صوت و فیلم

صوت:
,

فهرست مطالب

جلسه چهارم؛ بینش انسانی و یاد الهی

تاریخ: 
چهارشنبه, 29 آذر, 1385

بسم الله الرحمن الرحیم

بینش انسانی و یاد الهی

آن چه پیش رو دارید گزیده‌‌ای از سخنان حضرت آیت اللّه مصباح یزدی(دامت بركاته) در دفتر مقام معظم رهبری است كه در تاریخ 1385/09/29 ایراد فرموده‌‌اند. باشد تا این رهنمودها چراغ فروزان راه هدایت و سعادت ما قرار گیرد.

عِبَادَ اللَّهِ! إِنَّ مِنْ أَحَبِّ عِبَادِ اللَّهِ إِلَیْهِ عَبْداً أَعَانَهُ اللَّهُ عَلَى نَفْسِهِ، فَاسْتَشْعَرَ الْحُزْنَ وَ تَجَلْبَبَ الْخَوْفَ، فَزَهَرَ مِصْبَاحُ الْهُدَى فِی قَلْبِهِ وَ أَعَدَّ الْقِرَى لِیَوْمِهِ النَّازِلِ بِهِ، فَقَرَّبَ عَلَى نَفْسِهِ الْبَعِیدَ وَهَوَّنَ الشَّدِیدَ؛ نَظَرَ فَأَبْصَرَ وَ ذَكَرَ فَاسْتَكْثَر.َ1
در جلسات قبل در باره این خطبه توضیح دادیم و گفتیم: از محبوب‌‌ترین بندگان خدا نزد خدا بنده‌‌اى است كه خدا او را یارى كرده است كه بر نفس خود پیروز شود، جامه حزن و خوف را بر تن كند، چراغ هدایت در قلبش افروخته شود و براى مهمانى (مرگ) كه بر او نازل خواهد شد وسایل پذیرایى را فراهم كند. در ادامه خطبه حضرت میفرماید: «فَقَرَّبَ عَلَى نَفْسِهِ الْبَعِید»؛ این ویژگیها در بهترین بندگان خدا باعث میشود چیزهایى كه دیگران دور میشمارند،  ایشان آن را بر خود نزدیك میشمارند. شاید منظور این باشد كه عموم مردم مرگ و قیامت را دور میشمارند، ولى چنین بنده‌‌اى امرى را كه دیگران دور میشمارند، بر خود نزدیك میكند و دائماً منتظر است كه آن امر به وقوع بپیوندد. « وَهَوَّنَ الشَّدِیدَ»؛ همچنین كارهایى را كه براى دیگران خیلى سخت و دشوار است، براى خود آسان میكند و به راحتى عبادت‌‌ها و اعمال خیر را انجام میدهد.
«نَظَرَ فَأَبْصَرَ» چنین بنده‌‌اى نگاه میكند و به‌دنبال آن، میبیند. این تعبیر ابتدا عجیب به نظر میرسد، چون هر كس نگاه كند، میبیند. این ویژگى ممتازى نیست كه مخصوص محبوب‌‌ترین بندگان خدا باشد. پاسخ این سخن بر مطلبى مبتنى است كه قبلاً بدان اشاره كردیم و گفتیم: قرآن براى انسان غیر از این چشم و گوش ظاهرى، چشم و گوش دیگرى قایل است، چشم و گوشى كه انسان را از حیوانات جدا میكند. چشم و گوش ظاهرى در حیوانات نیز وجود دارد. بعضى از حیوانات خیلى تیزبین‌‌تر از ما هستند. عقاب‌‌ها و پرندگان شكارى از فاصله‌‌هاى بسیار دور شكار خود را میبینند و مستقیم بالاى سر آن قرار میگیرند. قدرت بینایى حتى بعضى از خزندگان بسیار بیشتر از انسان است. پس این چشم ملاك انسانیت نیست.
در میان حیوانات حشراتى هستند كه صداها را خیلى بیشتر و بهتر از انسان میشنوند. ما گاهى صدایى را در یك محیطى نمیشنویم، ولى حشراتى هستند كه خیلى از صداهاى ضعیف را نیز میشنوند. پس این گوش كه میان ما و حیوانات مشترك است و چه بسا آن‌‌ها بهتر از ما میشنوند، ملاك انسانیت نیست.
دیدن با این چشم و شنیدن با این گوش دیدن و شنیدن حیوانى است، همان طور كه حیات ظاهرى ما كه با آن نفس میكشیم، حركت میكنیم، غذا میخوریم و به اصطلاح زنده‌‌ایم، با حیات حیوانات یكى است، اما قرآن بعضى از این آدمیزادهایى را كه روى زمین راه میروند، نفس میكشند، فكر میكنند، نقشه میكشند، توطئه میكنند و در عالم فتنه برپا میكنند، مرده معرّفى میكند. این نشان میدهد حیاتى كه اینان از آن برخوردارند، حیاتى حیوانى است. بعضى از حیوانات نیز از این مكر و حیله‌‌ها برخوردارند. حیاتى كه فقط منشأحركت، رشد و تولید مثل شود، حیات انسانى نیست. انسان یك حیات دیگرى دارد كه خدا به بعضى از این آدم‌‌هاى به اصطلاح دو پا داده است، اما دیگران از این حیات محرومند و حیات انسانى ندارند، یعنى از جهت انسانى مرده، ولى به لحاظ حیوانى زنده‌‌اند.
