Üçüncü dərs

Rəhman və Rəhim Allahın adı ilə.

3

Hüzn və qorxu, qəlb cilalayıcı amil kimi


Qarşınızdakı yazı, Ayətullah Misbah Yəzdinin Ayətullah Xameneinin dəftərxanasındakı çıxışından seçmələrdir. Çıxış 13.12.2006-cı ildə baş tutub. Ümid edirik ki, bu göstərişlər bizim hidayət və səadət yolumuza nur saçan çıraq olsun.
İmam Əli (ə) buyurub: “إِنَّ مِنْ أَحَبِّ عِبَادِ اللَّهِ إِلَیْهِ عَبْداً أَعَانَهُ اللَّهُ عَلَی نَفْسِهِ فَاسْتَشْعَرَ الْحُزْنَ وَ تَجَلْبَبَ الْخَوْفَ فَزَهَرَ مِصْبَاحُ الْهُدَی فِی قَلْبِهِ وَ أَعَدَّ الْقِرَی لِیَوْمِهِ النَّازِلِ بِهِ” [1]
“Allah yanında ən sevmli bəndə o şəxsdir ki, Allah ona öz nəfsinə qələbə çalması üçün yardım etsin. Nəticədə, o hüznü alt paltarı, qorxunu üst paltarı kimi geyinsin. Hidayət çırağı onun qəlbində yansın və ona qonaq gələcək bir gün üçün tədarük görsün”.
Ötən söhbətin xülasəsi belə idi: İmam Əli (ə) Allah yanında ən sevimli bəndələrin xüsusiyyətlərini açıqlayarkən bəndənin hüzn və qorxuya sahib olmasını buyurdu. Hüznü alt paltarı, qorxunu üst paltarı kimi geyinsin. Bunların xoşagəlməz və adətən insanı əməldən saxlayan işlər olduğuna diqqət etdikdə, bu sual ortaya çıxır: Allah hüzn və qorxuya mübtəla etdiyi bir bəndəni necə sevir? Xülasə olaraq cavab verdik ki, Allahın insan vücudunda qoyduğu bütün xüsusiyyətlər öz yerində işlədildikdə, onun səadətə çatmasına mütləq təsir göstərir. Hətta Allahın bizə verdiyi, lakin özümüzün bəyənmədiyimiz şeyləri öz yerində istifadə etsək, Allahın bizə belə nemətlər verməsinə görə sevinməliyik.
Adətən insan özünün canlı (heyvani) təbiətilə qəm, qüssə, hüzn və kədəri sevmir. Lakin Allah bunları insan vücudunda yerləşdirdiyi üçün, bunların varlığının bir hikməti var. İnsanın bunları harada və nə qədər istifadə etməsini bilməsi mühümdür. Biz istifadənin kəmiyyətini və yerini səhv salırıq və öz ruhi əhvalımızdan düzgün istifadə etmirik. Adətən bizim şəhvət məsələlərindən (yeməklər, içəcəklər, qoxular, toxunmalar və ...) xoşumuz gəlir. Lakin onu nə qədər, harada, hansı yolla istifadə etmədə səhvə yol veririk. Digər tərəfdən isə, qəzəb, hüzn, qorxu və bu kimi başqa sifətlərdən xoşumuz gəlmir. Lakin bunu da bilməliyik ki, bunlar da həyatda bir nemətdir. Onun yerini tanımalı və lazım miqdarda istifadə etməliyik. Əgər bir şəxs düşmənlə qarşılaşsa, düşmən ona hücum etsə və o da çox soyuqqanlı və əhəmiyyətsiz olsa, yaxud düşmən onun qulağına bir sillə vursa o etinasız olsa, ya onu söysələr, pis sözlər desələr və təhqir etsələr əhəmiyyət verməsə, onun mal və namusuna təcavüz etsələr qəti narahat olmasa və qəzəblənməsə, belə bir şəxsi insan adlandırmaq olmaz. Təhlükə törədə biləcək şeylərin qarşısında müdafiəyə hazır olmaq lazımdır. Müdafiə etmək üçün insanı hazırlığa gətirən hal, qəzəb halıdır. Mühüm olan budur ki, qəzəbdən harada və nə qədər istifadə etməyin lazım olduğunu bilək.
