راهنمای سیر مطالعاتی آثار آیت الله مصباح یزدی

 

 

 

 

 

 

تهیه و تنظیم

دبیرخانة شورای سیاست‌گذاری مجموعه آثار

حضرت آیت‌الله مصباح یزدی (رحمه الله)

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

مقدمة معاونت پژوهش. 13

مقدمه 16

دسته‌بندی آموزشی 17

ترتیب تدریس کتاب‌های آموزشی 21

دسته‌بندی موضوعی 23

1. تفسیر و علوم قرآن 24

1. ره‌یافت‌ها و ره‌آوردها(دفتر چهارم)؛ قرآن، حدیث، کلام، تاریخ اسلام 24

1ـ1. تفسیر موضوعی 25

1ـ1ـ1. معارف قرآن (1): خداشناسی‏ 25

2ـ1ـ1. معارف قرآن (2): كیهان‏‌شناسی‏ 26

3ـ1ـ1. معارف قرآن (3): انسان‌شناسی 27

4ـ1ـ1. معارف قرآن (4): راه‏شناسی‏ 28

5ـ1ـ1. معارف قرآن (5): راهنماشناسی‏ 29

6ـ1ـ1. معارف قرآن (6): قرآن‏شناسی 31

7ـ1ـ1. معارف قرآن (7): اخلاق در قرآن (ج 1ـ3) 33

8ـ1ـ1. معارف قرآن (8): جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن‏ 35

9ـ1ـ1. معارف قرآن (9): حقوق و سیاست در قرآن 37

10ـ1ـ1. معارف قرآن (10): جنگ و جهاد در قرآن 40

11ـ1ـ1. خداشناسی (مجموعه کتب آموزشی معارف قرآن 1) 41

12ـ1ـ1. جهان‌شناسی (مجموعه کتب آموزشی معارف قرآن 2) 42

13ـ1ـ1. انسان‌شناسی در قرآن (مجموعه کتب آموزشی معارف قرآن 3) 43

14ـ1ـ1. راه و راهنماشناسی (مجموعه کتب آموزشی معارف قرآن 4و5) 44

15ـ1ـ1. معارف قرآن (5ـ4): راه و راهنماشناسی (تلخیص دروس) 45

16ـ1ـ1. قرآن‌شناسی ج 2 و1 (مجموعه کتب آموزشی معارف قرآن 6) 46

17ـ1ـ1. انسان‌سازی در قرآن (مجموعه کتب آموزشی معارف قرآن 7) 48

18ـ1ـ1. خلقت انسان از نظر قرآن 49

19ـ1ـ1. لقای الهی 50

20ـ1ـ1. رستگاران 52

21ـ1ـ1. الإمامة والولایة فی القرآن الکریم 53

2ـ1. تفسیر ترتیبی‏ 54

ترجمة‌ تفسیر المیزان (ج3ـ4) 54

3ـ1. علوم قرآن‏ 55

قرآن در آیینة نهج‏البلاغه‏ 55

2. گفتار و سیرة معصومان(علیهم السلام) 56

1ـ2. شرح روایات 56

1ـ1ـ2. پندهای امام صادق(علیه السلام) به ره‌جویان صادق‏ 56

2ـ1ـ2. پند جاوید (ج1 و 2) 57

3ـ1ـ2. زینهار از تکبر! 58

4ـ1ـ2. ره ‏توشه (ج1ـ2) 59

5ـ1ـ2. جان‌ها فدای دین 61

6ـ1ـ2. پندهای الهی 62

7ـ1ـ2. پیام مولا از بستر شهادت 63

8ـ1ـ2. بهترین‌ها و بدترین‌ها از دیدگاه نهج‌البلاغه 64

9ـ1ـ2. راهیان كوی دوست‏ 66

10ـ1ـ2. شکوه نجوا (شرحی بر مناجات شعبانیه و مناجات‌المریدین) 68

11ـ1ـ2. صهبای حضور 69

12ـ1ـ2. رساترین دادخواهی و روشنگری (2جلد) 71

13ـ1ـ2. سیمای سرافرازان (2جلد) 73

14ـ1ـ2. سجاده‌های سلوک (2جلد) 74

15ـ1ـ2. جرعه‌ای از دریای راز 75

16ـ1ـ2. بدرود بهار 77

2ـ2. سیرة معصومان(علیهم السلام) 79

1ـ2ـ2. در پرتو ولایت‏ 79

2ـ2ـ2. جامی از زلال كوثر 80

3ـ2ـ2. آذرخشی دیگر از آسمان كربلا 81

4ـ2ـ2. آفتاب ولایت‏ 83

3. فلسفه و منطق‏ 85

3. ره‌یافت‌ها و ره‌آوردها(دفتر اول)؛ منطق، معرفت‌شناسی، فلسفه اسلامی، فلسفه علم 85

1ـ3. منطق‏ 86

1ـ1ـ3. منطق و شناخت‌شناسی از نظر آیت‌الله مصباح یزدی (به‌ضمیمة روش‌شناسی علوم) 86

2ـ1ـ3. شرح برهان شفاء (ج1ـ4) 87

2ـ3. فلسفة اسلامی‏ 88

1ـ2ـ3. دروس فلسفه‏ 88

2ـ2ـ3. آموزش فلسفه (ج1ـ2) 89

3ـ2ـ3. چكیدة چند بحث فلسفی‏ 90

4ـ2ـ3. شرح نهایة الحکمة (ج1ـ3) 91

5ـ2ـ3. تعلیقة علی نهایة الحکمة 92

6ـ2ـ3. شرح الهیات شفاء (ج1ـ5) 93

7ـ2ـ3. شرح جلد اول اسفار اربعه (ج1ـ5) 94

8ـ2ـ3. شرح جلد دوم اسفار اربعه جزء اول 95

9ـ2ـ3. شرح جلد سوم اسفار اربعه جزء اول 96

10ـ2ـ3. شرح جلد هشتم اسفار اربعه (ج1ـ2) 97

3ـ3. فلسفة تطبیقی‏ 98

1ـ3ـ3. نقدی فشرده بر اصول ماركسیسم‏ 98

2ـ3ـ3. ایدئولوژی تطبیقی 100

3ـ3ـ3. پاسداری از سنگرهای ایدئولوژیك 102

4ـ3ـ3. گفتمان روشنگر دربارة اندیشه‌های بنیادین 105

4ـ3. رو‌ش‌شناسی‏ 106

1ـ4ـ3. درباره پژوهش‏ 106

5ـ3. معرفت‌شناسی‏ 107

1ـ5ـ3. هم‌اندیشی معرفت شناسی‏ 107

4. كلام و فلسفة دین‏ 108

1ـ4. كلام اسلامی‏ 108

1ـ1ـ4. تعلیقه بر اللوامع الالهیة 108

2ـ1ـ4. مباحثی دربارة مسائل اعتقادی و اخلاقی 109

3ـ1ـ4. آموزش عقاید (ج1ـ3) 111

4ـ1ـ4. اصول عقاید (2): راهنماشناسی 113

5ـ1ـ4. توحید در نظام عقیدتی و نظام ارزشی اسلام‏ 114

6ـ1ـ4. انسان، اسلام 115

7ـ1ـ4. اصول المعارف الإنسانیة 116

8ـ1ـ4. چكیده‏ای از اندیشه‏های بنیادین اسلامی 117

9ـ1ـ4. در پرتو آذرخش‏ 118

10ـ1ـ4. آذرخش کربلا 120

11ـ1ـ4. سیمای پیامبر اعظم(صلى الله علیه وآله) در آینه نهج‌البلاغه 121

12ـ1ـ4. زیبایی شرور: شرور و بلایا؛ چرایی و وظیفه ما 123

2ـ4. فلسفة دین‏ 124

1ـ2ـ4. آزادی؛ ناگفته‌ها و نکته‌ها 124

2ـ2ـ4. دین و آزادی‏ 125

3ـ2ـ4. نقش تقلید در زندگی انسان‏ 126

4ـ2ـ4. تعدد قرائت‏ها 127

5ـ2ـ4. كاوش‏ها و چالش‏ها (ج1ـ2) 128

6ـ2ـ4. رابطه علم و دین 130

5. اخلاق و عرفان‏ 131

5. ره‌یافت‌ها و ره‌آوردها(دفتر دوم)؛ اخلاق، زیبایی‌شناسی، حقوق 131

1ـ5. فلسفة اخلاق‏ 132

1ـ1ـ5. اسلام و اخلاق 132

2ـ1ـ5. دروس فلسفة اخلاق‏ 133

3ـ1ـ5. كلمة حول فلسفة الاخلاق‏ 135

4ـ1ـ5. فلسفة اخلاق‏ 136

5ـ1ـ5. نقد و بررسی مكاتب اخلاقی‏ 137

2ـ5. مباحث اخلاقی‏ 138

1ـ2ـ5. خودشناسی برای خودسازی‏ 138

2ـ2ـ5. به سوی خودسازی‏ 140

3ـ2ـ5. به سوی او 142

4ـ2ـ5. آیین پرواز 143

5ـ2ـ5. به سوی تو 144

6ـ2ـ5. عروج تا بی‌نهایت 145

7ـ2ـ5. یاد او 146

8ـ2ـ5. بر درگاه دوست‏ 147

9ـ2ـ5. اخلاق اسلامی 148

10ـ2ـ5. بال‌های پرواز ج1؛ آگاهی و بالندگی 149

11ـ2ـ5. فاز‌های پرواز ج1 151

12ـ2ـ5. اوج پرواز 152

3ـ5. عرفان‏ 153

1ـ3ـ5. در جستجوی عرفان اسلامی 153

2ـ3ـ5. در پرتو نور 155

6. علوم انسانی‏ 156

6. ره‌یافت‌ها و ره‌آوردها (دفتر سوم)؛ جامعه‌شناسی، علوم سیاسی، مدیریت، اقتصاد 156

1ـ6. روان‌شناسی‏ 157

دیدگاه‌های روان‌شناختی آیت‌الله مصباح یزدی 157

2ـ6. مدیریت‏ 158

پیش‏نیازهای مدیریت اسلامی‏ 158

3ـ6. حقوق‏ 160

1ـ3ـ6. نظریة حقوقی اسلام (ج1ـ2) 160

2ـ3ـ6. نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام 162

4ـ6. علوم سیاسی‏ 163

1ـ4ـ6. بحثی ساده و کوتاه دربارة حکومت اسلامی و ولایت فقیه 163

2ـ4ـ6. نگاهی گذرا به نظریة ولایت فقیه‏ 164

3ـ4ـ6. پاسخ‏های استاد به جوانان پرسشگر 165

4ـ4ـ6. پرسش‏ها و پاسخ‏ها (ج1ـ5) 166

5ـ4ـ6. نظریة سیاسی اسلام (ج1ـ2) 169

6ـ4ـ6. سلسه مباحث اسلام، سیاست و حكومت (ج1ـ4) 171

7ـ4ـ6. حکیمانه‌ترین حکومت؛ كاوشی در نظریه ولایت فقیه 172

7. اجتماعی و فرهنگی‏ 174

1ـ7. انقلاب اسلامی‏ 174

1ـ1ـ7. انتقام (نشریة داخلی حوزة علمیة قم در سال‌های 1343ـ1344) 174

2ـ1ـ7. انقلاب اسلامی، جهشی در تحولات سیاسی تاریخ 175

3ـ1ـ7. انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن 176

4ـ1ـ7. عبرت‏های خرداد 178

2ـ7. گروه‏های اجتماعی‏ 179

1ـ2ـ7. جوان و مشكلات فكری 179

2ـ2ـ7. زن یا نیمی از پیكر اجتماع‏ 180

3ـ2ـ7. نگاهی گذرا به بسیج و بسیجی 181

4ـ2ـ7. مباحثی پیرامون حوزه‏ 182

3ـ7. فرهنگی‏ 184

1ـ3ـ7. تهاجم فرهنگی‏ 184

2ـ3ـ7. اصلاحات، ریشهها و تیشه‏ها 185

3ـ3ـ7. به پیشواز خورشید غرب 186

4ـ3ـ7. سفر به سرزمین هزار آیین 187

5ـ3ـ7. طوفان فتنه و کشتی بصیرت 188

6ـ3ـ7. زلال نگاه؛ مباحثی در بصیرت سیاسی و اجتماعی 190

7ـ3ـ7. بزرگ‌ترین فریضه 191

4ـ7. شخصیت‌ها‏ 192

1ـ4ـ7. سیری در ساحل: بینش و منش امام خمینی(رحمه الله) 192

2ـ4ـ7. تماشای فرزانگی و فروزندگی 193

3ـ4ـ7. خاطرات آیت‌الله مصباح از آیت‌‌الله‌‌العظمی بهجت(رحمه الله) 194

4ـ4ـ7. آفتاب مطهر (زندگی، اندیشه و خدمات علمی و فرهنگی علامة شهید، آیت‌الله مرتضی مطهری) 195

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمة معاونت پژوهش

حقیقت اصیل‌ترین، جاودانه‌ترین و زیباترین راز هستی و نیاز آدمی است كه سلسلة مؤمنان و عالمان صادق چه جان‌ها كه در راه آن نباخته، و جاهلان و باطل‌پرستان چه توطئه‌‌ها و ترفندها كه برای محو و مسخ آن نساخته‌اند. چه تلخْ‌واقعیتی است مظلومیت حقیقت، و چه شیرینْ‌حقیقتی است این وا‌‌‌‌قعیت كه در مصاف همیشگی حق و باطل، حق سربلند و سرفراز است و باطل ازبین‌رفتنی و نگونسار. این والا و بالانشینی حقیقت، گذشته از سرشت حق، وام‌دار كوشش‌های خالصانه و پایان‌ناپذیر حقیقت‌جویانی است كه در عرصة نظر و عمل كمر همت محكم بسته و از دام و دانة دنیا رسته‌اند، و در این میان، نقش و تأثیر ادیان و پیامبران الهی، و به‌ویژه اسلام و پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله) و جانشینان برحق و گرامی او(علیهم السلام)، برجسته‌ترین است.

