علامه مصباح یزدی: عدم تعادل بین حقوق زن و مرد در جامعه، از کمبودهای جامعه ماست

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی آثار حضرت آیت‌الله مصباح یزدی، رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در دیدار با جمعی از مسئولان جامعة‌الزهرا ‌سلام‌الله‌علیها و شورای سیاست‌گذاری همایش کتاب سال بانوان، با اشاره به لزوم سعی و تلاش برای رسیدن به هدف در هر زمینه‌ای، اظهار داشت: برای پیشرفت و تکامل در هر امری، باید شناخت و آگاهی كافی درباره آن داشته باشیم و شیوه تکامل و رشد در آن زمینه را بدانیم.

آیت‌الله مصباح یزدی با اشاره به مثال‌هایی در این‌ خصوص، اظهار داشت: هم‌چنان‌كه برای پرورش یك گیاه ‌باید مشخصات آن را بشناسیم و شیوه پرورش آن را بدانیم، برای رشد و تكامل انسان نیز باید بدانیم انسان چه موجودی است، اوج کمال او چیست، چه استعدادهایی برای رسیدن به آن کمال در او نهفته است، لوازم استعدادهای او چیست و چه شرایطی باید فراهم شود تا این استعدادها شکوفا شده و به رشد و کمال نهایی برسد.

وی با اشاره به این‌که انسان، کامل‌ترین مخلوقات است که خداوند او را به عنوان خلیفه خودش معرفی کرده، ادامه داد: خداوند برای همه مراحل رشد و تکامل انسان کمک‌هایی به او کرده است؛ در مرحله اول، برای شناخت صحیح، عقل را به او داده و در ادامه نیز پیامبران الهی را فرستاده است تا راه صحیح را به او نشان دهند.

استاد حوزه علمیه قم با اشاره به وجود ویژگی‌های مشترک در همه افراد انسان خاطر نشان كرد: با وجود این ویژگی‌های مشترك، همه انسان‌ها یکسان نیستند؛ حتی می‌توان گفت در ویژگی‌های شخصی افراد نمی‌توان دو نفر را مثل هم یافت. از این‌رو نمی‌توان برنامه واحدی برای همه انسان‌ها در راه رسیدن به کمال ارائه داد؛ زیرا هر یك از افراد بشر ویژگی‌های خاصی دارند که بسیاری از آن‌ها قابل تغییر نیست. این مسئله ایجاب می‌کند که برنامه‌های متفاوتی برای تکامل افراد مختلف وجود داشته باشد.

رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) افزود: البته استعدادها، وظایف و حقوق انسان‌ها، دارای جهات مشترکی است؛ زیرا هدف خلقت انسان‌ها یک امر مشترک است و از همین رو باید برای رسیدن به این هدف باید برنامه مشترکی در نظر گرفته شود و اگر غیر از این باشد، در حق افراد ظلم شده است؛ اما با توجه به تفاوت‌های انسان‌ها، گاهی شیوه رسیدن افراد به آن هدف با دیگران متفاوت است.

وی در ادامه گفت: همه انسان‌ها، در اصل انسانیت مشترک هستند؛ لذا خداوند برخی حقوق، وظایف و استعدادهای مشترک برای آن‌ها در نظر گرفته است. اما برخی انسان‌ها، مرد و بخش دیگر زن هستند که هر یک ویژگی‌های جسمی، روانی و استعدادهای خاصی دارند. اما تشخیص این‌که مرز مشترک و مرز اختصاصی کجاست، نیاز به دقت دارد و همین امر از دیرباز مورد مناقشه بوده که اشتراکات حقوق و تکالیف زن و مرد و اختلافات‌شان کدام است؟ در این‌باره نظریه‌هایی نیز ابراز شده که می‌توان گفت اکثر آن‌ها اشتباه است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با استناد به آیاتی از قرآن کریم، به وظایف مشترک زن و مرد اشاره، و خاطر نشان کرد: مرد و زن در کمال نهایی نیز مشترک هستند و هر دو استعداد رسیدن به این کمال را دارند. این کمال، همان قرب الهی است. این‌که انسان می‌تواند به مقام خلیفه‌اللهی برسد، به خاطر این است که این استعداد را دارد که شبیه خدا شود.