قرآن به صراحت میفرماید: در میان این آدمیزادها كسانى هستند كه چشم دارند اما نمیبینند، گوش دارند ولى چیزى نمیشنوند. «وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ كَثِیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لایَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لایُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لایَسْمَعُونَ بِها أُولئِكَ كَالاَنعامِ بَل هُم اَضَلّ اولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ2» اینها مثل چارپایان هستند، از انسانیت خود غافلند و به آن‌چه باید توجه داشته باشند، بیتوجهند. این‌‌ها همان چیزهایى را میفهمند كه حیوانات نیز میفهمند، ولى بیشتر از آن چیزى نمیفهمند. «أَ وَ مَنْ كانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْناهُ وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ كَمَن مَثَلُهُ فِى الظُّلُماتِ لَیسَ بِخارِجٍ مِنه3» آن آدمى كه مرده بود و ما زنده‌‌اش كردیم و نورى برایش قرار دادیم همانند كسى نیست كه در ظلمت‌‌ها به سر میبرد.
حیات انسانى این است كه خدا نورى را در دل انسان قرار دهد تا حقایق را ببیند و در پرتو آن بداند چه طور باید رفتار كند. كسانى میتوانند از هدایت پیامبر اعظم صلى الله علیه وآله برخوردار شوند كه داراى چنین حیاتى باشند. «اِن هُوَ اِلاّ ذِكرٌ وَ قُرآنٌ مُبینٌ لِیُنْذِرَ مَنْ كانَ حَیًّ4» كسى كه حیات داشته باشد، میتواند از قرآن استفاده كند. دیگران از آن بهره‌‌اى نمیبرند. در جاى دیگر قرآن میفرماید: «أرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ أَفَأَنْتَ تَكُونُ عَلَیْهِ وَكِیلاً أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَكْثَرَهُمْ یَسْمَعُونَ أَوْ یَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلاَّ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیل5» اى پیامبر، تو نسبت به كسانى كه هواى نفس را معبود خود قرار میدهند، مسؤولیتى ندارى. تو میپندارى كه این‌‌ها چیزى میشنوند یا چیزى میفهمند؟ این‌‌ها چیزى نمیفهمند، همان طور كه چارپایان چیزى نمیفهمند، بلكه اینان از آن‌‌ها گمراه‌‌ترند.
وقتى قرآن میگوید: فلانى نابینا است، معنایش این نیست كه چشم‌‌هاى ظاهرى او نمیبیند. «فَإِنَّها لاتَعْمَى الْأَبْصارُ وَ لكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُور6» بعضى چشم و گوشى غیر از آن چه ما داریم و با آن چیزهاى محسوس را میبینیم، دارند و عمیق‌‌تر میبینند. گویا پرده‌‌اى مقابل ما است كه آن‌‌ها پشت پرده را میبینند.
انسان‌‌هاى نادرى هستند كه نگاه میكنند و درون بدن افراد را میبینند. گاهى كسانى كه رادیولوژى یا اسكن میكنند، براى اطمینان بیشتر نزد این‌‌ها میروند تا بفهمند آیا رادیولوژى و اسكن درست انجام گرفته است یا نه. با این كه پیامبر و امام نیستند، چشم نافذى دارند كه باطن بدن را میببیند. البته این‌‌ها هیچ دلیلى بر كمال معنویشان نیست و انتظار هم نیست كسانى دنبال این كارها باشند، اما خدا انتظار دارد كه آدمیزادها در سایه هدایت انبیا و پیروى از دستورات آن‌‌ها چشم و گوش انسانى خود را باز كنند تا پشت پرده معنوی را ببینند.