دانشمندان نام‌آور شیعه رسالت خطیر و بی‌نظیر خویش را بهره‌گیری از عقل و نقل و غوص در دریای معارف قرآن و برگرفتن گوهر ناب حقیقت از سیرة آن پیشوایان و عرضة آن به عالم بشری و دفاع جانانه در برابر هجوم ظلمت‌پرستان حقیقت‌گریز دانسته و در این راه دیده‌ها سوده و جان‌ها فرسوده‌اند. اكنون در عصر بحران معنویت كه دشمنان حقیقت و آدمیت هر لحظه با تولید و انتشارِ فزون از شمارِ آثار نوشتاری و دیداری و به‌كارگیری انواع ابزارهای پیشرفتة سخت‌افزاری و نرم‌افزاری در عرصه‌های گوناگون برای سیطره بر جهان می‌كوشند، رسالت حقیقت‌خواهان و اندیشمندان حوزوی و دانشگاهی، به‌ویژه عالمان دین، بس عظیم‌تر و سخت دشوارتر است.

در جهان تشیع، پژوهشگران حوزوی در علوم فلسفی و كلامی، تفسیری و حدیثی، فقهی و اصولی و نظایر آن كارنامة درخشانی دارند، و تأملات ایشان بر تارك پژوهش‌های اسلامی می‌درخشد. در زمینة علوم طبیعی و تجربی و فناوری‌های جدید نیز پژوهشگران ما تلاش‌هایی چشمگیر كرده، گام‌هایی نویدبخش برداشته و به جایگاه درخور خویش در جهان نزدیك شده‌اند، و می‌روند تا با فعالیت‌های روزافزونشان مقام شایستة خویش را در صحنة علمی بین‌المللی بازیابند. ولی در قلمرو پژوهش‌های علوم اجتماعی و انسانی تلاش‌های دانشمندان این مرزوبوم آن‌گونه كه شایستة نظام اسلامی است به بار ننشسته و آنان گاه به ترجمه و اقتباس نظریات دیگران بسنده كرده‌اند. دراین‌زمینه كمتر می‌توان ردّ پای ابتكارات و به‌ویژه خلاقیت‌های برخاسته از مبانی اسلامی را یافت و تا رسیدن به منزلت مطلوب راهی طولانی و پرچالش در پیش است. ازاین‌روی، افزون بر استنباط، استخراج، تفسیر و تبیین آموزه‌های دینی و سازماندهی معارف اسلامی، كاوش در مسائل علوم انسانی و اجتماعی از دیدگاه اسلامی و تبیین آنها از مهم‌ترین اهداف و اولویت‌های مؤسسات علمی به‌ویژه مراكز پژوهشی حوزه‌های علمیه است.

مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) در پرتو تأییدات رهبر كبیر انقلاب اسلامی و حمایت‌های بی‌دریغ خلف صالح وی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای «مد ظله ‌العالی» از آغازِ تأسیس بر اساس سیاست‌ها و اهداف ترسیم‌شده ازسوی حضرت آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی(رحمه الله) به امر پژوهش‌های علمی و دینی اهتمام داشته و در مسیر برآوردن نیازهای فكری و دینی جامعه، به پژوهش‌های بنیادی، راهبردی و كاربردی پرداخته است. معاونت پژوهش مؤسسه برای تحقق این مهم، افزون بر برنامه‌ریزی و هدایت دانش‌پژوهان و پژوهشگران، در زمینة نشر آثار محققان نیز كوشیده و بحمدالله تاكنون آثار ارزنده‌ای را در حد توان خود به جامعة اسلامی تقدیم كرده است.

كتابِ پیش روی، در صدد ارائة سیری مطالعاتی بر اساس آثار منتشرشدة حضرت آیت‌الله مصباح یزدی(رحمه الله) می‌باشد كه به همت دبیرخانة شورای سیاست‌گذاری مجموعه آثار حضرت آیت‌الله مصباح یزدی(رحمه الله) زیرنظر پژوهشگر ارجمند، حجت‌الاسلام والمسلمین دكتر علی مصباح نگارش یافته است. معاونت پژوهش، رحمت الهی را برای آن عزیز فقید، و توفیق روزافزون پژوهشگر محترم این اثر را از خداوند متعال خواستار است.

معاونت پژوهش

مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله)

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

حضرت آیت‌الله مصباح یزدی^{‌رضوان‌الله‌تعالی‌علیه‌} از معدود شخصیت‌های برجسته در میان متفکران جهان اسلام است که با اندیشه‌ای ژرف و اصولی، در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی و انسانی، دارای نظر و صاحب رأی است و آثار ایشان در گسترة وسیعی از زمینه‌های علوم مورد اقبال و استفادة قشرهای مختلف و سطح‌های گوناگون علمی قرار دارد؛ تاآنجاکه رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ـ ‌ادام‌الله ‌ظله‌العالی ‌ـ ‌دربارة ایشان فرموده‌اند:

بنده نزدیك به چهل سال است كه جناب آقاى مصباح را مى‌شناسم و به ایشان به‌عنوان یك فقیه، فیلسوف، متفكر و صاحب‌نظر در مسائل اساسى اسلام ارادت دارم.

اگر خداى متعال به نسل كنونى ما، این توفیق را نداد كه از شخصیت‌هایى مانند علامه ‌طباطبایى و شهید ‌مطهرى استفاده كند، اما به لطف خدا این شخصیت عزیز و عظیم‌القدر، خلأ آن عزیزان را در زمان ما پر كرده است.

در پی درخواست‌های مکرر بسیاری از علاقه‌مندان به معارف اسلامی، برای فراهم آوردن سیری مطالعاتی از آثار گران‌سنگ حضرت استاد، بر آن شدیم تا این خواسته را اجابت کنیم و در حد مقدور، آثار ایشان را دسته‌بندی و معرفی نماییم. به این منظور، دو نوع طبقه‌بندی را مدنظر قرار دادیم: طبقه‌بندی آموزشی و طبقه‌بندی موضوعی. در این دو دسته‌بندی، سعی بر این بوده است تا آثار از آسان به مشکل مرتب گردند. همچنین برای آنکه یافتن مطالب مورد نظر در میان آثار مختلف آسان‌تر شود، در معرفی هر اثر، سرفصل‌های کلی مورد بحث در آن کتاب را آورده‌ایم.

گفتنی است که در این سیر مطالعاتی، تنها آثاری گنجانده شده‌اند که تا‌کنون در قالب کتاب به چاپ رسیده‌اند و از ذکر مقالات،‌ سخنرانی‌های چاپ‌نشده یا آثاری که به سایر اشکال منتشر شده‌اند، خودداری شده است.

 

دسته‌بندی آموزشی

کتاب‌های حضرت آیت‌الله مصباح را می‌توان از دیدگاه‌های متفاوت و برای اهدافی گوناگون دسته‌بندی کرد و هر دسته‌بندی، فایده و آثار خود را دارد. در یک تقسیم، می‌توان کتاب‌ها را به دو گروه کلی آموزشی و غیرآموزشی تقسیم کرد. منظور از کتاب‌های آموزشی، کتاب‌هایی است که برای دوره‌های آموزشی و فراگیران خاص، تدریس، یا به این منظور تألیف شده‌اند و فراگیری آنها به تدریس استاد نیاز دارد. در مقابل، کتاب‌های غیرآموزشی، کتاب‌هایی هستند که به‌منظور آموزش نوشته نشده‌اند. این گروه از کتاب‌ها خود به دو دسته تقسیم می‌شوند: کتاب‌های تخصصی و کتاب‌های عمومی. کتاب‌های تخصصی، کتاب‌هایی هستند که حاصل تحقیقات و ژرف‌اندیشی‌های استاد است و مخاطب آنها محققان و متخصصان یک رشتة علمی‌اند؛ ولی کتاب‌های عمومی برای استفادة عموم طرح یا نوشته شده‌اند. در اینجا کتاب‌های آموزشی و تخصصی حضرت استاد را فهرست‌وار ذکر کرده، سپس سیر تدریس کتاب‌های آموزشی را برای دو دسته از فراگیران پیشنهاد می‌کنیم. توضیحات مربوط به هر کتاب در بخش بعد خواهد آمد.

 

الف) کتاب‌های آموزشی عبارت‌اند از:

1. کلام و اعتقادات

1ـ1. مباحثی پیرامون مسائل اعتقادی و اخلاقی؛

2ـ1. آموزش عقاید؛

3ـ1. اصول عقاید(2): راه و راهنماشناسی؛

4ـ1. چکیده‌ای از اندیشه‌های بنیادین اسلامی.

2. تفسیر و علوم قرآن

1ـ2. مجموعه معارف قرآن (شامل: خداشناسی، کیهان‌شناسی، انسان‌شناسی، راه‌شناسی، راهنماشناسی، قرآن‌شناسی، اخلاق در قرآن، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، حقوق و سیاست در قرآن، جنگ و جهاد در قرآن)؛

2ـ2. خلقت انسان از نظر قرآن؛

3ـ2. انسان‌شناسی در قرآن؛

4ـ2. معارف قرآن (4ـ5): راه و راهنماشناسی (تلخیص دروس)؛

5ـ2. انسان‌سازی در قرآن.

3. اخلاق و فلسفة اخلاق

1ـ3. خودشناسی برای خودسازی؛

2ـ3. فلسفة اخلاق؛

3ـ3. نقد و بررسی مکاتب اخلاقی؛

4ـ3. کلمة حول فلسفة الاخلاق.

4. علوم انسانی

1ـ4. انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن؛

2ـ4. پیش‌نیازهای مدیریت اسلامی.

5. منطق و فلسفه

1ـ5. دروس فلسفه؛

2ـ5. آموزش فلسفه؛

3ـ5. چکیدة چند بحث فلسفی.

6. فلسفة تطبیقی (نقد مارکسیسم)

1ـ6. پاسداری از سنگرهای ایدئولوژیک (6 جلد)؛

2ـ6. نقدی فشرده بر اصول مارکسیسم؛

3ـ6. ایدئولوژی تطبیقی.

 

ب) کتاب‌های تخصصی از مجموعة آثار مکتوب استاد عبارت‌اند از:

1. شرح روایات

1ـ1. تعلیقه بر معادن الحکمة ومکاتیب الأئمة؛

2ـ1. تعلیقه بر اللوامع الإلهیة؛

3ـ1. تصحیح و تعلیقه بر معانی الأخبار؛

4ـ1. حاشیه و تعلیقه بر بحار الأنوار (جلدهای 54 تا 59) [السماء و العالم].

2. اخلاق و عرفان

1ـ2. به سوی خودسازی؛

2ـ2. در جستجوی عرفان اسلامی.

3. کلام

1ـ3. الإمامة والولایة فی القرآن الکریم.

4. روان‌شناسی

1ـ4. دیدگاه‌های روان‌شناختی حضرت آیت‌الله مصباح یزدی.

5. منطق و فلسفة اسلامی

1ـ5. شرح نهایة ‌الحکمة؛

2ـ5. تعلیقة علی نهایة الحکمة؛

3ـ5. شرح برهان شفا (4 جلد)؛

4ـ5. شرح الهیات شفا (3 جلد)؛

5ـ5. شرح مجلدات اول و هشتم الأسفار الأربعة (4 جلد).

6. فلسفة تطبیقی

1ـ6. گفتمان روشنگر.

ترتیب تدریس کتاب‌های آموزشی

الف) برای تدریس در دوره‌های آموزشی حوزوی و نیز آموزش عالی دانشگاهی در رشته‌های علوم انسانی مانند فلسفه و الهیات:

1. آموزش عقاید (ج1ـ3)؛

[در بحث نبوت، رجوع به اصول عقاید(2): راه و راهنماشناسی، و نیز معارف قرآن (4ـ5): راه و راهنماشناسی (تلخیص دروس) توصیه می‌شود.]

2. مجموعة معارف قرآن (1ـ10)؛

[می‌تواند پس از آموزش عقاید یا به‌موازات آن تدریس گردد.]

3. چکیده‌ای از اندیشه‌های بنیادین اسلامی؛

4. خودشناسی برای خودسازی؛

5. آموزش فلسفه؛

6. فلسفة اخلاق.

[مراجعه به کتاب‌های نقد و بررسی مکاتب اخلاقی و کلمة حول فلسفة الاخلاق نیز توصیه می‌شود.]

تبصره: درصورت نیاز به مباحث فلسفة تطبیقی و نقد مارکسیسم، کتاب‌های زیر به‌ترتیب می‌توانند پس از آموزش فلسفه تدریس شوند:

1. نقدی فشرده بر اصول مارکسیسم؛

2. ایدئولوژی تطبیقی.

 

ب) برای دوره‌های آموزشی در رشته‌های غیر علوم انسانی مذکور، ترتیب زیر پیشنهاد می‌شود:

1. بخش‌هایی از مجموعة معارف قرآن (شامل گزیده‌ای از: خداشناسی، کیهان‌شناسی و قرآن‌شناسی)؛

2. انسان‌شناسی در قرآن؛

3. معارف قرآن (4ـ5): راه و راهنماشناسی (تلخیص دروس)؛

4. انسان‌سازی در قرآن؛

5. چکیده‌ای از اندیشه‌های بنیادین اسلامی؛

6. خودشناسی برای خودسازی؛

7. فلسفة اخلاق؛

8. انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن.

تبصره: درصورت نیاز به مباحث فلسفة تطبیقی و نقد مارکسیسم، کتاب‌های زیر به‌ترتیب می‌توانند پس از آموزش فلسفه تدریس شوند:

1. نقدی فشرده بر اصول مارکسیسم؛

2. ایدئولوژی تطبیقی.