Bəs insanın qəzəblənməsi üçün dəyəri olan təhlükə hansıdır? Cavab budur: İnsanın dininə, namusuna və şərəfinə ləkə gələcəyi yerdə, qəzəblənməyin dəyəri var. Burada qəzəblənmək lazımdır və etinasız olmaq olmaz. Lakin adi hallarda bir şəxs cahillik və nadanlıq üzündən layiq olmayan hərəkət etsə, insanın özünə nəzarət etməsi və qəzəbini boğması münasibdir. Deməli, qəzəb və şəhvət insan həyatında öz yerinə malikdir və istifadə olunması lazım olan nemətlərdəndir.
Qəm və sevinc də belədir. Adətən bizim sevincdən xoşumuz gəlir. Əlbəttə, bu da öz yerində düzgündür. Əgər insanın həmişə tutqun və qəmli olması, heç bir şeyə sevinməməsi əsas olsa, insan dünya və axirətin heç biri üçün çalışmaz. Sevincin qarşılığı olaraq, qəm və kədər də zəruridir. İnsanın əlindən bir mənfəət çıxdıqda, yerinin doldurulması mümkün olmadıqda yaxud olduqca çox zəhmət hesabına yeri doldurulacaqsa, əgər insan ona görə heç qəmlənməyəcəksə və onun yerini doldurma qərarı qəbul etməyəcəksə, gələcəkdə belə bir bəlaya düçar olmaması üçün ehtiyatlı olmayacaq. Deməli, kədər də lazımdır. Lakin mühüm olan budur ki, insan nəyin əldən çıxmasına görə kədərlənməyin lazım olduğunu bilsin. Bunlar hər bir şəxsin mərifət və düşüncəsinə əsaslanır. Belə ki, özünün xeyir və zərərini nədə görür? Adətən dünya işlərinə aludə olan və dindən az bəhrələnən şəxslər, öz xeyirlərini dünya işlərində görürlər. Onu əldə etdikdə sevinirlər. Digər tərəfdən isə maddi zərərə düşdükdə kədərlənirlər. Amma insan düzgün fikirləşməli və başa düşməlidir ki, əlindən hansı xeyirlər çıxdıqda onun üçün kədərlənəyin yeri var.
Peyğəmbərlər (ə) bunun üçün seçilmişlər ki, bizə harada şəhvani meyllər və harada qəzəbdən istifadə edilməsini başa salsınlar. Qurani-kərim bizə buyurur: Siz elə yerlərdə kədələnirsiniz ki, kədərlənməməlisiniz. Elə yerlərdə sevinirsiniz ki, sevinməməlisiniz. Peyğəmbərlər (ə) bunu deməyə gəliblər: Sizin qorxmalı olduğunuz şey o zərərdir ki, yerini doldurmaq mümkün deyil və bədbəxtçiliyə səbəb olur. Dünyanın yetmiş illik zərəri əbədi zərər qarşısında bir şey sayılmır. Çünki dünyanın zərəri nə olsa belə bitəcəkdir.
Əgər insan ömrünün bir günündə əbədi xeyirlər əldə edə bilmək yerinə onu əldən verməsini, qarşılğında isə cəhənnəm odu qazanmasına səbəb olan işləri etdiyini hesablasa, çox kədərlənməlidir. İnsan maddi işlərə çox diqqət yetirir. Bəzən onun qarşısına, bir iş görüb nəzərə çarpacaq maddi xeyir əldə etmək üçün bir fürsət çıxır. Əgər səhlənkarlıq etsə, uzun müddət kədərli olması və daima peşmanlıqla dizinə vurması mümkündür. Əgər belə bir şəxs bir günah etsə, özünə hansı bədbəxtliyi yaratdığı üçün nə qədər kədərlənəcək?! Təəssüflər olsun ki, biz qəflətə mübtəlayıq. Əgər bunlara inanmırıqsa böyük müsibətdir. Əgər inanır, amma əhəmiyyət vermiriksə, özümüzü çox danlamalıyıq.
