علامه مصباح: تعلیم و تربیت صحیح مهم‌ترین عامل مقابله با فساد است
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی آثار حضرت آیت‌الله مصباح یزدی، رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در جمع بانوان فعال فرهنگی مشهد، با اشاره به این‌که جایگاه زن در جامعه انسانی، همواره مورد توجه اندیشمندان دنیا و به خصوص اندیشمندان مسلمان بوده است، اظهار داشت: در بین اندیشمندان همه ملت‌ها و پیروان همه مذاهب در خصوص جایگاه زن اختلافاتی بوده و افراط و تفریط نیز در این زمینه وجود داشته و هم‌چنان وجود دارد.
آیت‌الله مصباح با اشاره به این‌که برخورد با این مسئله باید در سه سطح صورت گیرد، ادامه داد: سطح اول آن است که از نظر انسان‌شناسی و با صرف نظر از اقوام و ادیان، ببینیم عقل درباره جایگاه زن به‌طور کلی چه می‌گوید. در این سطح نظرات متفاوتی وجود دارد. در یک دیدگاه زن کاملا مساوی با مرد است و زن و مرد حقوق و تکالیف یکسانی دارند، و عده‌ای در نقطه مقابل، زن را در انسانیت مساوی با مرد نمی‌دانند و او را به نوعی انسان درجه دوم به شمار می‌آورند که در حقوق و تکالیف اشتراکی با مرد ندارد؛ و دیدگاه‌هایی میان این دو نیز وجود دارد.
وی ادامه داد: سطح دوم بحث این است که وارد جزئیات شویم و حقوق زن را در مورد آنها بررسی کنیم. در این سطح، اگر عقل حکم روشن و قاطعی داشته باشد تکلیف روشن است، ولی اگر نتوانستیم در جزئیات مسئله، جواب قاطعی پیدا کنیم، چه کنیم؟ مثلا آیا در زمینه ارث، باید تفاوتی بین زن و مرد باشد یا خیر؟ در اینجا باید به ادله عقلی و نقلی رجوع کنیم و آنها را بررسی کنیم.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم خاطر نشان کرد: سطح سوم، بررسی وضعی است که امروز در مورد زنان در دنیا با آن مواجه هستیم، که اصل آن در غرب شکل گرفته و موج آن به کشورهای اسلامی نیز رسیده است و شرایط خاصی پیش آورده است. نکته دیگری که در این سطح مطرح می‌شود آن است که اگر نظر صحیح اسلام درباره حق و تکلیف زن را شناختیم، چگونه باید با وضع موجود برخورد کنیم؟ به عبارت دیگر، بعد از این‌که مسئله از نظر عقلی و نقلی حل شد، برای جلوگیری از افراط و تفریط‌ها چه شیوه‌ای باید اتخاذ کرد؟
آیت‌الله مصباح یزدی با بیان این‌که متأسفانه از زمانی که این مسئله در ادبیات سیاسی و اجتماعی ما مطرح شد، کاری جدی درباره آن انجام نشده، افزود: وقتی منشور حقوق بشر به شدت در دنیا ترویج می‌شد، حتی برخی اندیشمندان مسلمان سعی کردند تا بگویند: اسلام هم همین موارد را بیان می‌کند و قبول دارد! این حرکت، حرکتی منفعلانه بود که نشان از خودباختگی داشت. این در حالی است که صدها کتاب از خود غربی‌ها درباره منشور حقوق بشر نوشته شده که مبنای آن را به زیر سؤال برده‌اند. در مورد مسئله حقوق زنان نیز شبیه همین امور وجود دارد.
علامه مصباح با بیان مقدماتی مبنی بر لزوم توجه به مباحث معرفت‌شناسی و پرداختن به فلسفه ارزش‌ها به عنوان مباحث مبنایی در این مسئله اظهار داشت: اگر پذیرفتیم که ارزش‌ها باید بر اساس واقعیات، تعیین شوند و رأی و نظر دیگران نمی‌تواند ملاک ارزش باشد، و پذیرفتیم که این عالم برای هدفی خلق شده است، در این صورت هر چه ما را به آن هدف نزدیک تر کند، مطلوب و آنچه مانع رسیدن به هدف شود، نامطلوب خواهد بود. بنابراین هر چیزی که انسان را به کمال نهایی برساند مطلوب، و آنچه او را از رسیدن به کمال بازدارد نامطلوب است.