 

 

 

 

 

 

 

 

دسته‌بندی موضوعی

دسته‌بندی دیگر، بر اساس موضوع کتاب‌هاست که کمک می‌کند تا در هر موضوع، کتاب‌های مرتبط در کنار یکدیگر قرار گیرند و در مقایسة با هم مطالعه شوند. در این فهرست، سعی شده است كتاب‌های زیرمجموعة هر موضوع، به‌ترتیب آسان‌یابی مرتب شوند. همین ویژگی در تنظیم مباحثی كه درون خود دارای ترتیب منطقی‌اند نیز در نظر گرفته شده است. برای آشنایی اجمالی با مطالبی که در هر کتاب آمده، ذیل هر کتاب مباحث آن به‌اجمال معرفی شده است. در این سیر، بیشتر بر کتاب‌های عمومی تکیه شده است که با مطالعه قابل درک‌اند و نیاز چندانی به تدریس توسط استاد ندارند. کتاب‌های درسی و نیز شرح و تعلیقات بر کتاب‌های دیگر هم برای کامل‌شدن فهرست در این طبقه‌بندی گنجاند شده‌اند؛ ضمن اینکه توضیح کمتری دربارة آنها داده شده ‌است.

1. تفسیر و علوم قرآن

1. ره‌یافت‌ها و ره‌آوردها(دفتر چهارم)؛ قرآن، حدیث، کلام، تاریخ اسلام

مجموعه ره‌یافت‌ها و ره‌آوردها، بازتاب شمه‌ای از یافته‌ها و ره‌آوردهای فکری حضرت علامه مصباح یزدی در قلم شاگردان ایشان و پژوهشگران حوزه‌های مربوط است. در این مجموعه چهارجلدی تلاش شده است تا در حد مقدور، اندیشه‌ها و نوآوری‌های معظم‌له درباره مسائل بنیادین هر رشته تحلیل و تشریح شود.

در دفتر چهارم از این مجموعه‌ چهارجلدی، مقاله‌هایی با موضوعات قرآن، حدیث، کلام و تاریخ اسلام آمده است. عناوین مقالات این مجموعه عبارت‌اند از: تفسیر موضوعی قرآن، شرایط علمی و معنوی بهره‌مندی از قرآن، جامعیت قرآن، خداشناسی در قرآن، اخلاق در قرآن، راز تحدی‌های گوناگون به قرآن، پژوهش‌های حدیثی استاد مصباح، قرائت‌های متعدد، ضرورت نبوت، امامت، تحلیل تطبیقی و نگاه روزآمد به حوادث قرن اول تاریخ اسلام.

دفتر چهارم این مجموعه چهارجلدی برای اولین‌بار در سال 1395 به همت انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) چاپ و منتشر شده است.

 

1ـ1. تفسیر موضوعی

1ـ1ـ1. معارف قرآن (1): خداشناسی‏

بخش خداشناسی ـ‌ كه اولین بخش از مجموعة معارف قرآن (درس‌های تفسیر موضوعی قرآن كریم) است‌ـ مباحث زیر را دربردارد:

ـ دلیل عقلی بر وجود خدا در قرآن، خداشناسی فطری در قرآن؛

ـ توحید: مفهوم، مراتب و نصاب توحید، وحدت در وجوب وجود، وحدت در خالقیت، وحدت در ربوبیت تكوینی، وحدت در ربوبیت تشریعی، و وحدت در الوهیت؛

ـ كلیات افعال الهی: خلق و تدبیر استقلالی، اصل علیت در قرآن، وسعت قدرت و مشیت الهی، هدف در افعال الهی، و اینکه هدف از آفرینش جهان و انسان، پیدایش انسان كامل بوده است؛ اذن، تقدیر و قضای الهی.

گفتنی است كه بخش‌های خداشناسی، كیهان‌شناسی و انسان‌شناسی در یك مجلد چاپ شده است.

این کتاب، اولین‌بار در سال 1367 توسط مؤسسة «در راه حق» انتشار یافته و پس از آن بارها به‌وسیلة انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) به چاپ رسیده، و در سال 1388، در مجموعة مشکات نیز منتشر شده است.

ترجمة عربی کتاب خداشناسی با نام معرفةالله منتشر گردیده، همچنین این كتاب به دو زبان اردو و آذری نیز ترجمه شده است.

در ضمن این مبحث به همراه مباحث کیهان‌شناسی و انسان‌شناسی برای اولین‌بار در سال 1388 در قالب مجموعه مشکات چاپ شده است.

2ـ1ـ1. معارف قرآن (2): كیهان‏‌شناسی‏

در بخش «کیهان‌‌شناسی» ـ‌ كه دومین بخش از مجموعة معارف قرآن (درس‌های تفسیر موضوعی قرآن كریم) است ‌ـ مباحث زیر بررسی شده است:

آسمان‌‌ها و زمین: تعداد آسمان‌‌ها و زمین، زمان و كیفیت خلقت آنها؛ عرش و كرسی؛ پدیده‌‌های جهان: زمین، شب و روز، راه‌ها، بادها، رعد و برق، ابر و باران، نهرها، چشمه‌‌ها، دریاها و...؛ فرشتگان و افعال آنان؛ جن و شیطان و دارودستة شیطان.

گفتنی است كه بخش‌های خداشناسی، كیهان‌شناسی و انسان‌شناسی در یك مجلد به چاپ رسیده است.

این کتاب، اولین‌بار در سال 1367 توسط مؤسسة «در راه حق» انتشار یافته، و پس از آن بارها به‌وسیلة انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) چاپ، و در سال 1388، در مجموعة مشکات نیز منتشر شده است.

این کتاب به دو زبان‌ عربی و اردو نیز ترجمه شده است.

 

 

3ـ1ـ1. معارف قرآن (3): انسان‌شناسی

در بخش «انسان‌شناسی» ـ ‌كه سومین بخش از مجموعة معارف قرآن (درس‌های تفسیر موضوعی قرآن كریم) است ‌ـ مباحث زیر بررسی شده است:

ابتدا اهمیت انسان‌‌شناسی به دو دلیل تبیین شده است: الف) شناخت انسان راهگشای شناخت خداست؛ ب) شناخت انسان با مسائل اصولی ـ اعتقادی در ارتباط است. سپس مباحث مختلفی که در قرآن کریم دربارة انسان مطرح شده است مورد بحث قرار می‌گیرد؛ مباحثی از قبیل:

مادة اولیة انسان: انسان از چه آفریده شده است؟ آفرینش آدم(علیه السلام)، حقیقت روح و ارتباط آن با بدن، خلافت الهی و ملاك این خلافت که علم به اسماء است، كرامت انسان در قرآن و ارتباط این بحث با اومانیسم، جبر و اختیار، رابطة دنیا و آخرت به‌منزلة دو روی زندگی انسانی.

گفتنی است بخش‌های خداشناسی، كیهان‌شناسی و انسان‌شناسی در یك مجلد چاپ شده است.

این کتاب، اولین‌بار در سال 1367 توسط مؤسسة «در راه حق» انتشار یافته، و پس از آن بارها به‌وسیلة انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) چاپ، و در سال 1388، در مجموعة مشکات نیز منتشر شده است.

این کتاب به دو زبان‌ عربی و اردو نیز ترجمه شده است.

 

4ـ1ـ1. معارف قرآن (4): راه‏شناسی‏

در بخش «راه‌‌شناسی» ـ ‌كه چهارمین بخش از مجموعة معارف قرآن (درس‌های تفسیر موضوعی قرآن كریم) است ‌ـ مباحث زیر بررسی شده است:

ناکافی بودن ابزارهای بشری شناخت (از قبیل حس، عقل و تجربه) و نیاز به کمک گرفتن از وحی برای یافتن راه سعادت؛ اهداف بعثت انبیا: هدایت تشریعی، تعلیم، اصلاح تحریف‌‌ها، رفع اختلافات دینی، قضاوت و حكومت، تذكر، انذار و تبشیر، و مبارزه با ظلم و فساد؛ بشر بودن پیامبران، معنای آن، و تأثیرش در هدایت آدمیان؛ معنای عصمت، دایرة شمول عصمت (مراتب و اشخاص)، و پاسخ به شبهاتی در زمینة عصمت انبیا(علیهم السلام)؛ ضرورت معجزه، حقیقت و ماهیت معجزه، قرآن به‌منزلة مهم‌ترین معجزة پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)؛ اشتراك همة ادیان الهی در روح دعوت (اسلام)، تمایز ادیان الهی در جزئیات احكام؛ علل اختلاف میان ادیان (بغی و سركشی مردم و تحریف دین).

گفتنی است بخش‌های راه‌شناسی و راهنما‌شناسی در یك مجلد چاپ شده است.

این کتاب، اولین‌بار در سال 1365 توسط مؤسسة «در راه حق» انتشار یافته، و پس از آن بارها به‌وسیلة انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) چاپ شده است.

ترجمة عربی این کتاب با نام معرفة‌السبیل منتشر گردیده و همچنین به زبان اردو نیز ترجمه شده است.

 

5ـ1ـ1. معارف قرآن (5): راهنماشناسی‏

در بخش «راهنماشناسی» ـ‌كه پنجمین بخش از مجموعة معارف قرآن (درس‌های تفسیر موضوعی قرآن كریم) است‌ـ مباحث زیر بررسی
شده است:

ازنظر قرآن، «معنویت» محور تاریخ است و انسانیت انسان تنها در گرو بُعد معنوی اوست، نه در شئون مادی بشر از قبیل حكومت‌ها، مردم یا اقتصاد؛ ازاین‌رو، محور داستان‌های تاریخی قرآن، توحید است و پیامبران قهرمانان این داستان‌هایند.

تقسیم آیات مربوط به پیامبران در قرآن كریم به سه دسته تقسیم شده است:

ـ آیات ناظر به خود پیامبران؛

ـ آیات ناظر به رابطة متقابل پیامبران با مردم؛

ـ آیات مربوط به اقوام پیامبران، تحولات زندگانی و فرجام آنان.

هركدام از این سه دسته به دو جنبة خصوصی و جزئی، و عام و كلی تقسیم می‌شوند كه در این كتاب، به‌منظور رعایت اختصار، تنها به جنبه‌های عام و كلی هر بحث پرداخته شده است؛ برای نمونه، در بحث از آیات مربوط به خود پیامبران، از حالات عمومی و مشترك میان همة پیامبران بحث شده، نه از احوال خاص هر نبی یا رسول. همچنین در بحث از رابطة متقابل پیامبران با مردم، به‌جای بحث از رابطة هر پیامبر با قوم خود، روابط كلی اقوام با پیامبران، بررسی شده است.

معنا و اثبات خاتمیت پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) و دفع شبهات این بحث، مقامات پیامبر(صلى الله علیه وآله) (تلقی و ابلاغ وحی، تفسیر وحی، قضاوت، و حكومت) و مقامات امامان معصوم(علیهم السلام) (تفسیر وحی، قضاوت، و حكومت) از دیگر مباحث این کتاب است.

گفتنی است كه بخش‌های راه‌شناسی و راهنما‌شناسی در یك مجلد چاپ شده است.

این کتاب، اولین‌بار در سال 1365 توسط مؤسسة «در راه حق» انتشار یافته، و پس از آن بارها به‌وسیلة انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) چاپ شده است.

ترجمة عربی این کتاب با نام النبوة فی القرآن منتشر، و به زبان اردو نیز ترجمه شده است.

 

 

6ـ1ـ1. معارف قرآن (6): قرآن‏شناسی

این بخش ‌كه ششمین بخش از مجموعة معارف قرآن است، می‌كوشد تا به كمك خودِ قرآن، آن را معرفی کند، و ببیند قرآن چگونه معجزه بودن خود را اثبات كرده است. مطالب كتاب در چهار فصل تنظیم شده است:

فصل اول به عناوین و اوصاف قرآن مى‌پردازد. این عناوین و اوصاف به دو دسته «اصلى» و «تبعى» تقسیم شده‌اند. در قسمت اول، عنوان‌هایى از این‌دست مورد توجه قرار گرفته است: كتاب، كتب، صحف، بیان، تبیان، علم، حدیث، احسن‌الحدیث، صدق، حق، حق‌الیقین، بلاغ، حكمت، فرقان و...

در قسمت عناوین و اوصاف تبعى، عنوان‌هایى از قبیل: على، حكیم، عظیم، ثقیل، كریم، مجید، مبارك، عزیز و... بررسى شده است؛

عنوان فصل دوم «نزول قرآن» است. در این فصل از معناى نزول، نازل‌كننده قرآن، كسى كه قرآن بر او نازل شده، كیفیت نزول، انواع نزول، زمان و دفعات نزول بحث شده است؛

در فصل سوم «دلایلِ از سوى خدا بودن قرآن» آیات بیانگر دلیل عقلى، وجوه اعجاز قرآن، حل چند شبهه، امّى‌بودن آورنده قرآن و حل چند شبهه در این‌باره، آیات بیانگر دلیل نقلى و نوید انبیاى پیشین به نزول قرآن مورد بحث قرار گرفته است؛

فصل چهارم به بررسی «مصونیت قرآن از تحریف» می‌پردازد. شواهد تاریخى، دلیل عقلى، دلیل روایى و دلایل قرآنى بر عدم تحریف قرآن، و دلایل معتقدان به تحریف قرآن و نقد آنها، عمده‌ترین مطالب این فصل را تشكیل مى‌دهند. انواع تحریف نیز در مقدمه این فصل ذكر گردیده است.

جلد اول این كتاب برای اولین‌بار در سال 1367 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

ترجمة جلد اول این کتاب به زبان عربی با نام معرفةالقرآن منتشر گردیده، و همچنین جلد اول آن به سه زبان‌ انگلیسی، اردو و مالایو نیز ترجمه شده است.