وی با استناد به آیاتی از قرآن كریم، حضرت مریم، همسر فرعون و بالاتر از همه زن‌ها، حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها را الگویی برای همه زنان و مردان عالم خواند، و گفت: در جهت قرب الهی، فرقی بین زن و مرد نیست و حتی زنان می‌توانند در این مسیر الگوی مردان باشند.

علامه مصباح یزدی با بیان تفاوت‌های جسمی و روحی زن و مرد  که مستلزم تفاوت در برخی حقوق و تکالیف آن‌هاست، افزود: اما این مسئله در طول تاریخ، برای بسیاری از انسان‌ها حتی بسیاری از پیروان ادیان آسمانی، درست حل نشده است. به عنوان مثال یك خانم مسلمان مصری در سخنرانی خود كه در کنفرانسی در سوئیس ایراد كرد، اعلام كرد که ادیان زن را انسان نمی‌دانند! حال آن‌که در قرآن به وضوح چنین دیدگاهی مردود شناخته شده است.

وی ادامه داد: از سوی دیگر عده‌ای راه افراط را پیموده و معتقدند بین زن و مرد در حقوق و تکالیف هیچ تفاوتی نیست و فقط اختلافاتی جزئی وجود دارد که تأثیری در وظایف، حقوق و مسئولیت‌ها ندارد.

آیت‌الله مصباح یزدی با اشاره به این‌که تقریبا در تمام کشورهای عالم، به زنان ظلم شده است، گفت: شاید نتوان کشوری را یافت که در برهه‌ای از زمان حقوق زنان را آن‌گونه كه شایسته جایگاه انسانی زن است، به وی داده باشند. زنان همواره مورد ظلم بوده‌اند؛ حتی امروز نیز به نام طرفداری از زن، زنان را فریب می‌دهند! این مسئله حتی در پیروان ادیان و حتی مسلمانان نیز وجود دارد؛ همین مسئله سبب شده تا زن‌ها همواره احساس کمبود، محرومیت و عقب ماندن از حقوق خود داشته باشند و به دنبال عکس‌العملی جهت گرفتن حقوق از دست رفته خود از مردان باشند.

وی افزود: گاهی به عنوان دفاع از حق زن و انتقام از محرومیت‌های گذشته، مجدداً زنان مورد ظلم قرار گرفته‌اند. حتی در برخی جوامع اسلامی نیز این احساس در برخی زنان وجود دارد که باید انتقام حقوق از دست رفته خود را از مردان بگیرند. شاید حتی در ذهن برخی زنان مؤمن و مقید به احکام شرعی نیز این تصور وجود داشته باشد که مورد ظلم قرار گرفته‌اند و  ازهمین رو به ابراز مخالفت با بعضی از احکام اسلامی و افراط و تفریط کشیده شوند.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم با اشاره به این‌که متأسفانه بسیاری از زنان جامعه ما نیز به خاطر همین افراط و تفریط مورد ظلم قرار می‌گیرند، ادامه داد: از سویی در برخی نقاط، به‌خصوص روستاها، علی‌رغم این‌که بیش از توان زنان از آن‌ها کار کشیده می‌شود، اما در شأن و منزلت یک انسان مورد تکریم و احترام نیستند و حقوق‌شان تضییع می‌شود؛ از سوی دیگر افراط و انگیزه مطرح شدن برای انتقام گیری نیز سبب ظلم به خود زنان شده است.

مطرح شدن در جامعه، یکی از علل روانی بی‌حجابی است

وی با اشاره به این‌که یکی از علل روانی بی‌حجابی‌ها نیز همین انگیزه مطرح کردن خود در جامعه است، گفت: در واقع فرد با این ذهنیت که به زن ظلم شده و باید انتقام بگیرد، می‌خواهد با انجام رفتارهایی خود را مطرح کند. به عبارت بهتر این یک امر طبیعی است که وقتی انسان سرمایه‌ای دارد و کسی قدرش را نمی‌داند، می‌خواهد با مطرح کردن خود، سرمایه‌اش را به دیگران نشان دهد و عده‌ای گمان می‌کنند بی‌حجابی، نوعی مطرح شدن در جامعه است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان این‌که امروز بین افراط و تفریط قرار داریم و باید اعتراف کنیم که متدینان نیز در این زمینه به وظیفه‌شان عمل نکرده‌اند، افزود: برخی از همین متدینان سال‌های طولانی حقوق زن‌ها را آن‌گونه که باید، ادا نکردند و همین امر سبب شده تا نوعی احساس شکست، افسردگی و عقب‌ماندگی در ایشان به وجود بیاید. عکس‌العمل طبیعی این احساس نیز انتقام از طرف مقابل است که نمودهای آن در جوامع مختلف دیده می‌شود.