Qiyamət günü Allah mələklərə əmr edəcək ki, gedin bu günahkar bəndəni tutun, buxovlayın, zəncirləyin və yetmiş arşınlıq zəncirlə cəhənnəmə tərəf sürüyün. “خُذُوهُ فَغُلُّوهُ... ثُمَّ فِی سِلْسِلَةٍ ذَرْعُها سَبْعُونَ ذِراعاً فَاسْلُكُوه” [2] (Onu tutub qandallayın! Sonra da Cəhənnəmə atın! Daha sonra onu yetmiş arşın uzunluğunda zəncirlə bağlayın!) Bu şəxsi milyardlarla insanın qarşısında, - bəlkə də onların bir çoxu onun yaxşı insan olduğunu fikirləşirdilər - zəncirləyəcək və cəhənnəmə doğru aparacaqlar. Məxluqat qarşısındakı bu rüsvayçılıq nə ilə müqayisə oluna bilər?
Bizim aramızda günah etməmiş biri varmı? Bəzi şəxslərin belə dediyi nəql olunub: Biz təklifə çatdığımız gündən ömrümüz boyunca bilərəkdən və qəsdən hətta bir günah belə etməmişik! Bu sözü təsəvvür etmək də bizim üçün müşküldür, o ki qaldı, onu iddia etmək!
Biz elə bir qaranlıq yerdə qərarlaşmışıq ki, ancaq günahın ləzzətini görürük. Əgər insan aydın və nurani bir fəzada olsa, şəhvət və qəzəb qüvvələri ona qələbə çalmasa, istədiyi zaman yaxşı düşünə bilər. Lakin şəhvət və qəzəb qələbə çalsa, artıq düşüncəyə yer qalmaz. Düşüncəyə mane olan şey, dünyaya rəğbət və onun ləzzətlərilə mənus olmaqdır. Əgər insan hansı fürsətləri əldən verib, hansı əzab və bədbəxtçilikləri əldə etməsi, nəticədə Allah, Onun övliyalarının gözündən düşməsi, daha İmam Zamanın (əc) ona etina etməməsi haqqında fikirləşsə günah edərmi?
Şübhəsiz, axirət məhrumluqlarından irəli gələn qorxu dəyərlidir. Yoxsa dünyanın dəyəri yoxdur ki, insan ondan məhrum olduğuna görə kədərlənsin. Bizim dini maarifimizdə kədər mədh edilirsə, bu hüznlü yaşamağa çağırış deyil. İmam Əlinin (ə) məqamı dünya hüznünü mədh etməkdən çox ucadır. Həzrətin başqa sözləri də bu məsələni qüvvətləndirir. Tam olaraq Həzrətin (ə) mədh etdiyi hüzn, əbədi səadət və mənəvi məqamlardan məhrumluğa görə olan hüzndür.
Əgər insan dünya qəm-qüssəsinə malik olsa, bəzən heç yeməyə də meyl etmir. Hətta başqalarının təkidi ilə süfrəyə əyləşsə belə, xörəyin dadını hiss etmir və yeməkdən ləzzət almır. Kədər onu elə məğlub edir ki, bu ləzzətlərə qətiyyən diqqət etmir. Sanki bir şəxs axtarışdadır və qorxur ki, düşmən ona çatar və canını təhlükəyə salar. Belə bir şəxs, artıq yeyəcək, içəcək və digər şeylərdən ləzzət almaq fikrində deyil. O canını xilas etmək istəyir. Artıq onun üçün havanın isti ya soyuq olması, özünün ac və susuz olub olmaması fərq etmir. Əgər bizim axirətə qarşı belə bir qorxu və hüznümüz olsa - əlbəttə həmişə olmalıdır - artıq dünya işləri bizi o qədər də cəzb etməyəcək. Ona rəğbətli olacaq qədər diqqət etməyəcəyik. İnsan dünya ləzzətlərinə məst olmasa, onun gözü qarşısında pərdə qalmayacaq. Dünyaya məst və aludə olanların qəlb gözü kordur. “فَإِنَّها لا تَعْمَی الْأَبْصارُ وَ لكِنْ تَعْمَی الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُورِ” [3] (Həqiqətən, gözlər kor olmaz, lakin sinələrindəki ürəklər (qəlb gözü) kor olar.) Qəlb gözü açıq olan şəxslər, elə şeylər görürlər ki, başqaları görmür. Görməyə mane olan, dünyaya bağlılıqdır. Qorxu və hüzn vasitəsilə, bu bağlılığın qarşısı alındığı zaman batin gözü açılır və nurlanır. Qorxu və hüzn fəzanı təmizləyən, çirkinlikləri, qaranlıqları qəlb fəzasından yox edən iki təsirli amildir. Bu zaman hidayət çırağı insanın qəlbində yanmağa başlayır. “فَزَهَرَ مِصْبَاحُ الْهُدَی فِی قَلْبِهِ” (Hidayət çırağı onun qəlbində yansın.) Çıraq yanarsa insan yolu səhv getməz. Hər şeyi düzgün qiymətləndirər və olduğu kimi görər. Əgər bu çıraq insanın qəlbində yansa, o zaman hansı yolda çalışmalı, nəyin dəyərli olduğunu görər və çox uzaq şeyləri də görər. Çıraq yanan vaxt, sanki hər şey aydındır.