با توجه به اهمیت این کتاب، ترجمه عربی آن با عنوان «معارف القرآن فی مفاهیم القرآن» كه توسط آقای ماجد الخاقانی انجام شده، به همت انتشارات دارالولاء در بیروت به چاپ رسیده است. همچنین، ترجمة اردوی این کتاب نیز با عنوان «شناخت قرآن» توسط حجت‌الاسلام والمسلمین سید ضیغم عباس نقوی به پایان رسیده است.

ترجمة انگلیسی این کتاب نیز با عنوان"The Learning Of The glorious Qoran" توسط م.ج. خلیلی انجام و به همت سازمان تبلیغات اسلامی چاپ شده است.

گفتنی است این کتاب در قالب مجموعه کتب آموزشی در دو جلد با عنوان «قرآن‌شناسى» به چاپ رسیده است.

 

 

7ـ1ـ1. معارف قرآن (7): اخلاق در قرآن (ج 1ـ3)

این کتاب سه‌جلدی، بخش هفتم از مجموعة معارف قرآن است.

جلد اول، ابتدا به کلیات و اصول موضوعة علم اخلاق پرداخته است؛ مباحثی چون: ویژگی‌های مفاهیم اخلاقی، تفاوت نظام اخلاقی اسلام با دیگر نظام‌های اخلاقی، اساس ارزش اخلاقی در اسلام، مفاهیم عام اخلاقی در قرآن، و عوامل كلی سقوط انسان (هوای نفس، دنیا و شیطان). در بخش بعد، اخلاق الهی مورد بحث قرار گرفته که شامل مباحثی دربارة رابطة انسان با خدا، ارزش معرفت خدا و راه كسب آن، موانع معرفت و آثار روانی و رفتاری معرفت خداوند است.

بخش اخلاق فردی (جلد دوم) شامل مباحثی از قبیل معنای رابطة انسان با خود و گرایش‌های اصلی نفس انسانی است.

در بخش اخلاق اجتماعی (جلد سوم) به مباحث زیر پرداخته شده است: نظر قرآن دربارة جامعه‌گرایی و جامعه‌گریزی، ملاك‌های كلی در اخلاق اجتماعی (عدل، احسان و تقدم مصالح معنوی بر منافع مادی)، رابطه با همسر و فرزندان و اعضای خانواده، ولایت ازنظر قرآن، مصادیق ممنوع ولایت، عدالت و ظلم و تبیین نظر قرآن كریم دراین‌باب، اصلاح و افساد در قرآن، آداب معاشرت اسلامی در قرآن و درنهایت، مباحثی درزمینة اخلاق بین‌المللی از قبیل: احسان به غیر محارب، حق دفاع از خویشتن فردی و دینی، جهاد ابتدایی و شرایط و اهداف آن.

 

این مجموعه برای اولین‌بار در سال 1376 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است. همچنین این مجموعه در سال 1384 در مجموعة «مشکات» منتشر شده است.

ترجمة عربی این مجموعه با نام الاخلاق فی القرآن الكریم منتشر گردیده، و همچنین این مجموعه به زبان اردو و جلد‌های اول و دوم آن نیز به زبان آذری ترجمه شده است.

 

 

8ـ1ـ1. معارف قرآن (8): جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن‏

این كتاب، بخش هشتم از مجموعة ‌معارف قرآن را تشکیل می‌دهد و شامل دوازده بخش است:

سه بخش اول کتاب به مباحث فلسفة اجتماعی، نظیر بحث از مفهوم جامعه، اصالت فرد یا جامعه، قانونمندی جامعه و تاریخ و ارتباط آن با اراده و اختیار انسان اختصاص یافته است.

مباحث بعدی به‌ترتیب درزمینة تأثیر جامعه بر فرد، تأثیر فرد بر جامعه، نقش تفاوت‌ها (شامل تفاوت‌های جبری و طبیعی، تفاوت‌ها در وضع و وظیفه و پایگاه اجتماعی، و تفاوت‌های فرهنگی و اختیاری) در زندگی اجتماعی، تعریف و تعداد نهادهای جامعه و اهمیت نهاد آموزش‌وپرورش ازنظر قرآن، انواع و عوامل دگرگونی‌های اجتماعی، سرعت و شتاب دگرگونی‌های اجتماعی پدیدة‌ خشونت و مسالمت در تحولات اجتماعی، تعادل و بحران اجتماعی، انحرافات و انقلاب، انحراف در انقلاب و چاره‌جویی اسلام برای استمرار انقلاب، ضرورت رهبری، اوصاف علمی، اخلاقی‌ و عملی رهبر شایسته، طرح جامعة آرمانی اسلام بر اساس سه خصوصیت واقع‌نگری، داشتن راهكار و برنامة صحیح، و تعیین هدف برای جامعة آرمانی اسلام و سنت‌های [مطلق و مشروط] الهی در تدبیر جوامع است.

 

این مجموعه برای اولین‌بار در سال 1368 توسط مركز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

این کتاب با نام المجتمع و‌التاریخ من وجهة النظر قرآن الكریم به زبان عربی منتشر گردیده، و همچنین به زبان آذری نیز ترجمه شده است.

این كتاب به همت آقاى محمدعبدالمنعم الخاقانى با نام النظرة القرآنیة للمجتمع و التاریخ به عربى ترجمه شده و انتشارات «دارالروضه» بیروت آن را در سال 1416 هـ/ 1996 م به چاپ رسانده است.

 

 

9ـ1ـ1. معارف قرآن (9): حقوق و سیاست در قرآن

این كتاب ـ‌ که بخش نهم از مجموعة معارف قرآن است‌ ـ در یك مقدمه و هفت فصل گنجانده شده كه مهم‌ترین مباحث آن عبارت‌اند از:

در مقدمه، به این مباحث پرداخته شده است: تفكیك‌ناپذیری دین از سیاست، تعریف قانون و حقوق، تفاوت اخلاق و حقوق، حق و مفاهیم مشابه آن (شامل حق و ملك، حق و تكلیف، حق و حكم)، معانی اصطلاحی حقوق و نسبت میان آنها و واژة حق در قرآن و روایات.

فصل اول به موضوعاتی چون خاستگاه حق و ارتباط آن با مبدأ و معاد، هدف حقوقی جامعه، ابزاری بودن هدف حقوقی برای استكمال نفس انسان و تقرب به درگاه الهی به‌عنوان هدف نهایی اخلاق، نقد دیدگاه مكاتب غیرالهی دربارة خاستگاه حق، ضرورت وجود قواعد حقوقی در جامعه، قوای سه‌گانه، حقوق اساسی و اقسام حقوق، منابع حقوق در اسلام و مبانی حقوق یا ملاك‌های احكام حقوقی می‌پردازد.

فصل دوم ابتدا دو دیدگاهِ قرارداد اجتماعی و نظریة حقوق طبیعی یا عقلی دربارة منشأ و خاستگاه اعتبار و ارزش قانون، مطرح و نقد می‌شوند و سپس دیدگاه صحیح قرآنی ارائه می‌گردد.

فصل سوم درزمینة قانون و قانون‌گذاری از دیدگاه قرآن سخن می‌گوید. جامعیت و فراگیری دین اسلام، تلازم ربوبیت تشریعی با ربوبیت تكوینی و دلیل معتبر بودن احكام و قوانین الهی، در این فصل بررسی می‌شود. همچنین به چند شبهه در اعتبار قوانین الهی پاسخ داده شده است. پس از آن دربارة زندگی اجتماعی و هدف از آن و راه تحقق این هدف بحث می‌شود.

در فصل چهارم، ملاك قانون‌گذاری خداوند، لزوم وضع مقررات و احكام از جانب مقامی برتر از انسان، تقسیم احكام به دائمی و غیردائمی، شرایط قانون‌گذار در عصر غیبت و دلایل لزوم الهی بودن قانون
بررسی می‌شود.

در فصل پنجم، نیاز جامعه به حكومت، وظایف حكومت، امتیاز جامعة الهی، ضرورت حكومت از دیدگاه اسلام، شرایط حاكم و زمامدار در قرآن و نقد نظریة عدم نیاز به حكومت بررسی می‌شوند و در ادامه، انواع حكومت مطرح و ارزیابی می‌گردد كه عبارت‌اند از: 1. حكومت زورمداری (دیكتاتوری)؛ 2. حكومت مستقیم همة مردم؛ 3. دموكراسی جدید (حكومت نمایندگان اكثریت)؛ 4. حكومت اسلامی.

فصل ششم به نوع چهارم حكومت (حكومت اسلامی) می‌پردازد كه این نوع، بهترین شكل حكومت تلقی می‌گردد. سپس نحوة حكومت اسلامی در عصر غیبت تبیین شده، ضمن آن طرحی نو برای تعیین حاكم و دیگر مسئولان حكومت پیشنهاد می‌گردد كه در نتیجة اجرای آن، هرکس تنها در حیطة تخصص، آگاهی و شناخت خود رأی خواهد داد. در خاتمه، پانزده وجه امتیاز برای این طرح شمرده می‌شود. بررسی مسئلة تمركز یا تجزیه قدرت و دیدگاه اسلام دراین‌باره، راه‌های پیشگیری از سوءاستفادة مسئولان و چگونگی نظارت بر رهبری، مراحل تصویب قانون و نیز بحث وحدت یا تعدد حكومت‌های اسلامی، از دیگر مباحث این فصل است.

فصل هفتم، موضوع شورا و بیعت را می‌پژوهد و از شورا و مردم‌سالاری، جایگاه شورا در نظام سیاسی اسلام، فواید مشورت پیامبر(صلى الله علیه وآله) با وجود مقام عصمت در ایشان و نیز بیعت و اهداف آن بحث می‌كند.

 

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1377 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است. همچنین این مجموعه در سال 1384 در مجموعة مشکات منتشر گردیده است.

ترجمة عربی این کتاب با نام الحقوق والسیاسة فی القرآن گردیده، و به دو زبان اردو و آذری نیز ترجمه شده است.

 

 

10ـ1ـ1. معارف قرآن (10): جنگ و جهاد در قرآن

این کتاب ـ‌ که بخش دهم از مجموعة ‌معارف قرآن است ‌ـ به ادامة مسائل مربوط به حقوق و سیاست در قرآن می‌پردازد. مطالب این بخش در شش فصل و با موضوع جنگ و مسائل مربوط به آن و نیز تحلیل و بررسی این پدیده از دیدگاه قرآن، تنظیم گردیده که موضوعات و مطالب زیر، بخشی از موارد شرح داده شده در این کتاب است:

بیان جایگاه جنگ در نظام تکوینی با اشاره به جنگ و منظرهای مختلف، تبیین فلسفی وقوع جنگ و عوامل کنترل جنگ، آموزه‌های کلی قرآن دربارة جنگ، شرح جایگاه جنگ در نظام تشریعی با توضیح جنگ در ادیان پیش از اسلام، تشریع جهاد، جهاد در اسلام، بیان اقسام هشت‌گانة جنگ در قرآن، شیوه‌های انگیزش و پرورش مجاهدان با توجه به قرآن، توضیح و بیان امدادهای غیبی خداوند و پیروزی نهایی حق.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1382 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

 

 

11ـ1ـ1. خداشناسی (مجموعه کتب آموزشی معارف قرآن 1)

این کتاب بخش اول از مجموعه مباحث معارف قرآن حضرت استاد است که پس از بازنگری و تحقیق، به صورت متن درسی و برای 3 واحد درسی تدوین شده است.

روش ارایه بحث در این کتاب كه در 3 فصل و نوزده درس تنظیم شده، بر شیوه تفسیر موضوعی استوار است و در هریک از مسایل و موضوعات، آیات قرآنی مربوط استخراج، دسته‌بندی، بررسی و تفسیر شده‌ است.

گفتنی است، مباحث این کتاب پیش از این نیز همراه با بحث‌های كیهان‌شناسی و انسان‌شناسی در کتابی با عنوان «خداشناسی، كیهان‌شناسی، انسان‌شناسی» تدوین و منتشر شده است. این کتاب برای اولین‌بار در سال 1389 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته است.

 

 

12ـ1ـ1. جهان‌شناسی (مجموعه کتب آموزشی معارف قرآن 2)

این کتاب بخش دوم از مجموعه مباحث معارف قرآن حضرت استاد است که پس از بازنگری، تصحیح و تحقیق، به صورت متن درسی برای 2 واحد تدوین شده است.

این کتاب پژوهشی در قلمرو مباحث جهان‌شناسی در قرآن است که در 5 فصل و شانزده درس تنظیم شده و به ارایه دیدگاه قرآن در باب مسائل مربوط به کیهان، پدیده‌های جوی، زمینی، موجودات عالم از قبیل: فرشتگان و جن و مسایل مربوط به عرش و كرسی می‌پردازد.

گفتنی است، مباحث این کتاب پیش از این نیز همراه با بحث‌های خداشناسی و انسان‌شناسی در کتابی با عنوان «خداشناسی، كیهان‌شناسی، انسان‌شناسی» تدوین و منتشر شده است. این کتاب برای اولین‌بار در سال 1390 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته است.

 

 

13ـ1ـ1. انسان‌شناسی در قرآن (مجموعه کتب آموزشی معارف قرآن 3)

این کتاب ـ ‌كه برگرفته از معارف قرآن (3): بخش «انسان‌شناسی» است ‌ـ در قالبی متناسب با آموزش‌های از راه دور و به‌منظور استفاده در دانشگاه مجازی امام خمینی(رحمه الله) در دوازده درس تنظیم شده است. بخشی‌هایی از مباحث این کتاب عبارت‌اند از:

تعریف انسان‌شناسی و انواع آن با اشاره به اهمیت و ضرورت انسان‌شناسی و ویژگی‌های انسان‌شناسی دینی، تبیین مسئلة آفرینش انسان با اشاره به منشأ آفرینش و مراحل آن در قرآن، توضیح مفهوم و ملاک خلافت الهی، تبیین مسئلة اختیار انسان و شرایط اختیار و انتخاب و معیار آن، اثبات معاد و پاسخ به شبهاتی دربارة آن و تشریح رابطة دنیا و آخرت.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1388 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و برای دومین بار در سال 1389 تجدید چاپ شده است.

