این اثر، كتابى است وزین و پرمحتوا در زمینه فلسفه اسلامى كه تاكنون بارها تجدید چاپ شده است. نخستین انتشار این کتاب به همت مركز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامى در دو مجلد صورت گرفت و پس از آن، این کتاب توسط انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در سال 1389 در قالب مجموعه آثار حضرت استاد با عنوان «مشکات» منتشر شد.
حضرت آیتالله مصباح ابتدا مطالب این كتاب را در مؤسسه در راه حق تدریس فرمودند كه مجموعه این دروس به همت بعضى از شاگردان فاضل ایشان گردآورى و تنظیم شد. پس از آن، متن این كتاب به قلم شیواى حضرت استاد و به سبكى بسیار جالب و متقن تكمیل و تحریر گشته و به شكل كنونى درآمده است. دقت استاد در ترتیب مباحث، انتخاب عناوین و واژههاى كتاب، آموزش فلسفه را به عنوان یك متن درسى جدید و جذاب از هر نظر، شایان توجه و قابل اتكا نموده است.
چنانكه استاد در مقدمه آوردهاند: این كتاب ضعفهاى كتابهاى فلسفى رایج در حوزه، و نیز معضلات ناشى از برخوردهاى افراطآمیز و تفریطگرایانه دو طیف طرفدار و مخالف فلسفه را در نظر داشته، و كوشیده است تا آن ضعفها و معضلات را جبران سازد و نگرشى معقول و متعادل درباره این دانشِ بنیادین ارائه كند.
پیش از آن، بر اثر برداشتهاى نادرست از مطالب فلسفى و تلقیهاى ناصحیح از هدف فلسفه، بسیارى در ضرورت، و حتى جواز آموختن این دانش تردید روا مىداشتند. از اینرو، استاد دَه درس نخستِ جلد اول را به مباحثى مقدماتى براى رفع این سوء برداشتها اختصاص دادهاند. از این ده درس، سه درس نخست به تاریخچه فلسفه میپردازد و ضمن آشنا ساختن دانشجو با مبدأ پیدایش و سیر تطورات و تحولات این علم، او را به مطالعه مباحث تاریخ فلسفه فرامىخواند. درسهاى چهارم تا ششم با تعریف علم و فلسفه، رابطه آن دو را با یكدیگر تبیین میکند. در درس هفتم ماهیت مسائل فلسفى، مبادى فلسفه و هدف آن روشن، و در درس هشتم روش تحقیق در فلسفه ارزیابى میشود. درس نهم رابطه میان فلسفه با علوم مختلف را بیان میكند، و بالاخره در درس دهم ضرورت فلسفه و اهمیت یادگیرى آن آشكار مىگردد و در این زمینه به شش شبهه پاسخ داده میشود.
در این كتاب با ایجاد روحیه نقادى و نقدپذیرى در دانشجو، تلاش شایستهاى براى تعالى بخشیدن به فلسفه صورت گرفته است. این شیوه مىكوشد تا طرفدارى متعصبانه از برخى متون و مكاتب فلسفى را ـ آنگونه كه در گذشته تا حدودى رواج داشت ـ منتفى سازد و براندازد.
كتب فلسفى متداول، پُر بود از اصطلاحات گیجكنندهاى كه فهم صحیح آنها سالها تحقیق و ممارست مىطلبید؛ اما در این كتاب اولاً از بهكارگیرى اصطلاحات مبهم و غیرضرورى ـ تا حد ممكن ـ اجتناب شده است؛ ثانیاً در مواردى كه طرح و تبیین مطلب فلسفى، متوقف بر بیان اصطلاح فنى خاصى باشد، آن اصطلاح به روشنى توضیح داده شده است.
از دیگر امتیازات این كتاب درسى كه پس از طرح آن به منزله متن درسى، مورد استقبال بسیارى از مراكز علمى حوزوى و دانشگاهى قرار گرفته، آن است كه به مباحث مطرح در مجامع فلسفى غربى پرداخته و مدعاهاى آنها را در بوته نقد و بررسى نهاده است.
یكى دیگر از نارسایىهاى كتب فلسفى متداول، عدم تنظیم منطقى و نظاممند مباحث است. كتاب آموزش فلسفه، با رعایت ترتیب منطقى مباحث، از این نارسایىها به دور است؛ به گونهاى كه مطالب ارائه شده در هر درس، شوق دانشجو را در فراگیرى درس بعد برمىانگیزد.
در این كتاب پس از ده درس مقدماتى ـ كه ذكرشان گذشت ـ در بخش دوم، مباحث شناختشناسى مطرح میشود. این بخش به لحاظ منطقى مقدم بر هستىشناسى فلسفى است. شناختشناسى امروزه كانون بحث و گفتوگوهاى جدى در مجامع فلسفى دنیاست.
مباحث هستىشناسى، كه بخش عمده مباحث فلسفه اسلامى را به خود اختصاص میدهد، از بخش دوم كتاب آغاز میشود و تا پایان بخش ششم (درس شصتم) ادامه مىیابد. بخش هفتم كتاب (در انتهاى جلد دوم) به بحث درباره مطالب الهیات بالمعنى الاخص (خداشناسى و مسائل آن) میپردازد.
به طور خلاصه، نظم و دستهبندى بدیع و ابتكارى مباحث، اتقان و استحكام استدلالهاى ارائه شده، همراه با زیبایى و رسایى قلم نویسنده، این كتاب را به صورت مجموعهاى كامل از دروس فلسفى درآورده است.
این كتاب با نظر به اهمیت آن و براى استفاده در سطح بینالمللى، با عنوان Philosophical Instructions: An Introduction to Contemporary Islamic philosophy به انگلیسى ترجمه شده است. برگردان كتاب، به قلم آقایان دكتر محمد لگنهاوزن و دكتر عظیم سرودلیر انجام گرفته که مؤسسه مطالعات فرهنگ جهانى دانشگاه بینگ هامتون 1 نیویورك آن را در سال 1999 میلادى چاپ و منتشر كرده است.
همچنین این كتاب با عنوان «المنهج الجدید فى تعلیم الفلسفه» توسط آقاى محمدعبدالمنعم الخاقانى به عربی ترجمه شده و مؤسسه انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول این اثر را با شمارگان 5000 نسخه در تاریخ 1409 هـ. ق منتشر ساخته است.
همچنین بخشهایی از این کتاب به زبانهای مختلف ترجمه شده است که از آنجمله میتوان: به ترجمه روسی بخش الهیات و ترجمه بوسنیایی بخشهای تاریخ فلسفه و شناختشناسی این کتاب اشاره کرد.
1. Institute of Global Cultural Studies (IGCS) Binghamton University.