علامه مصباح یزدی ادامه داد: امروز عده‌ای از غرب‌زده‌ها و روشن‌فکران با تمسک به ظلم‌هایی که به زن‌ها شده، وضعیت کشورهای به اصطلاح پیشرفته که حجاب را کنار گذاشته‌اند، را به عنوان الگو معرفی كرده و چنین القا می‌كنند كه در آن کشورها  به زنان حقوقی همانند مردان داده شده و ما هم باید چنین کنیم.

وی با بیان این‌که یکی از کمبودهای جامعه اسلامی ما بر هم خوردن تعادل حقوق زن و مرد در جامعه است، ادامه داد: از جمله مسائل مهمی که باید به آن توجه کنیم، همین مسئله است؛ انقلاب اسلامی برای این نبود که یک خانواده سلطنتی از حكومت ساقط شود و جای خود را به دیگری بدهد؛ تمام همّ و غم امام راحل(ره) به عنوان بنیانگذار این نظام، اسلام بود؛ نان و آب از دهان امام می‌افتاد، اما اسلام نمی‌افتاد. این یعنی هدف اصلی انقلاب، جاری شدن اسلام در همه زمینه‌ها بود؛ در این مورد نیز هدف اسلام ایجاد تعادل بین حقوق زن و مرد است و انقلاب باید از هرگونه افراط و تفریطی جلوگیری کند.

رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با طرح این سؤال که مرز این افراط و تفریط کجاست، گفت: حتی در فهم این مسئله هم نقص‌ها و کمبودهایی داریم؛ زیرا حتی در برخی منابع، پیش‌فرض‌ها و پیش‌داوری‌هایی وجود دارد که اجازه فهم درست را از ما می‌گیرد؛ پیش‌فرض‌های افراطی از یک سو و پیش‌فرض‌های تفریطی از سوی دیگر. لذا یکی از وظایف فرهیختگان جامعه ما این است که از لحاظ نظری این پیش فرض‌ها را به صورت دقیق بررسی کنند و در عمل نیز تلاش کنند به عدالت و تعادل نزدیک شوند.

وی به عنوان نمونه، با اشاره به حق تحصیل برای زنان به عنوان یکی از مسایل مطرح در زمینه حقوق زنان، تأكید كرد: تحصیل علم برای انسانیت است و به قشری از جامعه اختصاص ندارد؛ همان‌گونه که تقرب به خدا و معرفت به او برای همه است، تحصیل علم نیز حق همگان است؛ اما این‌که شرایط زندگی و منطقه‌ای به گونه‌ای ایجاب کند که عده‌ای به دنبال فلان علم بروند یا تزاحماتی بین تکالیف به وجود بیاید که بر اساس آن برخی دنبال علم بروند، مسئله دیگری است؛ اما اصل تحصیل علم اختصاصی به زنان یا مردان ندارد.

آیت‌الله مصباح یزدی مشارکت در امور سیاسی و اجتماعی را وظیفه همگان دانست و گفت: بعد از هجرت پیامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله از مکه به مدینه، در باره زنانی كه از مکه گریخته و به مدینه می‌آمدند و مسلمان می‌شدند، آیه‌ای نازل شد و به پیامبر امر شد که بیعت این زنان را بپذیرد.

وی با تأکید بر این‌که حقوق و تکالیفی که ناشی از انسانیت انسان است، مشترک بین زن و مرد است، افزود: صرف نظر از این مشترکات، بر هیچ عاقل منصفی پوشیده نیست که برخی حقوق و تکالیف با توجه به اقتضائات خلقت مرد یا زن است؛ مثلا بقاء نسل انسان دو رکن دارد که هر رکن وظیفه خاص خود را دارد و وظایف آن‌ها قابل تبادل نیست.

استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: به عنوان نمونه یکی از مسائلی که حتی بین زنان مؤمن و متدین مورد بحث است، مسئله چند همسری است؛ در این زمینه كسانی می‌گویند اگر تعدد همسر جایز است، باید هم برای مرد باشد، هم برای زن! چرا فقط مرد حق ازدواج با چند همسر را داشته باشد؟! این سؤالی است كه به دنبال آن مسایل دیگری نیز مطرح می‌شود و چه بسا زنان مؤمن تعبداً نظر اسلام را در باره آن بپذیرند؛ اما در ذهنشان چنین سؤالی وجود دارد.