 

14ـ1ـ1. راه و راهنماشناسی (مجموعه کتب آموزشی معارف قرآن 4و5)

این کتاب که بخش چهارم و پنجم از مجموعه معارف قرآن حضرت استاد است، پژوهشی است در قلمرو مسایل نبوت‌شناسی که پس از بازنگری و تحقیق، در قالب متن درسی برای 4 واحد آموزشی تدوین شده است.

روش ارایه بحث در این کتاب كه در 26 درس تنظیم شده، بر شیوه تفسیر موضوعی استوار است و در هر یک از مسایل و موضوعات، آیات قرآنی مربوط استخراج، دسته‌بندی، بررسی و تفسیر شده‌ است.

گفتنی است، مباحث این کتاب پیش از این نیز در کتابی با عنوان «راه و راهنماشناسی» به صورت متن غیر درسی تدوین و منتشر شده است. این کتاب اولین‌بار در سال 1393 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) منتشر شده است.

 

 

15ـ1ـ1. معارف قرآن (5ـ4): راه و راهنماشناسی (تلخیص دروس)

این کتاب، تلخیص و تحریری از مباحث راه‌شناسی و راهنماشناسی از مجموعة معارف قرآن است که مبحث امامت نیز با استفاده از سایر آثار حضرت استاد به آن افزوده شده است.

عناوینی که در مبحث امامت آمده، از این قرار است: ضرورت وجود امام، ویژگی‌های امام (نصب از سوی خدا، علم خدادادی و عصمت)، دلیل قرآنی بر عصمت امامان، اولواالامر، اهل‌بیت و مقامات امامان.

این کتاب اولین‌بار در سال 1386 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) منتشر شده است.

 

 

16ـ1ـ1. قرآن‌شناسی ج2و1 (مجموعه کتب آموزشی معارف قرآن 6)

این بخش ‌كه ششمین بخش از مجموعة معارف قرآن است، می‌كوشد تا به كمك خودِ قرآن، آن را معرفی کند، و ببیند قرآن چگونه معجزه بودن خود را اثبات كرده است. مطالب جلد اول كتاب در چهار فصل تنظیم شده است:

ـ فصل اول (عناوین و اوصاف «اصلی» قرآن) دارای مطالب زیر است: كتاب، كتب، صحف، بیان، تبیان، علم، حدیث، احسن الحدیث، صدق، حق، حق‌الیقین، بلاغ، حكمت، فرقان و...، و اوصاف و عناوین «تبعی» قرآن از قبیل علی، حكیم، عظیم، ثقیل، كریم، مجید، مبارك، عزیز و...؛

ـ فصل دوم به مباحث مربوط به «نزول قرآن» می‌پردازد: معنای نزول، نازل‌كنندة قرآن، كسی كه قرآن بر او نازل شده، كیفیت نزول، انواع نزول، زمان و دفعات نزول؛

ـ فصل سوم (دلایلِ از سوی خدا بودن قرآن) دارای مطالب زیر است: دلیل عقلی، وجوه اعجاز قرآن، حل چند شبهه، امّی بودن آورندة قرآن و دلایل نقلی چون نوید انبیای پیشین به نزول؛

ـ فصل چهارم (مصونیت قرآن از تحریف) به مطالب زیر می‌پردازد: انواع تحریف، شواهد تاریخی، دلایل عقلی، روایی و قرآنی بر عدم تحریف قرآن، دلایل معتقدان به تحریف و نقد آنها.

مباحث مطرح شده در جلد دوم ‌نیز عبارتند از: اهداف قرآن در ابعاد بینش، گرایش و عمل، امکان فهم و بهره‌مندی از قرآن و رد دیدگاه قایل به امتناع فهم قرآن، جواز فهم قرآن و ادله عقلی و نقلی آن، شرایط و موانع روحی و معنوی بهره‌مندی از قرآن، شرایط علمی تفسیر و فهم قرآن، روش تفسیر و قواعد ویژة فهم قرآن با اشاره به گرایش‌های گوناگون تفسیری، محکم و متشابه و راز وجود متشابه در قرآن، مفهوم‌شناسی نسخ، تأویل و تفسیر و اقسام بطن، جاودانگی و جهانی بودن و جامعیت قرآن.

جلد اول و دوم این كتاب برای اولین‌بار به ترتیب در سال‌های 1387 و 1388 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) منتشر شده است.

 

 

17ـ1ـ1. انسان‌سازی در قرآن (مجموعه کتب آموزشی معارف قرآن 7)

این کتاب ـ‌ كه برگرفته از معارف قرآن (7): «اخلاق در قرآن» است‌ـ در قالبی متناسب با آموزش‌های از راه دور و به‌منظور استفاده در دانشگاه مجازی امام خمینی(رحمه الله) در 24 درس تدوین و نگارش یافته است. سرفصل‌های عمدة این نوشتار عبارت‌اند از:

اصول موضوعه در علم اخلاق و جهات گوناگون در مفاهیم اخلاقی، تفاوت‌های نظام اخلاقی اسلام با دیگر نظام‌ها (با اشاره به محوریت سعادت)، انسان و ارزش‌های اخلاقی در اسلام، تبیین انگیزه و نیت به‌عنوان اساس ارزش از دیدگاه اسلام، مراتب و متعلق ایمان، راه‌های تحصیل ارزش‌های اخلاقی، عوامل كلی سقوط اخلاقی، دسته‌بندی مسائل اخلاقی، آثار معرفت انسان به خدا، راه‌ها و موانع محبت الهی، روان‌شناسی و اخلاق با اشاره به ابعاد و ویژگی‌های نفس، بیداری از غفلت و آثار توجه به نفس، توضیحی دربارة قدرت‌طلبی و میل به جاودانگی و رابطة آنها با اخلاق، تبیین دیدگاه قرآن درباره لذت‌طلبی، غریزة جنسی و گرایش به اموری مانند مال، فرزند، جمال، مسکن و لباس، تبیین اخلاق و زندگی اجتماعی انسان‌ها با اشاره به اصول کلی در اخلاق اجتماعی، توضیح مبانی حقوقی و اخلاقی خانواده در قرآن، عدالت اجتماعی در قرآن، امانت‌داری و وفای به عهد، اشاره‌ای به مصادیق احسان در قرآن، اخلاق اسلامی در سخن‌گفتن، ارزش منفی دروغ‌گویی و مراتب آن و بررسی بعضی رفتارهای غیراخلاقی.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1388 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) منتشر شده است.

 

18ـ1ـ1. خلقت انسان از نظر قرآن

این کتاب بازنگاشتة سه جلسه از درس‌های تفسیر قرآن آیت‌الله مصباح در مدرسة منتظریه است. ایشان در این جلسات، استدلال‌های دکتر یدالله سحابی در کتاب خلقت انسان را ـ‌که به‌‌منظور تطبیق آیات قرآن بر نظریة داروین ارائه شده است‌ـ بررسی و نقد کرده‌اند.

در این کتاب، پس از مقدمه‌ای کوتاه دربارة شرایط تفسیر صحیح، فرضیة تبدل انواع داروین توضیح داده شده و سپس استدلال‌های نویسندة کتاب خلقت انسان‌ به ده آیه ‌از قرآن کریم، جداگانه مورد کاوش و نقد قرار گرفته است.

این كتاب درسال 1349 توسط انتشارات شفق منتشر شده است.

 

 

19ـ1ـ1. لقای الهی

این کتاب، حاصل سخنرانی‌های استاد مصباح در مورد لقای الهی از منظر آیات قرآن است.

مباحث کتاب در قالب شش نشست تنظیم شده است. در نشست اول و دوم، چیستی ملاقات با خداوند مورد كاوش قرار گرفته که شامل بررسی مفهوم حركت به‌سوی خدا، منشأ حركت در نظریة حركت جوهری، غایت حركت موجودات از دیدگاه قرآن و ملاقات عمومی با خداوند است.

نشست سوم به تشریح دو هدف اساسی زندگی و حركت انسان (یعنی لقای خداوند و سرای آخرت) می‌پردازد. در این مبحث مطالبی چون هدف اساسی حركت در نظام هستی و ضرورت استفاده از فرصت‌ها برای آخرت، نظر عرفا دربارة لقای خاص الهی و مقایسة آن با آیات قرآن و مسئلة تداعی معانی در قرآن و نقش آن در هدایت بندگان به‌سوی سعادت و آخرت توضیح داده شده است.

در نشست چهارم ـ‌كه دربارة راه دستیابی به لقای الهی و امید داشتن به آن است‌ـ از مباحثی چون دیدگاه‌های ‌رایج دربارة ملاقات با خدا، راه نیل به لقای الهی، امید به لقای الهی و نیز لذت انس با خدا و درجات عبادت سخن به میان آمده است.

نشست پنجم به بیان عوامل بازدارنده از لقای الهی پرداخته و منشأ ناامیدی از لقای الهی، عوامل روحی ازجمله هیجانات و عادات، نقش دلبستگی ‌به دنیا در غفلت از آخرت و انكار معاد و نیز تأثیر باورها در عمل آدمی را بررسی كرده است.

در نشست ششم به راهکارهای برخورداری از امید به لقای الهی اشاره شده و ضمن تأكید بر شناخت علمی لقای الهی و ارتباط آن با امید به لقای خداوند، راهکارهای فهم لقای الهی، منشأ پیدایش محبت در انسان، نقش كاستن از دلبستگی‌های دنیوی و اطاعت از خداوند در بهره‌مندی از محبت و توجه معبود و امید به لقای او بررسی شده است.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1386 و برای دومین‌بار در سال 1388 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) منتشر شده است.

 

 

20ـ1ـ1. رستگاران

این کتاب، سلسله درس‌هایی با محوریت آیات ابتدایی سورة مؤمنون و آیات پایانی سورة فرقان است که ضمن آنها به‌ترتیب، اوصاف «مفلحان» و «عبادالرحمان» بیان شده است.

در بخش نخست این کتاب ـ‌که تشریح و توضیح آیات ابتدایی سورة مؤمنون است‌ ـ مباحث زیر بیان شده است: عوامل ایجابی و سلبی در سیر معنوی مانند پرهیز از شنیدنی‌های لغو، ارتباط زکات با رستگاری و کارکرد انفاق به‌عنوان مؤلفه‌ای برای مقابله با علاقه به مال، کنترل غریزة جنسی، اهمیت نماز در رستگاری، معنای محافظت بر نماز، اهمیت نماز اول وقت و نماز از منظر اهل‌بیت(علیهم السلام).

بخش دوم این کتاب به معرفی اوصاف «عبادالرحمان» اختصاص دارد که شامل مباحث زیر است: الگوها و صفات ایجابی و سلبی «عبادالرحمان» با اشاره به عبودیت تکوینی و اختیاری، تواضع و متانت در برخورد با جاهلان، نماز، پاکدامنی، دوری از شرک و مبرا بودن از قتل نفس و همچنین اهتمام به خانواده، حکمت علاقه به همسر و فرزند، و درخواست امامت متقین ازسوی «عبادالرحمان» و اشاره به سه شرط مهم برای امامت.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1386 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

این کتاب به زبان آذری نیز ترجمه شده است.

 

21ـ1ـ1. الإمامة والولایة فی القرآن الکریم

این اثر به قلم حضرات آیات محمدتقی مصباح یزدی، سیدعلی‌اكبر موسوی یزدی، محمد محمدی گیلانی، محمد یزدی و حسین مظاهری نوشته شده است.

موضوع كتاب، اثبات اصل ولایت ـ از منظر شیعه ـ با تكیه بر آیات قرآن كریم و سنت پیامبر گرامی اسلام(صلى الله علیه وآله) است. در این كتاب، دربارة چهارده آیة قرآنی ـ ‌كه ناظر به مبحث ولایت هستند‌ ـ بحث شده است. این آیات عبارت‌اند از: آیة خلافت، آیة اولو‌الامر، آیة امامت، آیة ولایت، آیة تبلیغ، آیة اكمال، آیة علم‌الكتاب، آیة مباهله، آیة تطهیر، آیة بینه، آیة مودت، آیة شهادت، آیة اجتباء و آیة رؤیت اعمال.

همچنین افزون بر تفسیر و توضیح این آیات، ذیل هریك از آنها، نمونه‌ای از روایاتی كه دربارة آن آیه موجود بوده، آورده شده و در انتهای كتاب، نتایج بحث‌ها ذكر شده است.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1399 هجری قمری توسط مطبعة الخیام و در سال 1412 توسط دارالقرآن الكریم چاپ شده است.

دو ترجمة فارسی نیز از این كتاب به نام‌های پرتوی از امامت و ولایت در قرآن کریم و امامت و ولایت در قرآن کریم منتشر شده است.

 

 

2ـ1. تفسیر ترتیبی‏

ترجمة‌ تفسیر المیزان (ج3ـ4)

این دو جلد ـ که ترجمة جلد دوم از تفسیر المیزان است ـ جزء اولین ترجمه‌های این گنجینة عظیم و نفیس معارف قرآنی است؛ البته بعدها همة مجلدات تفسیر گران‌سنگ المیزان با یک قلم، ترجمه و منتشر شده است.

این كتاب در سال 1345 توسط انتشارات دارالعلم چاپ گردیده، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

 

 

3ـ1. علوم قرآن‏

قرآن در آیینة نهج‏البلاغه‏

این كتاب، مجموعه‌‌ای از چند سخنرانی است كه در آن، جلوه‌‌هایی از حقیقت قرآن از دیدگاه نهج‌البلاغه و از زبان امیرمؤمنان(علیه السلام) بیان گردیده و همچنین به شبهاتی مانند دست‌‌نیافتنی‌بودن حقیقت قرآن و قرائت‌‌های مختلف از آن پاسخ داده شده است. در خاتمه نیز علل و انگیزه‌‌های طرح این‌‌گونه شبهه‌‌ها از زبان امام علی(علیه السلام) بیان شده است.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1379 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز چند بار تجدید چاپ شده است.

