علامه مصباح: اگر معیارصحیح کارآمدی نظام شناخته نشود، به جای حركت در مسیر نظام اسلامی، ناخودآگاه به سوی مسیری مخالف آن منحرف خواهیم شد
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی آثار آیت‌الله مصباح یزدی، رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در همایش دفتر پژوهش‌های فرهنگی برای تبیین موضوع این همایش در خصوص «بررسی کارآمدی نظام اسلامی» اظهار داشت: برای ورود به این مسأله ابتدا باید مراد از «نظام»، معنای «کارآمدی» و نیز معیار سنجش کارآمدی مشخص شود.
علامه مصباح یزدی ضمن ضمن اشاره به معانی انتزاعی و عینی نظام، اظهار داشت: نظام در مفهوم انتزاعی معادل «نهاد»، و به معنای مجموعه‌ای از روابط موجود بین پدیده‌ها است، كه به صورت یك واحد یا یك سیستم در نظر گرفته می‌شود.
وی افزود: گاهی نیز منظور از «نظام» مصداق عینی آن است، كه منشأ انتزاع آن مفهوم ذهنی است و در ادبیات امروز اصطلاح «سازمان» معادل آن به كار برده می‌شود و منظور از آن افرادی است كه در عالم خارج وجود داشته و با یك‌دیگر ارتباطاتی دارند، كه آن مفاهیم انتزاعی بر آنها صدق می‌كند.
استاد حوزه علمیه قم در ادامه گفت: با توجه به این مفاهیم، سؤال از کارآمدی نظام ممكن است در باره امكان رسیدن به هدف در صورت تحقق مفاهیم ذهنی مورد نظر از یك نظام باشد؛ گاهی نیز به این معناست که آیا متصدیان اجرای برنامه‌های یك نظام به درستی عمل کرده‌اند یا خیر. بر این اساس بحث از کارآمدی نظام دارای دو معنای متغایر است، كه هر چند بی‌ارتباط با هم نیستند، اما در مقام قضاوت نباید تفاوت آنها را نادیده گرفت.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به معانی متعدد کارآمدی، اظهار داشت: معنای عام کارآمدی این است که مجموعه‌ای از اسباب كه برای رسیدن به هدفی در نظر گرفته شده، امكان تأمین این هدف را دارند، و به كمك آنها می‌توان به هدف مورد نظر دست یافت. در مقابل، ناکارآمدی به این معنا است که اسباب مورد نظر کارآیی لازم برای رسیدن به هدف مطلوب را ندارند.
علامه مصباح یزدی با بیان این که اگر نظام اسلامی به هدف مورد نظر خود نرسیده باشد، لازم است دلایل آن مورد ارزیابی قرار گیرد، افزود: باید ببینیم آیا ایده نظام و سیستم در نظر گرفته شده برای رسیدن به آن ناکارآمد بوده و با عمل بر طبق آن نمی‌توان به هدف مورد نظر رسید؛ در این صورت طراحی این سیستم نیازمند تغییر و بازنگری است؛ یا این‌كه اشكال از مجریان و نحوه عمل‌كرد آنها است.
این مفسر قرآن كریم با بیان این که برای روشن شدن توانمندی یك نظام برای رسیدن به هدف، ابتدا باید هدف مطلوب مشخص شده باشد، این سؤال را مطرح كرد كه هدف از تحقق یک نظام اجتماعی چه امری می‌تواند باشد؟
وی برای پاسخ به این سؤال گفت: مکاتب و دیدگاه‌های مختلفی در این زمینه وجود دارد؛ برخی بینش‌ها هدف از تشكیل یك نظام اجتماعی را فقط ایجاد رفاه و لذت برای افراد جامعه عنوان می‌كنند. بر این اساس کارآمدی نظام به معنای رفاه و لذت بیشتر است. در مقابل، ممكن است هدف یك نظام، تأمین سعادت ابدی افراد در نظر گرفته شود. بر اساس این بینش حتی با فراهم شدن تمامی خواسته‌های رفاهی و لذائذ مادی در جامعه، بدون تأمین سعادت اخروی مردم، نظام ناکارآمد است. تفاوت این دو دیدگاه به اندازه تفاوت بین متناهی و نامتناهی است.
