ضرورت وحی برای تشخیص راه تکامل

اگر ممکن باشد که انسان‌ها از راه دیگری جز عقل بتوانند بهتر و بیشترْ خیر و شر را بشناسند، حکمت الهی اقتضا مي‌کند که آن راه هم فراروی بشر قرار گیرد. اینجاست که نقش دین در تکامل انسان روشن مي‌شود؛ یعنی خدای متعال غیر از شناخت‌هایی که از راه عقل به انسان‌ها مي‌دهد، خودْ عهده‌دار بیان حقایق و معارفی فراتر از شناخت‌های عادی و عقلانی مي‌شود، و از راه وحی روشن مي‌کند که چه کارهایی موجب کمال و سعادت مي‌شوند و چه کارهایی عذاب و شقاوت در پی مي‌آورند، و اینجاست که شریعت و احکام شرع و ارادۀ تشریعی الهی مطرح مي‌شود.

شریعت، افزون بر تقسیم کارها به مطلوب و نامطلوب، برای مطلوبیت و نامطلوبیت مراتبی بیان کرده، و به مرزها و ضرورت‌ها و تزاحم‌ها و شرایط متغیر به‌طور ویژه توجه فرموده است. خدای متعال یک مرتبه از مراتب مطلوبیت را در نظر گرفته که بدون آن حرکت تکاملی انسان‌ها میسور نیست و ترک آن موجب محرومیت اساسی مي‌شود؛ پس به آنها امر کرده است. در لسان شرع این موارد «واجبات» نامیده شده‌اند که خود نیز مراتبی دارند و عندالتزاحم باید اهمِّ آنها را مقدم داشت. در مقابل واجبات، «محرمات» و مراتب آنها قرار دارند. کسی که بخواهد مسیر تکامل را بپیماید، باید حداقل واجبات و حداقل محرمات را رعایت کند. البته این مراتب دربارۀ عقلیات نیز مطرح است ولی در شرع کاملاً تفکیک شده و در اختیار عموم مردم قرار گرفته است.