ما براى دیدن علاوه بر این كه چشم داریم، باید روشنایى داشته باشیم تا ببینیم. در تاریكى چیزى نمیبینیم. افزون بر این باید چشم سالمى داشته باشیم كه آفت زده نباشد. خداوند میخواهد آدمیزادها در سایه تربیت انبیا و اطاعت از دستورات آنان، چشم باطنشان كور نشود، بلكه بیناتر شود، و به عبارتی بینش پیدا كنند؛ پرده‌‌اى روى آن نیفتد كه مانع دیدن شود و افزون بر آن نورى بتابد تا در پرتو آن نور دیدن رخ دهد. پس این طور نیست كه هر كس نگاه میكند بینش انسانى پیدا كند. خیلیها نگاه میكنند، ولى نمیبینند. اگر كسى حقیقت را آن طور كه باید، ببیند، از سطح چارپایان بالا میآید. این مرتبه حدِّاقلّى از دیدن انسانى است. در مرتبه بالاتر رؤیت‌‌هایى وجود دارد كه مخصوص اولیاى خدا است و آن‌‌ها گذشته و آینده را هم میبینند.
خداوند به پیامبر خود میفرماید: كسانى كه فقط همین زندگى دنیا را میبینند، رها كن. پایه دانش آن‌‌ها همان پایه‌‌اى است كه حیوانات هم دارند. امیدى به آن‌‌ها نیست. از این‌‌ها دورى كن. «فَأَعْرِضْ عَنْ مَنْ تَوَلَّى عَن ذِكرِنا وَ لَم یُرِد اِلاّ الحَیاةَ الدُّنیا ذلِكَ مَبْلَغُهُمْ مِنَ الْعِلْم7»
بنده‌‌اى كه محبوب خداست كارش از این جا شروع میشود كه به حیوانیت برنگردد، فطرتش را خاموش نكند و بگذارد چشمش واقعیت را ببیند. این نگاه انسانى است كه فقط سطح اشیا را نمیبیند، نگاهى كه به عالم میكند مثل نگاه یك حیوان نیست، بلكه عمق آن را میبیند. پس ما باید این را جدّى بگیریم كه چشمى داریم و میتوانیم با آن، پشت پرده را ببینیم، ولى گاهى با دست خودمان پرده روى آن میاندازیم. پرده‌‌اى كه روى چشم میافتد و مانع میشود از این كه حقیقت را ببینیم «هواى نفس» است. آن‌‌هایى كه دنبال دلخواه خود هستند و هر چه میلشان كشید، آن را دنبال میكنند، همچون حیوانى هستند كه در یك چراگاهى هر علفى كه از آن خوشش بیاید، میخورد.
شاید یكى از جهاتى كه بعضى آدمیزادها از حیوانات پست‌‌ترند، این باشد كه غالباً حیوانات علفى كه برایشان مضر است، نمیخورند و علف‌‌هاى خوردنى مطلوب خود را میشناسند. گاهى كه مریض میشوند، از علفى كه باعث مداوایشان میشود و تجربه شده است، استفاده میكنند، اما بعضى از آدمیزادها گاهى چیزهایى را كه برایشان مضر است، تشخیص نمیدهند. تازه تشخیص هم بدهند به تشخیص خود عمل نمیكنند.
آقایى بود در یزد به نام مرحوم حاج شیخ غلامرضا كه بسیار پارسا بود. گاهى مطالبى را به زبان تمثیل یا قصه میگفت كه ظاهرش خیلى خوشایند نبود، اما خیلى عمیق بود. ایشان نقل میكرد كه من در محله‌‌اى دعوت شده بودم تا چند شبى جلسه داشته باشم. شبى از شب‌‌ها كه باران و برف آمده بود، من سوار الاغى بودم و میرفتم كه ناگهان در یك جاى گل آلودى پاى حیوان توى گِل فرو رفت. ما هم خوردیم زمین و لباس‌‌هایمان پر از گِل شد. همسایه‌‌ها از وضعیّت ما باخبر شدند و یك لباسى به تن ما كردند و جلسه برقرار شد و بالاخره پس از اتمام آن، ما به خانه برگشتیم. سال بعد همان جا مرا دعوت كردند و من به آن‌‌ها قول دادم كه میآیم. سوار بر همان الاغ شدم و رفتم. همین كه رسیدم به آن مكان كه سال قبل گِل گرفته بود، حیوان زبان بسته دیگر جلو نرفت! یك سال از ماجراگذشته بود، اما با تجربه‌‌اى كه آن حیوان پیدا كرده بود، از جایى كه پایش توى گِل فرو رفته بود، حذر میكرد. هر چه من بر او فشار آوردم كه عبور كند، جلو نرفت. من متحیر ماندم كه چرا حیوان جلو نمیرود. پس از مدتى یادم آمد كه سال گذشته همین جا پاى او توى گِل رفت!