استاد اخلاق حوزه علمیه قم با بیان این که اختلاف اهداف مورد نظر در نظام‌های گوناگون اجتماعی ناشی از اختلاف بینش‌ها نسبت به انسان است، اظهار داشت: در مکاتب مادی، انسان همانند یكی از حیوانات در نظر گرفته می‌شود كه هر چند پیشرفته‌تر از سایر حیوانات است، اما هدف او در زندگی مثل سایر حیوانات، فقط تأمین نیازهای حیوانی است.
این استاد تفسیر قرآن کریم با استناد به آیه‌ای از قرآن، زندگی واقعی آدمی را بعد از مرگ عنوان كرد، و گفت: زندگی این دنیا، در واقع مرگ تدریجی است و زندگی واقعی، پس از این دنیا و در آخرت است. حقیقت این دنیا سفری است به سوی زندگی ابدی، و هر كسی در این مسیر باید فقط به اندازه نیاز توشه بردارد، نه این که تمام هم و غم خود را به بهره‌مندی از لذت‌های این دنیا معطوف بدارد.
وی با یادآوری موضوع این نشست، خاطر نشان كرد: برای بررسی این‌كه آیا نظام اسلامی ایران در 40 سال گذشته کارآمد بوده، یا نه، ابتدا باید ببینیم هدف این نظام چه بوده است.
علامه مصباح یزدی در پاسخ به این سؤال گفت: با بررسی اجمالی جامعه می‌توان دریافت که نه همه مردم جامعه ما فقط خواستار لذائذ محض حیوانی هستند، و نه همه تارك دنیا بوده و مانند انبیاء و اولیاء فقط در اندیشه آخرت هستند؛ بلکه افراد این جامعه دارای مراتب مختلفی از معرفت و ایمان هستند و خواسته‌هایشان نیز بر همین اساس متفاوت است.
این استاد حوزه علمیه قم افزود: با وجود افرادی با درجات مختلف معرفت و ایمان، و دیدگاه‌های متفاوت در جامعه، آیا می‌توان كارآمدی نظام حاكم را فقط رسیدن به اهداف معنوی دانست، حتی اگر به قیمت كشته شدن همگان باشد؟ و یا می‌توان کارآمدی نظام را فقط توفیق در تأمین نیازهای مادی افراد معرفی كرد، حتی اگر مستلزم وجود فسادها و جنایات مختلف باشد؟ روشن است كه هیچ یك از این دو نظر واقع‌بینانه نیست.
وی در ادامه گفت: برای ترسیم یک نظام ایده‌آل و واقع‌بینانه برای چنین جامعه‌ای، باید نظامی را در نظر بگیریم که در صورت اجرای درست آن، اکثریت مردم به حد متوسط خواسته‌هایشان برسند. یعنی نه خواسته‌های مادی محض، و نه اهداف معنوی محض، هیچ یك به تنهایی هدف نظام نباشد. بر این اساس معیار کارآمدی نظام اسلامی این است که حداقل تأثیرش در سعادت ابدی انسان لحاظ شود، و اگر آخرت به عنوان تنها هدف در نظر گفته نمی‌شود، حداقل تأثیر نظام بر آخرت مردم فراموش نشود.