ترجمة عربی این کتاب با نام تجلی القرآن فی نهج ‌البلاغه منتشر گردیده، و همچنین به دو زبان‌ انگلیسی و اردو نیز ترجمه شده است.

2. گفتار و سیرة معصومان (علیهم السلام)

1ـ2. شرح روایات

1ـ1ـ2. پندهای امام صادق(علیه السلام) به ره‌جویان صادق‏

محور اصلی 28 درس این كتاب، شرح مبسوط حدیثی از امام صادق(علیه السلام)، خطاب به عبدالله‌بن‌جندب است. آن حضرت در این حدیث به بسیاری از مباحث و موضوعات اخلاقی اشاره کرده‌اند؛ ازجمله: دوستان واقعی اهل‌بیت(علیهم السلام) با اشاره به ویژگی‌های آنان، چگونگی نگاه مؤمن به دنیا، نشانه‌های ایمان واقعی و علامت‌های مؤمن حقیقی، ثمرات استقامت در دین، مفهوم خوف و رجا، دام‌های شیطان، نماز مقبول و راه‌های رسیدن به جوار الهی و نشانه‌های شیعة واقعی از منظر امام صادق(علیه السلام).

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1381 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است. همچنین در سال 1387 در مجموعة مشکات منتشر گردیده، و به زبان عربی و آذری نیز ترجمه شده است.

 

 

2ـ1ـ2. پند جاوید (ج1 و 2)

این کتاب حاصل درس‌های اخلاق استاد مصباح است که در آن به شرح وصیت امیرالمؤمنین(علیه السلام) به فرزندش امام حسن(علیه السلام) ‌پرداخته‌اند. این کتاب مجموعاً شامل 43 درس است و در دو مجلد به چاپ رسیده و شامل موضوعات زیر است:

ویژگی‌های این وصیت، برترین ارزش‌ها، حالات قلب، دنیا و آخرت، راه سعادت، جهاد فرهنگی، علم و عمل، پناه‌بردن به خداوند، تصفیه و تربیت ‌قلب، روش تربیت جوانان، علم‌اندوزی، دنیا از نگاه امیرالمؤمنین(علیه السلام)،‌ غرور، آداب معاشرت، انتخاب مسیر زندگی، شناخت نعمت‌های الهی، شفاعت، توبه، دعا و تکالیف شرعی، یاد مرگ و معاد، دنیاپرستی و راه‌های مقابله با آن، زهد، معیارهای دوست‌یابی، آفت‌های ارتباط‌های اجتماعی، دلبستگی به دنیا، آرزوهای طولانی، آماده‌سازی دل، تجربه‌اندوزی، فرصت‌های طلایی، اعتدال در ارضای غرایز، لجاجت، امانت‌داری، وفای به عهد، بخل و بخشش، آداب و آفات دوستی، تقدیر و قضای الهی، سودای دنیا با آخرت، عبرت‌گیری از تاریخ، قانونمندی حوادث اجتماعی، گرایش‌های انسانی، حق‌شناسی، راه‌های مقابله با مشکلات و اعتدال.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1379 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است. همچنین در سال 1384 در مجموعة «مشکات» منتشر گردیده، و به سه زبان عربی، اردو و آذری نیز ترجمه شده است.

3ـ1ـ2. زینهار از تکبر!

این کتاب، شرح خطبة قاصعة حضرت علی(علیه السلام) با محوریت نکوهش متکبران و فخرفروشان است.

استاد در این کتاب به تبیین مطالب زیر پرداخته‌اند: مناسبت و وجه تسمیة این خطبه، سنت آزمایش الهی و معنای آن، اصل تناسب آزمون با افراد و آزمایش مستکبران و مستضعفان با یکدیگر، علت سختی آزمایش‌ها، حج به‌عنوان آزمایش بزرگ و درهم‌شکندة روح تکبر، سنت یکسان در مورد همة گردنکشان، جدی بودن دشمنی شیطان، عاقبت اطاعت از شیطان، شیوه‌های حملة ابلیس و یاران او، مرزناشناسی شیطان، ایستادگی در برابر ابلیس، تحقیر کردن پیشوای متکبران به‌عنوان مجازاتی درخور و شایسته، خاستگاه متکبران و ویژگی‌های آنان، عبرت از گذشتگان، تفاوت پافشاری بر ارزش‌ها با تعصب و لجاجت در اموری چون نژادپرستی و ملیت و...، وفای به عهد، رعایت انصاف با خلق خدا، فروبردن خشم، تحذیر از تفرقه به‌عنوان هدف شیطان، عواقب اختلاف و تشتت، عوامل یکپارچگی در پرتو محبت و ترس از خدا، گلایه‌های حضرت امیر نسبت به سپاهیان خود، برخی از ویژگی‌های حضرت علی‌(علیه السلام) و یارانش، مفهوم تکبر از دیدگاه اسلام، حدومرز تواضع و شیوة برخورد با متکبران.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1386 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

این کتاب به زبان آذری نیز ترجمه شده است.

4ـ1ـ2. ره‏توشه (ج1ـ2)

این كتاب، حاصل سلسله درس‌های اخلاق استاد مصباح بر محور موعظه‌های پیامبر(صلى الله علیه وآله) به ابوذر غفاری است که در دو جلد چاپ شده است.

موضوعات مورد بحث در جلد اول از این قرار است: كیفیت بندگی و راه رستگاری، لزوم بهره‌گیری صحیح از نعمت‌های خداوند، درك صحیح از واقعیت‌های زندگی و استفادة بهینه از عمر، استفادة شایسته از توانایی‌های فعلی، نكوهش تحصیل علم برای اهداف دنیایی، عظمت و وسعت حقوق و نعمت‌های خداوند و لزوم توجه به وظایف، بیداری و هوشیاری مؤمن، همسویی قول و عمل و پاسداری زبان، ارزش و اهمیت نماز و تفاوت درجات بهشتیان، پیشگامان بهشت و منزلت برخی از تكالیف، اهمیت و نقش خوف و حزن، كوچكی دنیا و اهمیت آخرت‌نگری، ستایش آخرت‌خواهی، زهد و بصیرت در دین و نكوهش دنیاطلبی، حكمت و بصیرت و گوشه‌ای از سیرة عملی پیامبر(صلى الله علیه وآله)، خطر دوستی مال و مقام و ستایش قناعت و ساده‌زیستی، آثار گریه برای آخرت، گشادگی قلب مؤمن و تقوامداری، بزرگداشت عظمت و جلالت پروردگار، عظمت مقام خداوند در نظر فرشتگان و توصیف پیامبر از بهشت و جهنم.

جلد دوم نیز حاوی نوزده درس و شامل مباحث زیر است: اهمیت تفكر و لزوم محافظت خود در مقابل عوامل غفلت‌زا، گسترة حق و باطل، نمود رفتاری اعتقاد به توحید افعالی، اهمیت محاسبه و سنجش اعمال و شرم از خدا، طریق راهیابی به بهشت و جلوه‌های حیای الهی، نقش دعای خالص و عمل شایسته، مقام و منزلت بندة خالص نزد خداوند، عظمت عبادت و بندگی و تأثیر تكوینی آن، بندگی و عبادت به‌عنوان بزرگ‌ترین سرمایة انسان، مقام ذكر، معاشرت سازنده و معیار گزینش دوست و رفیق، زبان وسیلة هدایت یا گمراهی، نمودهای بزرگداشت و اجلال خداوند، لزوم حفظ زبان و نكوهش آفات آن، جلوة عبادت و جایگاه و نقش مسجد در اسلام، منزلت تقوا و زهد و ورع، بردباری و مدارا و توكل از دیدگاه پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله)، تدبیرات و تقدیرات الهی و نقش اعتقاد راستین، شناخت خداوند و نظام حكیمانة او و ملاك ارزشمندی ازنظر خداوند متعال.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1375 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است. همچنین در سال 1384 در مجموعة «مشکات» منتشر، و به چهار زبان عربی، اردو، انگلیسی و آذری نیز ترجمه شده است.

 

 

5ـ1ـ2. جان‌ها فدای دین

موضوع این کتاب، تحلیلی از واقعة الهام‌بخش و انسان‌ساز کربلا و عاشوراست که از نگارش سه سخنرانی استاد مصباح در محرم سال 1383 خورشیدی تنظیم شده و شامل عناوین زیر است:

وصایای پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) به امیرالمؤمنین(علیه السلام)، بذل جان در راه دین، فلسفة دشمنی با امامان، جایگاه تقیه در اسلام، نقد یک نظریه در تحلیل حادثة عاشورا، حفظ جان یا حفظ دین، رابطة حفظ دین با بذل جان، فلسفة قیام عاشورا در کلام امام حسین(علیه السلام)، تکرار تاریخ در نهضت امام خمینی(رحمه الله)، دیدگاه سکولار و کلیسایی به حادثة عاشورا، روش‌های تضعیف دین، روش‌های پاسداری از دین و ارزش‌ها، پیامدهای سکولاریسم در جامعة اسلامی، و خون امام حسین(علیه السلام) ضامن بقای اسلام در جامعه.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1384 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

این کتاب به دو زبان عربی و اردو نیز ترجمه شده است.

 

 

6ـ1ـ2. پندهای الهی

این كتاب، شرح بخشی از یک حدیث قدسی از گفت‌وگوی خداوند و حضرت موسی(علیه السلام) در كوه طور است.

در این کتاب به موضوعات زیر پرداخته شده است: نقش آرزوهای طولانی در قساوت قلب، آرزوهای مفید و نكوهیده، حكمت پیروی از دستورات الهی، محبت و غضب خداوند، ویژگی‌های حیات مطلوب قلب و ضرورت زدودن زنگار سرمستی از دل با خشیت الهی، شهرت‌گریزی و ساده‌زیستی دوستان خدا، احساس كوچكی در برابر خداوند، ضرورت اعتقاد به توحید و حاكمیت خداوند در عالم، سازوكارهای اساسی روابط اجتماعی در سخن خداوند، شرایط اساسی معاشرت با مردم، حدومرز ارتباط با دیگران و تأثیر نامطلوب معاشرت با نااهلان، بازتاب اعتقاد و ارتباط با خدا و بندگی او، دستاوردهای ذكر در سخن خداوند، نقش تربیتی ترس از خداوند در رفتار انسان، ارتباط با خدا در قرآن و روایات، مراتب ذكر و اطمینان به خداوند، بازتاب باور بندگی خداوند در رفتار انسان، پرستش و بهره‌مندی از رحمت خاص الهی، مراحل و ثمرة ارتباط با خداوند و نكوهش درخواست از غیر خداوند.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1385 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

 

 

7ـ1ـ2. پیام مولا از بستر شهادت

این کتاب شرحی است بر وصیت‌نامة امیر مؤمنان حضرت علی(علیه السلام) به امام حسن و امام حسین‡.

این كتاب به توضیح دربارة مطالب زیر می‌پردازد: تأكید بر تقوای الهی، گرایش فطری و ذاتی انسان به دنیا، راه رهایی از وابستگی به دنیا، تقوا (مبنای همة ارزش‌ها در اسلام)، نظم یا واجب فراموش‌شده، برنامه‌ریزی و نظارت (دو شرط اساسی برقراری نظم در جامعه)، اصلاح ذات‌البین، اهمیت مسائل و روابط اجتماعی در اسلام، راز تأكید اسلام بر روابط صحیح اجتماعی، خط قرمز اسلام در برقراری روابط اجتماعی، نقش احسان در تحكیم روابط اجتماعی و كاربرد آن در مورد خدمت به یتیمان و همسایگان، قرآن و نماز به‌عنوان دو ركن اساسی اسلام، جایگاه ویژة حج و خانة خدا، حج در نگاه اهل‌بیت(علیهم السلام) و منافع حج، جهاد در سه عرصه (جهاد با مال، جهاد با زبان و جهاد فرهنگی)، جایگاه امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر، پیامدهای ترك این مهم، چگونگی امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر و افراط‌‌وتفریط‌های ممكن در راه تحقق آن.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1385 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

این کتاب به زبان عربی نیز ترجمه شده است.

 

 

8ـ1ـ2. بهترین‌ها و بدترین‌ها از دیدگاه نهج‌البلاغه

این کتاب، شرح ویژگی‌های بندگان شایسته و نیز بدترین بندگان خداوند با تکیه بر فرازهایی از نهج‌البلاغه است.

در این کتاب دربارة‌ ویژگی‌های بهترین بندگان خدا به موضوعات زیر پرداخته شده است: پیکار با نفس، عوامل هدایت، اندوه و ترس از خدا، نشاط و شادی مطلوب، ضرورت اعتدال در حالات نفسانی، نقش شناخت در حالات روانی، بصیرت دوستان خدا، نعمت ذکر خدا، شهوت نکوهیده، رهایی از دلبستگی به دنیا، دوستی با وارستگان، دوری از هوس‌آلودگان، نشانه‌های تشخیص رفتار صحیح، رمز موفقیت دوستان خدا، هدایت دیگران، اخلاص در اندیشه و عمل، اهمیت و عوامل اخلاص، آثار اخلاص، عدالت‌ورزی و حق‌گرایی.