حال این الاغ هدایتش بیشتر است یا ...؟ بعضى ده‌‌ها بار از راهى میروند و فریب میخورند و ضررش را هم میبینند، اما پس از چند روز غافل میشوند و دوباره از همان راه می‌روند. قرآن در باره این افراد به پیامبر صلى الله علیه وآله ‌‌میفرماید: «ذَرْهُمْ یَأْكُلُوا وَ یَتَمَتَّعُوا وَ یُلْهِهِمُ الْأَمَلُ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ8» این‌‌ها را رهایشان كن، بگذار بچرند، هر چه دلشان میخواهد بخورند، هر لذتى میخواهند ببرند و دنبال آرزوهایشان بروند. این آرزوها آنان را غافل كرده است. بگذار بروند تا سرشان به سنگ بخورد، آن وقت میفهمند چه غلطى كرده‌‌اند. تو هر چه بگویى آن‌‌ها نمیفهمند. «وَ الَّذِینَ كَفَرُوا یَتَمَتَّعُونَ وَ یَأْكُلُونَ كَما تَأْكُلُ الْأَنْعامُ وَ النَّارُ مَثْوىً لَهُمْ9» آن‌‌هایى كه از نور ایمان بهره‌‌اى ندارند، چشمشان همین محسوسات را میبیند، گوششان همین‌‌ها را میشنود، لذّتشان همین لذّت‌‌هاى حیوانى است، بهره‌‌مندى آن‌‌ها مثل حیوانات است و سرانجامشان آتش است.
بنابراین، ما اگر بخواهیم از مرز حیوانیت عبور كنیم، نباید بگذاریم چشم و گوش انسانى ما از بین برود. از بین رفتن آن باعث میشود انسان دنبال هواى نفس باشد و هر چه دلش میخواهد عمل كند. آن‌‌هایى كه چشمشان باز است از هر حادثه‌‌اى درس میگیرند و در باره عجایب و اسرار خلقت فكر میكنند. اگر كار بدى كرده باشند سعى میكنند دیگر آن را تكرار نكنند.
بینشی كه فراتر از دیدن ظاهر بوده و با فكر توأم است، مخصوص انسانى است كه در مراحل تكامل قدم برمیدارد و از مرز حیوانات فراتر میرود. نتیجه نگاه انسانى این است كه آدمى به یاد خدا و عالم ابدیت باشد. «إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ لَآیاتٍ لِأُولِی الْأَلْبابِ الَّذِینَ ... وَ یَتَفَكَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلا سُبحانَكَ فَقِنا عَذابَ النَّار10»
براى بسیارى از مردم كم و بیش این سؤال وجود دارد كه این عالم چیست؟ چرا یك عده ظلم میكنند و یك عده مظلوم واقع میشوند؛ یك عده آن قدر میخورند كه... و یك عده از گرسنگى میمیرند؛ گاهى بلاهایى مثل سیل و زلزله نازل میشود. این چه وضعى است؟ گاهى هم به خدا ته دلى گله میكنند. بسیارى از ملحدان هم این اوضاع را دلیل میگیرند بر این كه عالم مدبِّرى ندارد. اما كسانى كه چشمشان باز است و در باره حقایق عالم میاندیشند، به هر چه نگاه میكنند بیشتر به حكیمانه بودن كار خالق پى میبرند.
در قرآن كریم به خصوص روى كثرت و شدّت «ذكر» تكیه شده است. «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثِیر11» یك بار یاد خدا كردن دردى را دوا نمیكند، چون انسان دوباره به غفلت مبتلا میشود. باید سعى كنیم دائماً یاد خدا باشیم. به همین جهت، بهترین بندگان خدا وقتى در سایه آن بینش، به خدا توجه میكنند و از غفلت خارج میشوند، به این اندازه اكتفا نمیكنند و زیاد یاد خدا میكنند. «و ذَكَرَ فَاسْتَكْثَر»؛ توجه به خدا را همیشه در دل خود زنده نگه میدارند. در همه اوقاتى كه زمینه باشد با زبان نیز ذكر میگویند. چنین كسانى آب شیرین و گوارایى مینوشند كه عطششان برطرف شود. فطرت ما تشنه حقیقت است. ما غالباً در حال عطش به سر میبریم، اما خودمان متوجه نیستیم، تخدیر شده‌‌ایم و فقط عطش حیوانى خود را درك میكنیم، اما كسى كه بینش انسانى و الهى پیدا میكند، عطش فطرى خود را درك میكند و تشنگى خود را احساس میكند.


1. نهج‌البلاغه، ص 118، خطبه 87 .

2. اعراف، 179.

3.انعام، 122 .

4. یس، 70 .

5 . فرقان، 43 و 44 .

6. حج، 46 .

7. نجم، 29 و 30 .

8. حجر، 3 .

9. محمد، 12 .

10. آل عمران، 190 و 191 .

11. احزاب، 41 .