وی با اشاره به این‌که پاسخ بسیاری از سؤالات را می‌توان بر اساس علم، تجربه و تفکر دریافت؛ اما فهمیدن برخی مسائل فقط از طریق وحی ممكن است، ادامه داد: ما ابتدائاً حکمت بسیاری از مسائلی را که وحی بیان کرده است، نمی‌فهمیم؛ مثل این‌که چرا نماز صبح باید قبل از طلوع خوانده شود؟ شاید در مواردی برخی کلیات را بفهمیم؛ اما درك تمامی جزئیات بسیاری از امور بدون راهنمایی وحی ممکن نیست.

علامه مصباح یزدی با اشاره به این‌که اگر ما واقعا به این مسئله ایمان داریم و پذیرفته‌ایم که وحی راه سعادت ماست، باید به راهنمایی‌های وحی نیز ملتزم باشیم، ادامه داد: لازمه ایمان، پذیرش راهنمایی‌های وحی است؛ باید قبول کنیم که عقل در فهم کامل همه امور موفق نیست؛ لذا باید به معارف الهی و فهم معصومان‌علیهم‌السلام اعتماد کنیم و باور داشته باشیم كه آن‌ها بهتر از ما می‌فهمند و راه سعادت بشر را بهتر از ما می‌شناسند.

وی با بیان این‌که باید اعتراف کنیم که حتی در جامعه ما نیز در زمینه حقوق انسانی انسان‌ها که برخی از آنها ویژه زنان یا مردان است، خوب عمل نکرده‌ایم، خاطر نشان كرد: از همان آغاز نهضت روحانیت، یكی از مسائلی كه مطرح شد، آموزش بانوان بود و بر همین اساس مدرسه توحید در قم تأسیس شد و مرحوم شهید قدوسی مسئولیت آن را بر عهده داشت و برای خانم‌ها کلاس‌هایی را برگزار می‌كرد و در این راه قدم‌های خوبی برداشته شد که یکی از برکات آن، جامعه الزهرا‌ سلام‌الله‌علیها است؛ افرادی با فداکاری و تحمل زحمت‌های فراوان و به جان خریدن تهمت‌ها، این بنیان را گذاشتند و امروز به این مرحله از رشد رسیده است؛ هر چند هنوز هم به خوبی حق آن ادا نشده است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به لزوم تألیف کتاب، تدریس، شرکت در کنفرانس‌های علمی و ارائه نظریه توسط بانوان عالم با رعایت حدود شرعی اظهار داشت: البته این کارها نباید به حقوق و تکالیف اختصاصی آن‌ها ضرری بزند؛ اما وقتی زنانی عالم شدند، باید جامعه نیز از علم ایشان استفاده کند.

وی با اشاره به این‌که متأسفانه شرایط حضور زنان در مجامع علمی با رعایت حدود شرعی کمتر فراهم شده و گاهی عده‌ای با ورود خود و عدم رعایت ارزش‌های اسلامی و افراط و تفریط‌ها، زمینه این حضور را از بین می‌برند، ادامه داد: اقدام شایسته شما برای همایش کتاب سال بانوان قابل تحسین بوده و قدمی برای استفاده از علم و استعدادهای خدادادی بانوان است.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم با توصیه به رعایت دقیق ارزش‌های الهی اظهار داشت: گاهی عدم توجه دقیق به احكام، زمینه سقوط در دام شیاطین انس و جن می‌شود و بهانه‌ای برای سوءاستفاده به دست نااهلان می‌دهد؛ چرا که گاهی یک زاویه کوچک از ارزش‌های الهی به انحرافات بزرگ می‌انجامد.

آیت‌الله مصباح یزدی با اشاره به لزوم شناختن استعدادهای خدادادی، تأكید كرد: باید ببینیم خداوند از ما چه می‌خواهد؛ مبادا وقتی می‌توانیم کاری را انجام دهیم که ارزشی بی‌نهایت داشته باشد، آن را با ثمن بخس معامله کنیم.

گفتنی است دیدار جمعی از مسئولان جامعه‌الزهرا سلام‌الله علیها و شورای سیاست‌گذاری همایش کتاب سال بانوان با علامه مصباح یزدی 27 بهمن ماه سال جاری در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) برگزار شد.