آیت‌الله مصباح یزدی تأكید كرد: نباید به گونه‌ای رفتار شود که گویا اصلاً آخرتی نیست و نظام هیچ تعهدی در قبال دین مردم ندارد و مسئولان نیز وظیفه‌ای در جهت بهشتی شدن مردم برای خود قائل نباشند.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به برخی رفتارهای مسئولان، اظهار داشت: گویا برخی از مسئولان اجرای احکام اسلام و برقراری عدالت، و حتی تأمین حداقل نیازهای مادی مردم را وظیفه خود نمی‌دانند؛ بلكه وظیفه‌شان را فقط مدیریت زندگی دنیوی مردم و سیر كردن افرادی می‌دانند که نقشی در جامعه دارند و ممكن است برای حكومتشان مزاحمتی ایجاد كنند!
وی افزود: در مقابل، همه مردم، از جمله اکثریت کسانی که در بیست و دوم بهمن و نه دی برای راهپیمایی به خیابان‌ها آمدند، این‌گونه فکر نمی‌کنند؛ بلکه اکثریت قریب به اتفاق آنها آماده تحمل سختی‌ها هستند، اما با تبعیض و ناعدالتی میانه‌ای ندارند و معتقدند اگر سختی هست، باید برای همه باشد.
علامه مصباح یزدی با اشاره به این که اکثریت مردم خواستار این هستند که در عین برخورداری از زندگی متوسط مادی، به سعادت آخرتشان نیز برسند، ادامه داد: این توقع زیادی نیست؛ اما آنچه سبب شده تا موضوع کارآمدی نظام به یک مسأله مورد بحث در مجامع و همایش‌های مختلف تبدیل شود این است که کسانی تصور كرده‌اند که اگر این نظام به عنوان یك نهاد و سیستم قانونمند، دارای قوانین و مقررات مناسبی بود، می‌بایست تاکنون اهداف آن تحقق یافته باشد؛ در حالی‌كه چنین نشده، و این امر ناشی از نقص قوانین است.
وی افزود: دشمنان نظام اسلامی نیز از این مغالطه استفاده کرده و برای روی‌گردان كردن جوانان از این نظام که با رنج‌ها و زحمات فراوان سر كار آمده، چنین القا می‌كنند كه این نظام نمی‌تواند شما را به خواسته‌هایتان برساند؛ تمام گرفتاری‌ها از آن جهت است كه اساس نظام دچار مشکل است و قوانین جاری كه از اسلام گرفته شده، كارآیی لازم برای رسیدن به هدف مطلوب را ندارد؛ پس معلوم می‌شود که اسلام در این عصر نمی‌تواند کارآمد باشد!
استاد حوزه علمیه قم هم‌چنین گفت: علاوه بر کسانی که کاملاً با دین مخالف هستند، حتی برخی از افراد معتدل نیز می‌گویند دین مربوط به مسائل فردی است و امور اجتماعی را باید با علوم و تجربیات روز اداره کرد؛ به این منظور آنها کارهایی که در کشورهای پیشرفته جهان انجام شده، را به عنوان الگو معرفی می‌كنند.
آیت‌الله مصباح یزدی با اشاره به این که چنین رویكردی در رفتار و سخنان برخی از مسئولان به خوبی دیده می‌شود، خاطر نشان كرد: گویا برخی ازمسئولان در باطن آرزو دارند که ایران هم مانند یکی از ایالت‌های آمریکا باشد، تا پیشرفته تلقی شود! زیرا از نگاه آنها بعد از 40 سال از سر كار آمدن نظام اسلامی، هنوز نتوانسته‌ایم به اهداف خود برسیم؛ پس این نظام ناکارآمد است و ما باید کشورهای پیشرفته را الگوی خود قرار دهیم! اما آنچه انقلابی‌ها و شهدا می‌خواستند، با آنچه این افراد می‌خواهند، متفاوت است.
این استاد اخلاق در ادامه گفت: باید مراقب باشیم که در این مسر لغزنده از جاده اصلی به مسیر دیگری منحرف نشویم و فراموش نكنیم كه برای چه انقلاب کردیم؛ مبادا تغییر جهت دهیم و در جاده‌ای قرار بگیریم که دشمن می‌خواهد!