در بخش مربوط به بدترین بندگان خدا نیز دربارة این مطالب بحث شده است: عالم‌نمایان خودپرست، تفسیر به رأی، کوچک‌شمردن گناهان، به‌خود‌وانهادگی، هدایت‌ناپذیری، بدعت، گمراه‌کردن دیگران،‌ شبهه‌افکنی، برتری‌طلبی و شهرت‌طلبی، تحریف معارف قرآن، عوامل انحراف فرد و جامعه، سرسپردگی به شیطان، مراتب سه‌گانة انسان‌ها، غفلت از خدا، ‌سلطة شیطان، قضاوت ناعادلانه، ‌اختلاف در دین، پلورالیسم دینی، خطرات کثرت‌گرایی دینی، پیش‌بینی امیرالمؤمنین دربارة انحراف آیندگان، بی‌توجهی به قرآن عامل تفرقه، ضرورت بازشناسی اهل باطل، بدعت‌گروی، کفر، محرومیت از عفو الهی، مفهوم و نمودهای بدعت در صدر اسلام، ضررهای فردی و اجتماعی بدعت، برخورد شدید امیرالمؤمنین با بدعت‌گذاران، نقش بدعت در ایجاد فتنه، نقش متشابهات در فتنه‌انگیزی، حکمت وجود متشابهات در قرآن، جلوه‌های رفتاری ایمان و کفر، مخالفت با احکام الهی، تفاوت بدعت با نوآوری، نوآوری مطلوب در دین، ‌تفاوت بدعت با احکام ثانویه و تفاوت بدعت با احکام حکومتی.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1388 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و در سال 1389 نیز تجدید چاپ شده است.

 

9ـ1ـ2. راهیان كوی دوست‏

این کتاب برگرفته از یک دوره درس‌ اخلاق استاد مصباح است که در بیست درس تنظیم و منتشر شده و شرح و تفسیر حدیث معروف معراج، موضوع بحث این کتاب است.

مباحث این کتاب شامل مطالب زیر است: توكل و رضا از دیدگاه قرآن كریم و روایات، تلازم ایمان و توكل، عدم منافات توكل و فعالیت، منزلت توكل و رضایت به قضای الهی، محبت الهی و راه رسیدن به آن، ویژگی‌های اولیای خدا (مانند: نشاط و دلخوشی، ذكر و یاد حق و زهد و راه تحصیل زهد و پرهیزکاری)، خصلت‌های رهیافتگان به بهشت، میراث تحمل گرسنگی و سكوت مشروع و معقول، توجه در نماز و درك حضور خداوند، امتیازات اولیای الهی همچون یاد خدا و لذت از تكلم با او، لزوم محبت به فقرا و مستمندان، پیروی نكردن از خواهش‌های نفسانی، نكوهش دنیا و دنیاگرایان، مفهوم دنیاخواهی و آخرت‌طلبی و مراتب این دو، ویژگی‌های بیست‌گانة اهل دنیا، اوصاف اهل آخرت (مانند حیا، بیداردلی، خوف از عظمت الهی، توجه به خدا، معرفت ناب به خدا، مبارزه با نفس اماره، محو شدن در جمال ربوبی و مورد عنایت خداوند بودن)، مقام و معرفت زاهدان، نقش ارزشی روزه و سكوت، مؤمنان ره‌یافته به یقین و باریابی به رضوان حق، ویژگی‌های زندگی گوارا و پایدار، موفقیت در آزمون الهی و عنایات ویژة خداوند، مقام عابدان و رسولان الهی، تعقل در مقام عبادت، یاد خدا و گریز از غفلت، تأثیر كم‌گویی و كم‌خوری معقول در شناخت و ادراك، چگونگی محبت به خدا، رابطة زهد و عبادت با محبت خدا، رابطة گریه با محبت خدا و نقش رفاقت و دوستی با علما و فقرا در محبت به خداوند.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1374 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است. همچنین در سال 1387 در مجموعة مشکات منتشر، و به شش زبان‌ عربی، انگلیسی، آلمانی، آذری، روسی و مالایو ترجمه شده است.

 

 

10ـ1ـ2. شکوه نجوا (شرحی بر مناجات شعبانیه و مناجات‌المریدین)

این کتاب، شرح دو مناجات شعبانیه و مناجات‌المریدین است.

در این کتاب، دربارة موضوعات زیر بحث شده است: اهمیت ذکر صلوات با نگاهی به نقش صلوات در استجابت دعا، فرق ندا با دعا و نجوا، علم الهی نسبت به انسان، انواع عذرخواهی و پذیرش عذر، ساده‌ترین راه ایجاد محبت به خداوند، ولایت و انواع آن، محبت به‌عنوان محوری‌ترین مفهوم در مناجات‌المریدین، آثار محبت الهی و راه‌های کسب محبوبیت در پیشگاه خداوند.

خلاصة مباحث حضرت استاد دربارة مناجات شعبانیه در کتابچه‌ای به نام نجوای عاشقانه با مناجات شعبانیه در قطع پالتویی منتشر شده است.

 

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1384 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

این کتاب به زبان آذری نیز ترجمه شده است.

 

 

11ـ1ـ2. صهبای حضور

این کتاب شرح و تفسیری از حضرت استاد بر دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه است که در 27 جلسه تدوین و نگارش ‌شده است.

مباحث این کتاب شامل مطالب زیر است: حقیقت حمد و شکر و تفاوت این دو، و عنایت ‏خداوند به شاکران، عامل بدبختی‌ها و گرفتاری‌های آدمی و حقیقت عبادت الهی و هدف از آن، مسأله هدایت بشر با تأکید بر هدایت عام و خاص و بیان تفاوت «دین» و «ملت»، توضیح مفهوم «ام‌الکتاب» و «لوح محفوظ» و نیز شرح حقیقت نزول قرآن بر قلب پیامبر(صلى الله علیه وآله)، ‏اهمیت و جایگاه قرآن و مسأله جاودانگی آن، اهمیت شب قدر و ضرورت حضور مستمر حجت‌الاهی در عالم، ‏مراتب روزه، مفهوم «ریا» و «سمعه» و فلسفه تکالیف الاهی با تأکید بر اخلاص در بندگی، اهمیت نماز و آثار ‏خشوع قلبی در رفتار، در بخش‌های بعدی این کتاب بیان شده است.

مسأله انفاق و اهمیت آن در اسلام با توجه به این دعای نورانی و نیز تشریح آن، کاربرد زکات و خمس، مفهوم ‏زکات باطنی در کلام امام صادق(علیه السلام)، توجه به خویشان، ارحام و همسایگان، فقرا و شرکت در اموال اغنیا، ‏اخلاق معاشرت در اسلام، دفع کدورت‌ها و قهرها و آشتی کردن با دیگران، برخورد عادلانه با دشمنان و ظالمان ‏و برخود خصمانه با دشمنان خدا از جمله مباحث دیگری است که حضرت استاد با عنایت به فقراتی از این ‏دعای شریف به آنها پرداخته‌اند.‏

از دیگر مطالب این نوشتار می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: تأثیر و تأثر اعمال در یك‌دیگر؛ فلسفه تضرع و زاری ‏حضرات معصومین(علیهم السلام) در پیشگاه الهی؛ احساس فقر محض در برابر ذات باری‌تعالی؛ توحید، الحاد ‏از توحید و عوامل آن؛ موانع قرب خدا؛ اهمیت مراقبه مستمر و راه‌کارهای نجات از فریب شیطان؛ لوازم ‏استجابت دعا؛ مفهوم «عتق» و «فک رقبه»؛ ورود مؤمنان به جهنم؛ بهترین شیوه مناجات وتأثیر باور در دعا؛ و...‏

هم‌چنین، با توجه به محوریت صلوات در این دعا، در کنار حمد و ستایش خداوند، یك بخش از این كتاب به ‏اهمیت صلوات بر پیامبر و اهل‌بیت ایشان‌صلوات‌الله علیهم اجمعین‌ و شؤون وجودی آنان اختصاص داده شده است.‏

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1391 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته است.

 

 

12ـ1ـ2. رساترین دادخواهی و روشنگری (2جلد)

این نوشتار شرح و توضیح خطبه نورانی حضرت زهراƒ، معروف به خطبه فدکیه است.

در جلد اول این کتاب به شرح سه بخش نخست این خطبه نورانی پرداخته شده است. بخش اول با عنوان «خداشناسی فاطمه» در 8 فصل سامان یافته که سرفصل مباحث مطرح شده در این بخش عبارتند از: مسأله حمد، شکر و ثنای الهی در کلام حضرت زهراƒ، دریای نعمت‌های الهی، شکر نعم الهی، حقیقت توحید و شناخت خدا، صفات سلبی خدا، افعال الهی، هدف اصلی آفرینش، اهداف طولی آفرینش.

بخش دوم این جلد نیز با عنوان «راه و راهنماشناسی فاطمه» در 5 فصل تدوین شده که عناوین آن عبارتند از: برگزیده خدا، فلسفه نبوت، اصالت توحید و عرضی بودن شرک در دوران حیات بشر، رسالت‌های پیامبر، رحلت پیامبر.

«قرآن‌شناسی فاطمه» عنوان بخش سوم و پایانی جلد اول این مجموعه است که در آن درباره اهمیت قرآن بحث شده و نیز با بیان فهرستی از معارف کلی قرآن، اسرار هر یک به تفصیل بیان شده است.

هم‌چنین، تبیین وحدت امت اسلامی با اشاره به مفهوم وحدت و اختلاف، بیان وحدت مطلوب و راه‌کارهای تحقق آن از جمله مباحثی است که در پیشگفتار این کتاب بدا‌ن‌ها پرداخته شده است.

جلد دوم این کتاب نیز در 5 بخش به شرح محورهای چهارم تا ششم این خطبه نورانی اختصاص یافته است. حضرت فاطمه‌ƒ در محور چهارم خطبه خویش با معرفی خود و بیان خدمات رسول خدا‌(صلى الله علیه وآله) و امیرمؤمنان(علیه السلام)، به آسیب‌شناسی جامعه اسلامی پس از رحلت پیامبر اسلام می‌پردازد و چگونگی شکل‌گیری انحراف در جامعه اسلامی را تشریح می‌کند.

در بخش پنجم از این خطبه شریف، صدیقه طاهرهƒ به مسئله تصرف فدك اشاره كرده و دلایل باطل مخالفان برای اقدام به این کار را به چالش کشیده است. در بخش ششم كه بخش پایانی این خطبه است، آن حضرت از انصار برای دفاع از حق یاری خواسته و با این بیان، حجت را بر همه آنان تمام كرده است.

پس از پایان یافتن این خطبه، بحث و گفت‌وگویی میان صدیقه كبریƒ و شخصی که متصدی حکومت شده بود، درمی‌گیرد که به لحاظ اهمیت این گفت‌وگو، بخش هفتم این کتاب به بیان نکات مهم آن اختصاص می‌یابد.

بخش هشتم کتاب با عنوان «دفاع فاطمهƒ از ولایت در بستر بیماری» شرح و تفسیر خطبه‌ای است که آن حضرت به منظور دفاع از امیرمؤمنان(علیه السلام) در واپسین‌ روزهای عمر خویش، در بستر بیماری ایراد فرمودند.

جلد اول و دوم این كتاب برای اولین‌بار به‌ترتیب در سال‌های 1391 و 1392 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته است.

 

 

13ـ1ـ2. سیمای سرافرازان (2جلد)

این کتاب بخشی از مباحث اخلاقی آیت‌الله مصباح یزدی است که در این مجموعه از گفتارهای خود ابتدا توضیحاتی در باره چند روایات از حضرات معصومین(علیهم السلام) در زمینه خصلت‌ها و ویژگی‌های شیعیان واقعی ارایه كرده و پس از آن به بررسی خطبه امیرمؤمنان(علیه السلام)،‌ معروف به خطبه متقین، بر اساس روایت نوف بكالی پرداخته است.

عمده‌ترین عناوین این گفتارها عبارتند از:

معرفت ناب و تکلیف‌مداری؛ بازشناسی عرفان حقیقی از عرفان‌های کاذب؛ برخورداری شیعیان واقعی از ملکات و فضایل ناب انسانی؛ بازشناسی رابطه دین و اخلاق؛ جایگاه راست‌گویی و درست‌کاری در معارف اسلام؛ مشاهده فراسوی دنیا توسط شیعیان؛ شکوه عبادت و بندگی، و عظمت خداوند و خردی آفریدگان نزد شیعیان؛ برنامه‌ شبانه‌روزی شیعان واقعی؛ اوصاف شیعیان واقعی از قبیل میانه‌روی و فروتنی، رضا به قضای الهی، شوق دیدار معبود، اندوه حرمان از دیدار معشوق، زهد و سلوک، عبادت و آخرت‌طلبی و بی‌اعتنایی به دنیا.

وظیفه‌شناسی شیعیان واقعی و پایداری آنها در دین‌داری، ماهیت ایمان و یقین و مراتب آن‌ دو، پاره‌ای از بایسته‌های علم‌آموزی در كلام امیر مؤمنان(علیه السلام)، خشوع و سرسپردگی مؤمنان راستین در برابر خداوند، بهرة شیعیان هدایتگر و تلاشگر از روزی حلال، اهتمام شیعیان واقعی به خودسازی و تهذیب نفس، جلوة ذكر و خشوع شیعیان واقعی در برابر خدا، ادب معاشرت با دیگران، شیعیان واقعی و جلوه‌های گوناگون رفتار آنان.

جلد اول و دوم این كتاب برای اولین‌بار به‌ترتیب در سال‌های 1392 و 1395 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته است.

14ـ1ـ2. سجاده‌های سلوک (2جلد)

این کتاب حاصل سلسله گفتارها و درس‌های اخلاق حضرت استاد درباره مناجات خمس عشره حضرت امام سجاد(علیه السلام) است که به صورت جداگانه به شرح و بررسی هریک از مناجات‌ها می‌پردازد. این نوشتار که در دو مجلد و 63 گفتار سامان یافته است.

جلد نخست این کتاب ضمن توضیح درباره معناشناختی مناجات و جایگاه آن در آموزه‌های دینی، مفهوم مناجات و پاره‌ای از مصادیق آن در قرآن و مناجات خداوند با بندگان خویش، به تشریح و بررسی مناجات اول تا هشتم از مناجات خمس عشره می‌پردازد. شرح مناجات‌های تائبین، الشاکین، خائفین، الراجین، الراغبین، الشاکرین، المطیعین و المریدین در جلد نخست این کتاب آمده است.