وی با بیان این‌که انسان‌ها برای رسیدن به کمال نیازمند زندگی اجتماعی هستند، ادامه داد: فعالیت‌های هر فرد در زندگی اجتماعی می‌تواند نفعی برای دیگران نیز داشته باشد، و در مقابل دیگران نیز فعالیت‌هایی دارند که به نفع وی است؛ بنابراین زندگی اجتماعی برای تکامل بشر ضروری است.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه با بیان این‌که تقریبا این کلیات مورد اتفاق همه اندیشمندان است، اما در فروع اختلافات زیادی وجود دارد، خاطر نشان کرد: در اینجا این پرسش مطرح می‌شود که آیا همه انسان‌ها می‌توانند به یک شیوه به هم خدمت کنند؟ به عنوان نمونه برای بقاء نسل و جامعه، همه انسان‌ها در این جهت مساوی‌اند و همه می‌توانند یک نقش داشته باشند یا برخی باید یک نقش داشته باشند و برخی نقشی دیگر؟ آیا نقشی که مرد در بقاء انسان دارد با نقشی که زن دارد، یکسان است؟
وی افزود: بقاء نسل، یک نیاز ضروری و اولیه است، اما در همین امر انسان‌ها یکسان نیستند؛ نقش مرد در این امر، محدود و لحظه‌ای است، اما زن نقشی طولانی‌تر دارد و به طور متوسط حداقل تا سه سال در این زمینه بار سنگین ماجرا را به دوش می‌کشد. بنابراین نقش زن و مرد در خصوص بقاء نسل قابل مقایسه نیست، و طبیعتا تحمل این سختی‌ها و تکالیف باید در حقوق زن تأثیرگذار باشد. این حقوق، همان است که در اسلام برای زن با عنوان نفقه در نظر گرفته شده است. اسلام می‌گوید این زن نباید دغدغه‌ای در مورد خوراک و پوشاک و محل زندگی و .. داشته باشد بلکه این تکلیف بر عهده مرد گذاشته شده است.
آیت‌الله مصباح با بیان این‌که امروز در قوانین جهانی، تنها مکتبی که وظیفه تأمین معیشت زندگی را بر عهده مرد گذاشته اسلام است، ادامه داد: این تکلیف مرد نه فقط در هنگام بارداری و زایمان زن، بلکه از ابتدای ازدواج است، و حتی اگر زن نیز درآمد و اموالی داشته باشد، هیچ وظیفه‌ای نسبت به خرج کردن آن برای خانواده ندارد.
آیت‌الله مصباح با اشاره به این‌که دست حکمت الهی، از نظر روحی نیز زن و مرد را متفاوت قرار داده است، افزود: این‌که زن بتواند با نهایت مهربانی بسیاری از محدودیت‌ها را تحمل کرده و از آسایش خود کم کند تا فرزند را بپروراند، نیاز به عامل درونی محبت دارد که خداوند آن را در زن قرار داده و کفه احساسات را در وی سنگین‌تر کرده است. طبیعتا وقتی کفه عواطف در زن بیشتر شد، سبب می‌شود تا کفه کارهای فکری و علمی ضعیف شود؛ لذا نمی‌توان از زن انتظار داشت، در عین داشتن این احساسات و عواطف فوق العاده، مانند مرد به مطالعه و تحقیق بپردازد و حتی کارهای سنگین و صنعتی را نیز بر عهده بگیرد.
وی ادامه داد: این البته بدان معنا نیست که زن قدرت فکری نداشته باشد، بلکه نباید با توجه به اشتغال زن به امور دیگری که فقط شخص وی قادر به انجام آن است، از او انتظار کارهای دیگر داشت. اشتغال زن به این امور اختصاصی، سبب شده تا زن نتواند به اندازه مرد در امور علمی و فکری ورود کند.
رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) با بیان این‌که برای استحکام زندگی مشترک، دست حکمت الهی جاذبه‌ای را در زن قرار داده که مرد را به طرف خودش جذب کند، افزود: این مسئله نیز سبب شده تا همان مردی که خستگی ناشی از تأمین معیشت زندگی او را می‌آزارد، به طرف همسر جذب شده و خانواده استحکام بیشتری یابد.
وی ادامه داد: بر اساس آنچه گفته شد، از یک طرف تکالیفی وجود دارد که تنها از یک سنخ افراد بر می‌آید و باید در قانون دیده شود، و از طرف دیگر در مقابل آن تکالیف، حقوقی متناسب با آن باید برای افراد قرار داده شود.
این فیلسوف و متفکر اسلامی خاطر نشان کرد: زن دو نوع نقش دارد؛ نقشی مختص به خود که غیر زن نمی‌تواند آن را ایفا کند و آن بقاء نسل جامعه انسانی است؛ اما نقش‌های مشترکی نیز وجود دارد که زن می‌تواند آنها را نیز مانند مرد ایفا کند؛ البته اگر این دو نقش با هم تزاحم پیدا کنند، طبیعتا عقل اولویت را به نقش‌هایی می‌دهد که تنها از وی ساخته است.
وی با اشاره به آیاتی از قرآن کریم، اظهار داشت: زن در اصل انسانیت و رسیدن به کمال، با مرد مشترک است. لذا تعبیراتی که پیامبر اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله و اهل‌بیت‌علیهم‌السلام درباره حضرت زهرا‌سلام‌الله‌علیها دارند، بسیار بزرگ است. چه کسی می‌تواند بگوید مقام یکی از ائمه‌علیهم‌السلام نزد خداوند، بالاتر از مقام حضرت زهرا‌سلام‌الله‌علیها بوده است؟ پس مرد یا زن بودن، تأثیری در امکان رسیدن به کمال ندارد.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به این‌که خداوند حضرت مریم (س) و همسر فرعون را الگویی برای همه مردان عالم نیز قرار داده است، ادامه داد: اگر زن در انسانیت کمتر از مرد بود، چگونه ایشان الگوی انسان‌های عالم می‌شدند؟
وی با بیان این‌که هر چند زن و مرد در انسانیت شریک هستند، اما تقسیم‌کاری که مرتبط با ویژگی‌های تکوینی افراد است موجب می‌شود تا در حقوق و تکالیف تفاوت‌هایی داشته باشند، ادامه داد: نقش اختصاصی زن در حیات و بقاء انسان را نمی‌توان نادیده گرفت، و از طرفی مرد تأمین زندگی و معیشت همسر و فرزندان را بر عهده دارد. مرد به خاطر مسئولیتی که عهده‌دار می‌شود، باید بیش از زن توان کار و کسب درآمد داشته باشد، و لذا زنان از نظر بدنی ظریف‌ترند و مردان قدرت بدنی بیشتری دارند؛ و همین مسئله سرّ نحوه تقسیم ارث برای مرد و زن نیز هست، چرا که مرد برای تحمل هزینه‌های زندگی، نیاز بیشتری به مال دارد و باید قوانین به گونه‌ای باشد که از نظر مالی، مرد بتواند از پس هزینه‌های زندگی برآید؛ در حالی که زن تکلیفی برای هزینه همان ارثی که می‌برد برای دیگران ندارد.
استاد اخلاق حوزه علمیه قم با اشاره به این‌که حقوق و تکالیف باید بر اساس ارتباط زندگی هر موجود با کمال نهایی او تعیین شود، ادامه داد: هر چه به رسیدن وی به کمال کمک کند، همان حق اوست؛ البته حق و تکلیف، با هم متناسب و متعادل بوده و به یک معنا نسبی هستند.