Hidayət çırağının yanmasının ilk təsiri budur ki, insan bu dünyada əbədi olmadığını və bir gün gedəcəyini dərk edir. O öz işlərinin hesabını bilməlidir. Özünü elə bir günə hazırlayır ki, bir qonaq kimi gələcək və onun qapısını döyəcək. O indidən həmin qonağı qəbul etmək fikrindədir. Həzrətin həmin gün haqqında olduqca ədəbi kəlamı budur: “وَ أَعَدَّ الْقِرَی لِیَوْمِهِ النَّازِلِ بِهِ” (Ona qonaq gələcək bir gün üçün tədarük görsün) O gün, qonaq kimi insanın qapısını döyəcək. Onu qarşılamaq fikrində olmalıyıq. Dünyapərəstlər o günün uzaqda olduğunu düşünürlər. “إِنَّهُمْ یَرَوْنَهُ بَعِیداً وَ نَراهُ قَرِیباً” [4] (Şübhəsiz ki, onlar (müşriklər) onu (o əzabı) uzaq görürlər (ona inanmırlar). Biz isə onu yaxın görürük (ona inanırıq). Lakin çıraq yandığı vaxt, insan fəzanı yaxşı gördükdə deyir: “Xeyr. Çox da uzaq deyil. Qarşılama vasitələri hazırlanmalıdır”.
Dünya arxasıyca olan şəxslərə istənilən axirət işi, hətta iki rəkət namaz qılmaq belə çətindir. “وَ إِنَّها لَكَبِیرَةٌ إِلاَّ عَلَی الْخاشِعِین” [5] (Səbir etmək və namaz qılmaqla (Allahdan) kömək diləyin! Bu, ağır iş olsa da, (Allaha) itaət edənlər üçün ağır deyildir.) Lakin insanın gözü aydınlaşsa, namazın nə olduğunu, necə seviləsi olduğunu görsə, öz məhbubunun qarşısında təvazökarlıqla durar, danışar və heç vaxt doymaz.
Mərhum Şeyx Ənsari (r) Nəcəfdə yay günlərində 50 dərəcə istidə, günortaya yaxın dərsdən evə gələrdi. Susuzluğunu yatırmaq üçün deyərdi: “Mənə su gətirin”. Bəzən ətrafındakılar zirzəmidən su gətirməyə gedərkən, Şeyx deyərdi: “Suyu gətirənə qədər iki rəkət namaz qılım”. Namaza başlayardı. Namazda elə bir hal əldə edərdi ki, uzun bir surə oxuyardı. Onlar suyu gətirib qoyardılar. Vaxt keçdikcə, su qızardı. Şeyx bu qızmış sudan bir az içərdi və yenidən namaza başlayardı! Əgər könül çırağı yansa, insan namazın gözəlliyini belə görər.
Hədisdə var ki, qəbrin ilk gecəsi mömin üçün bir gözəl sima peyda olar. Mömin ondan soruşar: “Sən kimsən ki, bu qədər gözəlsən?” O deyər: “Mən sənin namazınam”. Namaz çox gözəldir. Bu şərtlə ki, insanın gözü olsun və fəza da aydın olsun ki, görə bilsin.
Qeydlər:
1. “Nəhc əl-bəlağə”, s-118, 87-ci xütbə.
2. “Əl-Haqqə” surəsi, 30-32-ci ayələr.
3. “Həcc” surəsi, 46-cı ayə.
4. “Məaric” surəsi, 6 və 7-ci ayələr.
5. “Bəqərə” surəsi, 45-ci ayə.