علامه مصباح: ملاک هنر مطلوب، ارائه اثر بر اساس باور‌ها و ارزش‌های صحیح است نه هوای نفس و خوشایند مردم

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی آثار حضرت آیت‌الله مصباح یزدی، رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) در دیداری صمیمانه با جمعی از فعالان و هنرجویان فرهنگ و رسانه جبهه انقلاب اسلامی با اشاره به حضور دین در همه عرصه‌های زندگی بشری اظهار داشت: دین در واقع عبارت است از باورها و ارزش‌هایی که به عرصه‌های مختلف زندگی بشری، سمت و سوی مطلوب را می‌بخشد و آن‌ها را به طرف کمال و سعادت نهائی انسان، جهت می‌دهد.

آیت‌الله محمد تقی مصباح یزدی با اشاره به این‌که همه نعمت‌هایی که در این عالم وجود دارد، قابل استفاده در جهت کمال است، خاطر نشان کرد: اگر چیزی بیهوده خلق می‌شد، مخالف حکمت خداوند متعال بود، لذا همه چیز قابل استفاده در جهت تکامل انسان است؛ اما این دین است که نشان می‌دهد چگونه باید از این ابزار‌ها استفاده کرد تا به کمال رسید.

وی در پاسخ به سؤالی در خصوص ارتباط دین و هنر اظهار داشت: هنر هر گونه تعریف شود و از هر نوعی باشد، نعمتی از نعمت‌های خداست که می‌توان برای رسیدن به کمال از آن استفاده کرد، که البته برای استفاده صحیح در جهت کمال انسانی باید به دین مراجعه کرد، وگرنه هنر می‌تواند سبب سقوط و دوری از خداوند نیز بشود.

رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) با اشاره به این‌که باور‌ها و ارزش‌ها دو بخش اصلی دین هستند، اظهار داشت: اتفاقا همین دو مسأله مبنای اصلی فرهنگ را تشکیل می‌دهند؛ در واقع فرهنگ همان باور‌ها و ارزش‌هاست که در عمل و کنش اجتماعی، تجلی می‌یابد. لذا هر بعد زندگی انسان یا متأثر از بینش‌هاست و یا ارزش‌ها؛  و از این روست که گفته می‌شود دین شامل همه این حوزه‌ها می‌شود؛ یعنی دین حتی در حوزه طب نیز حضور دارد، و هر چند نمی‌گوید چه دارویی برای چه بیماریی خوب است، اما تعیین می‌کند که مثلا نوشیدن شراب برای درمان مرض، جایز نیست و دارای مفسده‌ای است که شما از آن خبر ندارید، و سبب دور شدن از کمال مطلوب است.

وی بعد از بیان این مقدمه اظهار داشت: برای شناختن هنر دینی و این‌که کدام هنر سبب رسیدن به کمال و سعادت می‌شود، باید باورها و ارزش‌های دین را به خوبی شناخت؛ وگرنه مانند درختی بی‌ریشه خواهد بود.

این مفسر قرآن کریم با اشاره به آیه‌ای از قرآن، خاطر نشان کرد: اگر معیار هنر، هوای نفس و یا خوشایند جامعه باشد، دوامی نخواهد داشت؛ هنر زمانی میوه می‌دهد که ریشه دار باشد و بر اساس ارزش‌ها و باورهای دینی شکل گرفته باشد، اما اگر بدون مبنای صحیح باشد، مانند درخت بی‌ریشه‌ای است که ثبات و قراری ندارد.

عضو خبرگان رهبری با بیان این‌که ارزش گذاری بدون توجه به باور ها، در واقع بی‌ریشه و بدون دوام خواهد بود، ادامه داد: پنجاه سال پیش در برخی کشور‌های غربی، پوشیدن لباس آستین کوتاه توسط یک مرد، امری خلاف عفت عمومی قلمداد می‌شد، درحالی که امروز حتی ظاهر شدن زنان در جامعه با لباس‌های بسیار کوتاه و غیر ساتر هم خلاف عفت عمومی محسوب نمی‌شود؛ و این نشان می‌دهد که اگر ارزش‌ها ریشه در باور‌ها نداشته باشد، خوبی و بدی، هنجار و ضد هنجار هیچ ملاک معقولی نخواهد داشت.

وی ادامه داد: همان‌طور که طبق آیه قران، گاه انسان از حیوان نیز پست‌تر می‌شود، امروزه در غرب، هر چیزی به حیوانیت نزدیک‌تر باشد مطلوب‌تر تلقی می‌شود؛ به عنوان نمونه زمانی مسأله همجنس بازی در غرب، امری بسیار ناپسند و مذموم بود؛ اما همان امر مذموم، امروز رواج یافته و برا ی حمایت از آن قانون وضع می‌شود!

رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) با اشاره به انحطاط هنر و آثار هنری افزود: اگر جهان در همین مسیر سقوط پیش برود، تا چند دهه دیگر اصلا کتاب یا اثری هنری وجود نخواهد داشت که عشق واقعی در آنها مطرح شود؛ چرا که امروزه شاهد سرد شدن روابط انسانی، بی‌معنا بودن عشق بین دو همسر، عدم درک محبت مادرانه و پدرانه، و عدم احساس آغوش گرم مادر از سوی فرزند‌ها هستیم، و همه آن‌ها به بهانه آزادی به فنا رفته است!

وی ادامه داد:  همه نعمت‌ها و لذت‌ها نیز برای انسان خلق شده است، اما راه و حدود کامیابی و لذت و استفاده از نعمت را دین مشخص می‌کند.