وی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به این‌که بعد از دوره رنسانس، دین از عرصه اجتماع کنار نهاده شد، افزود: بعد از انقلاب اسلامی قرار بود احکام اسلام در کشور ما جاری شود، و البته در بسیاری از بخش‌ها نیز چنین شد؛ اما شخص امام (ره) نیز فرمود: هنوز بوئی از اسلام آمده است؛ لذا نه ایشان توقع داشت که همه احکام اسلام مو به مو به سرعت در جامعه جاری شود و نه شرایط آن فراهم بود. به مرور بر اثر شرایط اجتماعی، مسائل فرهنگی هم دچار نوسانات زیادی شد؛ گاه مسائل اقتصادی، جلب توجه کرده است و گاهی هم مسائل روانی.
وی در توضیح این نکته ادامه داد: در همه اجتماعات انسانی، غالبا مردها – به خاطر قدرت بدنی بیشتر – به زن‌ها ظلم کرده اند و حقوق زن‌ها در هیچ جامعه و دوره‌ای کاملا رعایت نشده است. همین امر سبب شده تا زن در مقابل مرد احساس تحقیرشده‌گی کند و عکس‌العمل روانی او این باشد که به فکر انتقام بیافتد. برخی زنان حداقل منتظر بهانه‌ای هستند که به گمان خودشان، حقوقشان را باز پس بگیرند.
علامه مصباح افزود: از سوی دیگر، دشمنان اسلام نیز فهمیده‌اند که بهترین روش برای نفوذ در نظام اسلامی و تضعیف آن، ایجاد اختلاف بین زن و مرد است؛ این در حالی است که اولین جایی که دو انسان با هم پیوند برقرار می‌کنند، خانواده است. اگر در این خانواده زن گمان کند که مورد ظلم قرار می‌گیرد، پایه خانواده سست می‌شود و در صدد انتقام برمی‌آید یا حداقل در دلش آن محبت صاف و زلال نسبت به مرد وجود نخواهد داشت. ضمیمه شدن شبهات دشمنان نیز سبب می‌شود، این بدبینی بیشتر شود؛ به گونه‌ای که کمتر کسی در جامعه ما یافت می‌شود که تحت تأثیر این شایعات و شبهات واقع نشده باشد.
وی ادامه داد: باید بپذیریم که با گسترش فضای مجازی، فرهنگ انسانی رو به ضعف نهاده است، و حتی روابط بین زن و مرد در خانواده‌ها نیز سست‌تر شده است. در بسیاری از خانواده‌ها ملاحظه می‌شود که زن با گوشی خودش مشغول است و مرد نیز همین طور، و گویا رابطه‌ای با هم ندارند! رابطه بچه‌ها با پدرها و مادرها نیز کمرنگ‌تر شده، و دشمنان نیز از علاقه بچه‌ها استفاده کرده و زهر خودشان را تزریق می‌کنند. حال اگر این وضع ادامه پیدا کند، به کجا ختم خواهد شد؟
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ادامه داد: عامل اصیلی که می‌تواند با همه فسادها، به خصوص در زمینه شبهات، مقابله کند، تعلیم و تربیت صحیح است. هر قدر بتوان نهاد آموزش و پرورش را اصلاح کرد و مربیان فهیم، دانا و کارآمد در آن بیشتر تلاش کنند، آینده روشن‌تر خواهد بود؛ وگرنه باید برای نسل‌های آینده نگران باشیم که شیطان خواب‌های آشفته‌ای برای ما دیده است.
گفتنی است دیدار علامه مصباح یزدی با جمعی از بانوان فرهیخته مشهد، جمعه سوم اسفند ماه در سالن شهید هاشمی نژاد مشهد برگزار شد.
آخرین محتوای سایت
تحصیلات دینی خواهران؛ ضرورت‌ها و موانع
بسم الله الرّحمن الرّحیم الحمد لله ربّ العالمین و صلّی الله علی سیّدنا محمّد وآله الطّاهرین...القرآن الكريم دواء أصعب الأمراض
بسم الله الرحمن الرحيم الحمد لله ربّ العالمين وصلّى الله على سيّدنا محمّد وآله الطاهرين. اللهُمّ...