وی افزود: كسانی در پی آن هستند كه نظریات امثال دورکیم، جامعه‌شناس غربی را به جوانان و نوجوانان ما القا کنند، تا آنها بپذیرند این اندیشه که خدا عالم را خلق کرده، اشتباه است، و برای تصحیح این خطا باید جامعه را به جای خدا گذاشت؛ چون جامعه، همان خداست!
علامه مصباح یزدی اظهار داشت: همین امروز در نتیجه رواج این اندیشه از سوی برخی اساتید دانشگاه‌های ما كه این نظریه باطل را در قالب كار علمی مبنای کار خویش قرار داده‌اند، فكر بسیاری از جوانان و نوجوانان ما که شخصیتشان در حال شکل‌گیری است، با این مفاهیم ساخته می‌شود، نه با سخنان امام(ره) و شهدا. چون یك جوان اندیشه، دین و شخصیتش را از معلم و استادش می‌گیرد؛ البته رسانه‌ها نیز در این میان نقش به‌سزایی دارند.
وی در ادامه گفت: لذا نباید انتظار داشت جوانی که برای شكل‌گیری ذهن و شخصیت، و تقویت روحیه دینی او هیچ کاری نکرده‌ایم، آماده فداكاری در راه خدا باشد.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم خاطر نشان كرد: متأسفانه باور بعضی از مسئولان ما این است که احکام اسلام متعلق به 1400 سال پیش است و امروز کارآیی ندارد؛ این افراد گرچه دین را قبول دارند، نماز هم می‌خوانند و دائم از مقام معظم رهبری نام می‌برند، اما معتقدند حساب سیاست از دین جداست؛ دین فقط نماز و نافله و روزه و روضه است، و سیاست را باید از اساتید این فن آموخت! این همان سکولاریسم است؛ البته سیاست اقتضا می‌کند که این سخنان در لفافه و با ظاهری زیبا گفته شود.
این استاد فلسفه هم‌چنین گفت: زمانی كه به این مسئولان اعتراض شود که دریافت سود‌های بانكی خلاف شرع، و در واقع همان ربا، و به معنای اعلان جنگ با خداست، در پاسخ می‌گویند: این سخنان قدیمی شده و تناسبی با دنیای امروز ندارد! می‌گویند: بانکداری بدون بهره امكان ندارد و نمی‌توان اطراف کشور اسلامی را دیوار کشید؛ ما مجبوریم با کشورهای دیگر رابطه داشته باشیم و برای این كار راه دیگری جز بانکداری ربوی نداریم!
وی با طرح مجدد این سؤال که آیا نظام اسلامی به عنوان مجموعه‌ای از قوانین و مقررات که از اسلام گرفته شده، این قابلیت را دارد که به اهداف خود برسد، و با پرورش نسلی با اندیشه سالم، در آینده جامعه‌ای خداپسند را بسازد، در پاسخ تأكید كرد: کامل بودن قوانین، به تنهایی نمی‌تواند ضامن تحقق اهداف باشد؛ بلکه لازم است مجری قانون هم صالح باشد و دقیقاً بر طبق قانون عمل کند؛ علاوه بر این‌كه فرهنگ حاکم بر جامعه نیز باید این قانون را پذیرفته باشد؛ در غیر این صورت هر کسی سعی می‌کند به نحوی قانون را دور بزند و از آن به نفع خود استفاده کند.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم افزود: طبیعتاً هوای نفس آدمی به دنبال کسب رفاه و لذت بیشتر است؛ لذا چه بسا افرادی دوست دارند هر كاری که خواستند، انجام دهند؛ این همان رویكردی است كه برخی از آن با عنوان «آزادی» یاد می‌كنند!