این استاد اخلاق حوزه علمیه با اشاره به این‌که هیچ عرصه‌ای از زندگی بشر نیست که مستغنی از اصول فکری (اعتقادات) و اصول ارزشی (اخلاق) باشد،  افزود: زمانی می‌توانیم هنر مطلوب داشته باشیم که این دو رکن را خوب فرا بگیریم، و اگر امروزه آثار هنری امثال سعدی و حافظ کمتر مورد توجه قرار دارد و رمان‌هایی که مباحث جنسی در آن حرف اول را می‌زند، رواج یافته است، به این دلیل است که ارزش‌های دینی رنگ باخته است و هنرمند نیز هنر خود را در زمینه‌ای عرضه می‌کند که جامعه بپسندد و مشتری داشته باشد.

عضو خبرگان رهبری با بیان این‌که اگر هنر در جهتی باشد که درک ما را از نعمت‌های الهی بالا ببرد و ما را به کمال الهی نزدیک کند، ارزشمند خواهد بود و ارزش آن قابل محاسبه نخواهد بود، ادامه داد: هم در صدر اسلام و هم در دوران متأخر، زیاد بوده اند کسانی که از صوت زیبای قرآن، مسلمان شده اند. یعنی هنر استفاده از صوت زیبا، سبب گرایش افراد به سمت اسلام و در نتیجه کمال آنها شده است.

این استاد فلسفه و تفسیر قرآن کریم با بیان این‌که اگر دین نباشد، انسان یک حیوان در عرض حیوانات دیگر است و در هر زمینه‌ای خلاف دین عمل کرده ایم، متضرر شده ایم، اظهار داشت: متأسفانه علی رغم پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و تأثیرات عظیم آن در جهان، هنوز دین در ابعاد مختلف زندگی مردم و عرصه‌های اجتماعی نظیر عرصه‌های علمی و اقتصادی آن‌گونه که باید جاری نشده است.

آیت‌الله مصباح یزدی ادامه داد: هنوز دانشگاه‌های ما اسلامی نیست؛ چرا که مبانی فکری در آن‌ها فرق نکرده است و حتی کتاب‌هایی که تدریس می‌شود - بنابه فرمایش مقام معظم رهبری - نه تنها مغایر اسلام بلکه ضد اسلام است. اقتصاد کشور نیز اسلامی نشده است؛ امروز ایران اسلامی یکی از رباخوارترین کشور هاست و فقط اسم ربا عوض شده و از آن به کارمزد تعبیر می‌کنند.

وی با بیان این‌که راه نجات این است که دین را بشناسیم و باور کنیم که راه سعادت ما فقط دین است، ادامه داد: باید دین را شناخته و بر اساس آن بفهمیم چه جایگاهی داریم و هدف از خلقت ما چه بوده است و برای رسیدن به آن هدف، در چه مسیری باید قدم بگذاریم.

عضو خبرگان رهبری با اشاره به این‌که هنر مطلوب و دینی آن است که  بر اساس باورها و ارزش‌های اسلام باشد، ادامه داد: باید باور کنیم آن‌چه دین منع کرده، قطعا برای ما ضرر دارد و آن‌چه بدان امر نموده، به نفع ما و در جهت سعادت ماست.

وی افزود: البته برخی تنگ نظر هستند و فکر می‌کنند هر چه زیباست بد است؛ در حالی که هرگز چنین نیست؛ از زیبایی‌های ظاهری گرفته تا زیبایی‌های رفتاری و زیبایی‌ها در اعتقاد مورد توجه اسلام است. از جمله زیبایی‌های ظاهری، زیبایی قرآن است که از جمله وجوه اعجاز آن به شمار می‌رود، و اگر قرآن کریم تا این حد زیبا نبود، این همه طرفدار نمی‌یافت. در زمینه زیبایی‌های رفتاری نیز روایات زیادی وجود دارد، مثل ادخال سرور در قلب مؤمن که از جمله این زیبایی‌ها می‌باشد. حتی عقاید صحیح هم زیبایی دارد که برای دیدن آن زیبایی ها، چشم باطن نیاز است.

وی افزود: زیبایی با جاذبه همراه است؛ اصلا زیبایی برای خداست و کسانی هستند که وقتی به صفات زیبای خدا توجه می‌کنند، از خوشحالی و شوق اشک می‌ریزند. لذا آیت‌الله بهجت می‌فرمود اگر سلاطین عالم لذت نماز را درک می‌کردند، دست از لذت سلطنت می‌کشیدند. هنری مطلوب است که بتواند این زیبائی‌ها را به تصویر بکشد.

آیت‌الله مصباح با بیان این‌که هنر نیز وسیله و نعمتی است که هم استفاده صحیح دارد و هم استفاده باطل، ادامه داد: می‌توان یک اثر هنری خلق کرد که فرد برای انجام گناه و غرق شدن در هواهای نفسانی، تحریک و ترغیب شود و از طرف دیگری می‌توان اثری هنری خلق کرد که انسان را به سمت خداوند متعال سوق دهد. لذا مهم این است که هنرمند باور‌ها و ارزش‌ها را درست درک کند و بتواند زیبائی آن‌ها را با خلق اثر هنری، ارائه کند.

عضو خبرگان رهبری در پاسخ به یکی از حاضران مبنی بر این‌که آیا می‌توان هنر را خیال رها و بی‌ضابطه دانست، گفت: البته برای هنر تعاریف متعددی وجود دارد، اما باید توجه داشت که ویژگی عمده انسان این است که هدف دار باشد و با هدف راهش را انتخاب کند، لذا معنا ندارد که یک بعدی از زندگی انسان رها و بی‌ضابطه باشد.

در ادامه این نشست صمیمانه، علامه مصباح یزدی به سئوالات تعدادی از حاضران پاسخ دادند.

گفتنی است این مراسم، 25 دی ماه سال جاری در سالن تشریفات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) برگزار شد.