پیش‌گفتار
تمدن‌های بشری با شناخت موهبت‌ها و ظرفیت‌های موجود در طبیعت و انسان از یک سو، و استفاده از آنها در مسیر برآوردن نیازهای مادی و معنوی انسان از سوی دیگر، به‌وجود می‌آیند. به هر اندازه که این شناخت‌ها درست‌تر و دقیق‌تر باشند، و به هر میزان که شناخت‌های صحیح در مسیر تأمین نیازهای واقعی به‌کارگرفته شوند، میزان پایایی و پویایی یک تمدن افزایش می‌یابد. ضعف تمدن‌ها در این جنبه‌ها موجب سیر نزولی آنها شده، می‌تواند در نهایت به اضمحلال آنها بیانجامد.
تمدن‌ها ـ اعم از الهی و مادی ـ برای برپایی و ادامة حیات خود به شناخت واقعیات هستی و استفاده از موهبت‌های الهی موجود در طبیعت و انسان نیاز دارند، با این تفاوت که بعضی از آنها (تمدن‌های مادی) نمی‌توانند نقش خود را برای رساندن انسان به
سعادت حقیقی ایفا کنند، بلکه به دلیل ضعف در شناخت واقعیات، عاملی برای سقوط و زوال را در درون خود می‌پرورانند. استواری و استحکام تمدن الهی با تکیه بر باورهای بنیادین دینی تأمین می‌شود، و جهت‌گیری صحیح فعالیت‌ها و نهادهای تمدنی تا رسیدن به اوج کمال انسانی را آموزه‌های ارزشی و عملی دین حق تضمین می‌کنند.
انقلاب اسلامی ایران با هدف احیای تمدن اسلامی بر پایة آموزه‌های اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله ـ‌که همان تفسیر اهل بیت علیهم السلام از اسلام است ـ پا به عرصه گذاشت، و با تأسیس جمهوری اسلامی ایران زمینه را برای تمدن‌سازی فراهم نمود. یکی از الزامات این طرح سترگ، فراهم آوردن زمینه‌های معرفتی و عملی، و برداشتن موانعی بود که بر سر پیمودن این راه پر پیچ و خم وجود داشت. بدون شک، بازکردن گره‌های معرفتی و پاسخ‌دادن به شبهات اندیشه‌ای از شاخص‌ترین اقداماتی بود که نظام نوپای اسلامی در این زمینه باید به آن می‌پرداخت. بنیان‌گذار جمهوری اسلامی، حضرت امام خمینی ـ قدس‌الله‌سره‌ـ از آغازین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی بر این وظیفة گران‌سنگ تأکید ورزیدند، و جانشین شایستة ایشان، حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ـ‌متع‌الله‌المسلمین‌بطول‌بقائه‌الشریف‌ـ بارها ضرورت آن را با تعبیرهایی گوناگون مانند انقلاب فرهنگی، اسلامی‌کردن دانشگاه‌ها، مبارزه با تهاجم فرهنگی بیگانگان، مهندسی فرهنگی، و سبک زندگی اسلامی تبیین فرموده‌اند. اندیشمندان فرهیخته نیز در این راه تلاش‌هایی تحسین‌برانگیز داشته‌اند.
یکی از موضوعات اصلی که در همة این فعالیت‌ها نقشی برجسته داشته، تبیینی دقیق و منطقی از رابطة میان دین و علم بوده است. حضرت استاد آیت الله مصباح ـ‌دام‌ظله‌العالی‌ـ در طول این سال‌ها زوایای این بحث را در آثار مختلف خود به‌خوبی واکاویده و تبیین کرده‌اند. به‌منظور ارائة این دیدگاه‌ها در قالبی مدون، تلاش شده است تا با مروری بر آثار نوشتاری و گفتاری معظم‌له، شامل کتاب‌ها، مقالات، درس ها. سخنرانی‌ها، و مصاحبه‌ها، مطالب مربوط استخراج و در چارچوب نظمی منطقی در اختیار علاقه‌مندان قرارگیرد. در اینجا بر خود فرض می‌دانم علاوه بر تشکر از اعتماد معظم‌له و اجازة انجام این وظیفه به حقیر، و بازبینی نسخه‌های کتاب در مراحل مختلف و راهنمایی‌های ارزشمند در طول کار، از همة کسانی که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به غنی‌شدن و به‌انجام‌رسیدن این مجموعه یاری رسانده اند قدردانی نمایم.
علی مصباح
1392/01/20