وی یادآور شد: یکی از وزرای اسبق در پاسخ به این اعتراض که چرا رفتارهایتان بر خلاف ارزش‌هاست، گفته بود بالاترین ارزش‌ها، آزادی است! آن وزیر، کشور لبنان را به عنوان الگو معرفی كرده و گفته بود الزام به حجاب، با آزادی که بالاترین ارزش‌هاست، تناقض دارد؛ در لبنان هم زنان محجبه آزادانه در خیابان‌ها تردد می‌کنند، هم زنانی نیمه عریان، و ما هم می‌خواهیم کشوری مانند لبنان داشته باشیم!
آیت‌الله مصباح یزدی در ادامه گفت: بر اساس چنین برداشتی از آزادی، قانون جنگل بهترین قانون است؛ چون حیوانات جنگل هر کاری كه دوست دارند، را آزادانه انجام می‌دهند!
این استاد برجسته حوزه علمیه ضمن جمع بندی سخنانش، اظهار داشت: برای ارزیابی کارآمدی نظام علاوه بر تبیین مفاهیمی كه گفته شد، باید ملاک کارآمدی نیز مشخص کرد. عده‌ای با طرح این مقدمه كه مردم برای استقلال و آزادی انقلاب کردند، و آزادی هم دستاورد انقلاب اسلامی است، این چنین مغلطه می‌كنند كه این نظام زمانی کارآمد است که هر کسی بتواند هر گونه که خواست، رفتار کند؛ بر اساس این نظر، نظام ما کارآمد نیست!
وی تأكید كرد: در مرحله بعد باید توجه داشته باشیم که قانون مناسب، به تنهایی نمی‌تواند سبب تحقق اهداف شود؛ چون قانون فقط نوشته‌ای روی کاغذ است، و آنچه قانون را در خارج محقق می‌كند مجری آن است که باید بدون مسامحه و در نظر گرفتن منافع شخصی قانون را اجرا کند. در مرحله سوم نیز باید شرایط لازم برای پذیرش اعمال قانون در جامعه فراهم شود، تا توده مردم، حد متوسطی از ارزش‌های حاكم بر قانون را بپذیرند و آن را مطالبه كنند؛ نه آن‌که به بهانه پرهیز از تحجر و عقب ماندگی، تن به اجرای سندهای غربی در مدارس بدهند!
آیت‌الله مصباح در پایان گفت: اگر گفته می‌شود اسلام ضامن تحقق اهداف فطری و انسانی ماست، این در صورتی است که هم مجریان، صالح باشند، هم مردم آن را مطالبه كنند. لازمه این امر آن است كه هم متصدیان صالح در جامعه رشد کنند، هم مردم در انتخاب‌هایشان صالح‌ترین فرد را انتخاب کنند.
استاد اخلاق حوزه علمیه قم افزود: متأسفانه در مسائل فرهنگی کم کار شده است؛ لذا امروز مهم‌ترین وظیفه‌ای که بر دوش همه ماست، این است که برای شناساندن و ترویج فرهنگ اسلام در سطوح مختلف تلاش کنیم، تا اصل ارزش‌ها و ملاک ارزشیابی برای کارآمدی نظام به خوبی شناخته شود و تحت تأثیر مغالطات واقع نشویم و ناخودآگاه به جای حركت كردن به سوی نظام ایده‌ال اسلامی، به مسیری مخالف آن نرویم.
گفتنی است همایش دفتر پژوهش‌های فرهنگی، روز جمعه، بیست و هفتم بهمن ماه سال جاری در مجتمع یاوران مهدی عجل‌الله فرجه، در جمکران برگزار شد.
آخرین محتوای سایت
تحصیلات دینی خواهران؛ ضرورت‌ها و موانع
بسم الله الرّحمن الرّحیم الحمد لله ربّ العالمین و صلّی الله علی سیّدنا محمّد وآله الطّاهرین...القرآن الكريم دواء أصعب الأمراض
بسم الله الرحمن الرحيم الحمد لله ربّ العالمين وصلّى الله على سيّدنا محمّد وآله الطاهرين. اللهُمّ...
