پیش گفتار
پیش گفتار
یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ * ارْجِعِی إِلى رَبِّكِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً * فَادْخُلِی فِی عِبادِی * وَ ادْخُلِی جَنَّتِی؛1
اى نفس مطمئنّه، خشنود و خداپسند به سوى پروردگارت بازگرد، و در میان بندگانم در آى، و در بهشت من داخل شو.
از انبوه حكایات موجودات، شاید شگفت انگیزتر و غریب‌تر از همه، داستان «انسان» باشد. از یك سو، انسان موجودى است كه خداى متعال چنان استعدادى در او نهاده است كه مى‌تواند خلعت «خلافت اللّهى» بر تن نموده و مسجود و مخدوم ملایكه واقع گردد.2 براى شرافت اولیه انسان همین بس كه هستى بخش عالم، او را به نیكوترین صورت و «احسن تقویم»3 آفریده و با خلقت او است كه خود را با كریمه «تبارك الله احسن الخالقین»4 ستوده و تاج كرامتِ «ولقد كرّمنا بنى آدم»5 را بر سر او نهاده است.
در قوس صعود و تكامل، انسان مى‌تواند تا مقام «مقعد صدق عند ملیك مقتدر»6 اوج بگیرد؛ جایى كه از بالاترین درجات كمال و قرب به حضرت احدیت محسوب گردد و حضرتش او را با خطاب «یا ایتها النفس المطمئنه» مخاطب سازد و در ضیافتى خاص، به عطاى «فادخلى فى عبادى وادخلى جنتى» بنوازد.
از سوى دیگر، همین انسانى كه مدال «احسن تقویم» را از خالق هستى دریافت كرده، گاه
1. فجر (89)، 27 ـ 30.
2. ر. ك: بقره (2)، 30 ـ 34.
3. تین (95)، 4.
4. مؤمنون (23)، 14.
5. اسراء (17)، 70.
6. قمر (54)، 55.
آن چنان سقوط مى‌كند كه به پست ترین مراتب هستى و حضیض «اسفل سافلین» فرو مى‌غلطد.1 در این هنگام تا بدان حد فرومایه و بى مقدار مى‌گردد كه هم سنگ چهارپایان و بلكه فروتر از آنها قرار مى‌گیرد و داغ ننگ «اولئك كالانعام بل هم اضل»2 بر پیشانى‌اش ثبت مى‌شود و به چنان فلاكتى گرفتار مى‌آید كه رتبه‌اى بالاتر از «شر الدواب3: بدترین جنبندگان» نمى‌توان برایش در نظر گرفت.
به راستى سرّ این همه صعود و سقوط چیست؟ چه مى‌شود كه انسان تا بدان حد اوج مى‌گیرد و بالا مى‌رود، و چه رخ مى‌دهد كه این‌چنین سقوط مى‌كند؟ چگونه است كه وجودى واحد، اقتضاى دو سیر این‌چنین متضاد را دارد؟ چه چیز نهال وجود انسان را شكوفا و بارور مى‌سازد و چگونه است كه این نهال مى‌سوزد و خاكستر مى‌شود و از بین مى‌رود؟
كتاب حاضر تلاشى است براى پاسخ به پرسش هاى فوق و پرسش هایى دیگر نظیر آنها كه ذهن هاى بسیارى را به خود مشغول مى‌دارد. آنچه پیش رو دارید درس هاى اخلاق استاد فرزانه و فقیه و فیلسوف گران مایه، حضرت آیت الله محمدتقى مصباح یزدى است. این درس ها در سال هاى تحصیلى 1379 و 1380 در قم و در جمع طلاّب و سایر علاقه مندان برگزار گردیده است. خداى را شاكریم كه بار دیگر توفیق داد كتابى از مجموعه آثار استاد مصباح ـ دام ظلّه ـ را به پویندگان راه حقیقت و تشنگان زلال هدایت تقدیم داریم. در این جا لازم مى‌دانیم از جناب حجت الاسلام محمدمهدى نادرى كه این مجموعه با تلاش و همت ایشان آماده چاپ گردید، تقدیر و تشكر نماییم. امید آن داریم كه با نشر این اثر، سهمى هرچند كوچك، در گسترش فرهنگ اسلام و اهل بیت(علیهم السلام) داشته باشیم.
انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(رحمه الله)
1. تین (95)، 5.
2. اعراف (7)، 179.
3. انفال (8)، 22 و 55.