شرح مناجات محبین، 7 گفتار ابتدایی جلد دوم این کتاب را به خود اختصاص داده است. سپس، شرح و توضیح مناجات‌های متوسلان، مفتقرین، عارفان، الذاکرین، معتصمین و زاهدین از دیگر مطالب این نوشتار است.

 جلد اول و دوم این كتاب برای اولین‌بار در سال 1390 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته است.

 

 

15ـ1ـ2. جرعه‌ای از دریای راز

این کتاب در دو بخش تنظیم شده است: بخش نخست با نوزده گفتار، شرحی بر وصایای امام باقر(علیه السلام) به جابر‌بن‌یزید جعفی است. در ابتدای این بخش روایت مذکور همراه با ترجمه ذکر شده است تا خواننده، تصوری کلی از فضای حاکم بر روایت به‌دست آورد و زمینة لازم را برای مطالعة شرح آن کسب کند.

مفهوم‌شناسی ظلم ضمن تشریح پرهیز از ظلم؛ نقش جهل، غفلت و دل‌بستگی به دنیا در ظلم؛ انگیزه‌های ظلم؛ عفو یا استیفای حق، ضمن توضیح وجه برتری هر یك بر دیگری؛ پرهیز از خیانت در امانت با تأکید بر مفهوم‌شناسی خیانت، امانت‌داری و وفای به عهد به عنوان ارکان اساسی زندگی اجتماعی؛ پرهیز از خشم؛ پرهیز از خوشحالی افراطی در مواجهه با ستایش دیگران، همراه با بیان راهکارهایی برای پرهیز از خوشحالی افراطی؛ شکیبایی در برابر بدگویی دیگران با اشاره به لزوم تفکر برای پی‌بردن به عیب خویش؛ اهمیت شكر و بیان راهكارهای قرآنی ایجاد انگیزه برای آن؛ آمادگی برای مبارزه با نفس و و چگونگی یاری جستن از عقل و علم در این میدان؛ استقامت در میدان جهاد با نفس؛ بررسی مفهومی و مصداقی مفاهیم اخلاقی زهد، حرص و طمع، عجب، رقت قلب و نورانیت آن، خوف و رجا؛ تذكر چند نكته در باره فلسفه شرور در بینش توحیدی، ارتباط نظام تكوین و تشریع و نیاز فطری انسان به محبوبیت؛ و نیز، توضیحی در باره تسویف، غفلت و سستی به عنوان موانع محبوبیت نزد خدا، و راه جبران خطاهای گذشته، از اصلی‌ترین مباحث بخش نخست این کتاب است.

بخش دوم کتاب با هدف تکمیل مباحث پیشین و پاسخ‌گویی به پرسش‌های مطرح شده در باره ایمان در هشت گفتار به شرح و بررسی حدیثی از مولای متقیان، امیر مؤمنان، علی‌(علیه السلام) تنظیم شده است.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1393 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته است.

 

 

16ـ1ـ2. بدرود بهار

این کتاب شرح و تفسیری است بر دعای چهل‌وپنجم صحیفه سجادیه که در 24 فصل تدوین و نگارش یافته است.

دعای چهل و پنجم صحیفه سجادیه، دعایی است که سیدالساجدین، امام زین‌العابدین‌(علیه السلام)‌ به مناسبت وداع با ‏ماه مبارک رمضان انشاء فرمودند.

حضرت استاد برای شرح فرازهای این دعای شریف و روشن شدن ارتباط بخش‌های گوناگون دعای امام سجاد(علیه السلام)، این دعا را به سه بخش تقسیم می‌کنند. این دعای شریف با ثنای خداوند متعال آغاز می‌شود که استاد علامه این بخش را در یازده فصل تحت عناوین زیر تفسیر کرده است:

رازگویی با بی‌نیاز مهربان، قضا و قدر در نظام احسن، شکرگزاری بنده و شکرگزاری خداوند، رنج‌های ظاهری و رحمت‌های باطنی، بارگاه رحمت با دروازه‌ای به نام توبه، پرسودترین معامله، مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم، دعوت‌های الهی اسباب سعادت، رحمت‌های معنوی، برترین شب در برترین ماه، خدایی که خیلی نزدیک است.

در بخش دوم، امام سجاد(علیه السلام) به مناسبتِ وداع با ماه مبارک رمضان، ابتدا به توصیف این ماه می‌پردازند و سپس لحن حضرت تغییر می‌کند و خود ماه مبارک رمضان را مخاطب قرار می‌دهند و با لحنی که گویا با دوست محبوبی سخن می‌گویند در قالب بیست سلام با این ماه خداحافظی می‌کنند. بخش وداع با ماه مبارک رمضان در قالب شش فصل تحت عناوین زیر تفسیر شده است:

جایگاه و چرایی وداع با ماه مبارک رمضان، بزرگ‌ترین ماه خدا و عید دوستان خدا، گفت‌وگوی عاشقانه با ماه مبارک رمضان، انعکاس دلبستگی‌ها در آینة ماه مبارک رمضان، لطایفی دربارة شب قدر، علم امام معصوم(علیهم السلام).

امام سجاد(علیه السلام) پس از سخن با ماه مبارک رمضان، دوباره روی سخن را به سوی خدای متعال کرده، حاجاتی را بیان می‌فرمایند که پایان‌بخش این دعای شریف است. این بخش نیز در هفت فصل تحت عناوین زیر شرح داده شده است:

ولایت خدا بر اهل ماه مبارک رمضان، آداب بندگی، نعمت‌هایی که می‌توانند نقمت شوند، بلندپروازی حکیمانه در مقام دعا، توبة نصوح، لطایفی دربارة صلوات، فلسفة ذکر شریف صلوات.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1397 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته است.

 

 

2ـ2. سیرة معصومان(علیهم السلام)

1ـ2ـ2. در پرتو ولایت‏

این کتاب، بازنوشتة گفتارهایی از استاد است که محور آنها مسئلة ولایت امیرالمؤمنین(علیه السلام) است. مباحث این کتاب عبارت‌اند از: فضایل اکتسابی و غیراکتسابی امیر مؤمنان، پاسخ به شبهات مربوط به فضایل آن حضرت، آیات قرآن دربارة آن حضرت، راز عدم ذکر نام ایشان در قرآن، امتیازات تکوینی و تشریعی ایشان، انتصابی یا انتخابی بودن خلافت حضرت، منشأ مشروعیت حکومت امیرالمؤمنین(علیه السلام)، سقیفه به‌عنوان نقطة آغاز سکولاریسم، نسبت حکومت دینی با دیکتاتوری و دمکراسی، رابطة ولایت تشریعی با ربوبیت تشریعی، عبرت‌های سقیفه، عوامل مخالفت خواص با حضرت، ‌ملاک حب و بغض در اسلام، نقش مال و مقام در انحراف خواص، قاطعیت در برخورد با معارضان، عنصر مصلحت در حکومت حضرت، ویژگی‌های جنگ‌های حضرت، رفتار و عملکرد سیاسی امام علی(علیه السلام)، علت صبر 25‌سالة حضرت، شیوة حکومت امیر مؤمنان(علیه السلام)، نقش عدم بصیرت و خودباختگی در انحراف جامعة‌ اسلامی، نقش مردم در مشروعیت و مقبولیت حکومت اسلامی، تقابل غدیر و سقیفه و عبرت‌های آنها، علل همراهی نکردن مردم با امام علی(علیه السلام)، تفکیک‌ناپذیری دین از سیاست، مفهوم امامت و ولایت، ولایت مطلقة فقیه، رابطة ولایت میان خدا و انسان، ‌ولایت فقیه در ایران، نقش مردم در استقرار حکومت حق، ‌اختیارات ولی فقیه، حق قانون‌گذاری، احکام اولیه و ثانویه و حکومتی، نقش ولایت در وحدت و تهدیدهای پیش روی حکومت اسلامی.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1382 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

این کتاب به زبان‌ عربی نیز ترجمه شده است.

2ـ2ـ2. جامی از زلال كوثر

این كتاب مجموعه‌ای برگرفته از سخنان استاد دربارة شخصیت حضرت فاطمه زهراƒ، با پیوستی از فرمایش‌های امام خمینی(رحمه الله) دربارة آن حضرت است.

این كتاب دارای عناوین زیر است: ویژگی‌ها و صفات شخصیتی و اخلاقی حضرت زهراƒ، حكمت و رسالت مجالس ذكر اهل‌بیت(علیهم السلام) و حضرت زهراƒ، اسوه‌پذیری از سیرة فاطمی، حضرت زهراƒ الگویی كامل و والا، عوامل تأثیرگذار بر شخصیت اسوه‌ها (از قبیل وراثت، محیط، سن، وجدان اخلاقی و اراده)، عوامل مؤثر در شكل‌گیری شخصیت حضرت زهراƒ، جلوه‌هایی زیبا از سیرة فاطمی (جلوه‌هایی از عبادت، حجاب، وارستگی، تلاش، جهاد فرهنگی و اخلاق خانوادگی حضرت زهراƒ)، حماسة فاطمی و عبرت‌های آن (ولایتمداری و فدایی ولایت بودنِ حضرت فاطمهƒ)، خطبه‌های فصیح و بلیغ آن حضرت و ظلم‌هایی كه بر ایشان رفته است و نیز علت‌ها و ریشه‌های این ظلم‌ها (مانند تفرقه، نفاق، سطحی‌نگری و تأویل‌ها و قرائت‌های دینی منحرف).

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1380 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

 

3ـ2ـ2. آذرخشی دیگر از آسمان كربلا

این كتاب، حاصل نگارش دوازده جلسه سخنرانی حضرت استاد است و مطالب آن عبارت‌اند از:

ـ پاسخ به شبهاتی دربارة عاشورا و بزرگداشت آن از قبیل: علت گرامیداشت عاشورا بعد از گذشت بیش از 1400 سال، علت عزاداری به‌جای برپایی جلسات بحث و گفت‌وگو، علت لعن دشمنان امام حسین(علیه السلام)؛

ـ زمینه‌های قیام عاشورا شامل: پیشینة تاریخی واقعة عاشورا، عوامل انحراف جامعة اسلامی، دقت علی(علیه السلام) در اجرای حدود و احكام الهی زمینه‌ساز حقد و كینة دنیاطلبان، روش‌های معاویه در به‌كارگیری عوامل انحراف، علل انفعال جامعه در برابر فعالیت‌های معاویه و راه‌های مقابله با عوامل انحراف در جامعه ؛

ـ هدف قیام عاشورا شامل: اصلاح مفاسد به‌منزلة هدف اصلی امام حسین(علیه السلام)،مفهوم اصلاح و اصلاحات، تأثیر نظام ارزشی در مفهوم اصلاح، اصلاح مطلوب از دیدگاه قرآن، امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر به‌منزلة هدف دیگر قیام عاشورا، اهمیت امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر و عاقبت ترك آن، گسترة امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر به‌صورت عام و خاص، گسترة معنای جهاد، مصادیق امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر به‌معنای عام (تعلیم جاهل، تذكر و موعظه، برخورد اجتماعی با توطئه‌ها، مقابله با تهاجم فرهنگی و جهاد در راه خدا)؛

ـ وظیفة حكومت و مردم در شرایط حاضر شامل: آموزش احكام و مسائل اسلامی، مقابله با توطئه‌های دشمنان، علت‌های فراموش شدن فریضة امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر، راهكاری عملی در شرایط حاضر: ایجاد تشكل‌های اسلامی برای انجام فعالیت‌های اجتماعی، امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر در قرآن شامل موضوعاتی چون معنای اصطلاحی امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر و مراتب آن، احساس مسئولیت در قبال دیگران و دلیل تعبیر منافقان در مقابل مؤمنان از زبان قرآن كریم.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1379 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است. این كتاب به همت مؤسسه فرهنگى نور به زبان تركى آذرى ترجمه چاپ شده است. هم‌چنین کتاب مزبور با عنوان «بارقه من سماء کربلا» توسط حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعبدالمنعم الخاقانی به زبان عربی ترجمه و توسط انتشارات دارالتعارف للمطبوعات بیروت منتشر شده است.

گفتنی است این كتاب در سال 1388 همراه با کتاب آفتاب ولایت در یک مجلد از مجموعه آثار حضرت آیت‌الله مصباح یزدی با عنوان «مشكات» نیز انتشار یافته است.

 

4ـ2ـ2. آفتاب ولایت‏

این کتاب، بازنویسی سخنرانی‌هایی از حضرت استاد است که با محوریت موضوع «مهدویت» گردآوری شده است.

سرفصل مباحث این کتاب به قرار زیر است: سلسله مراتب معرفت و محبت به امام زمان•،‌ راه وصول به اوج معرفت و محبت، ضرورت تلاش برای شناخت حضرت، ناتوانی بشر از معرفت آن حضرت، عهد و میثاق با امام زمان•، انحرافات موجود در معرفت حضرت، راه تعمیق معرفت به ایشان، خضوع در آستان حضرت، مقامات حضرت، فلسفة تقلید و پیروی از سیرة امامان، پیروی از عالمان در زمان غیبت، معنای انتظار، معبودهای دروغین، ابعاد و مراتب ولایت، آثار ولایت، رابطة محبت با ولایت، راه‌های تقویت رابطة ولایی، امام زمان• از دیدگاه اهل سنت، طول عمر حضرت، علت غیبت، وظیفة شیعه در زمان غیبت، ولایت تکوینی حضرت، راه‌های ارتباط با امام زمان•، ولایت تشریعی آن حضرت، جلوة ولایت حضرت در حکومت اسلامی ایران، محبت حضرت به شیعیان، شرایط رسیدن به ولایت خاص آن حضرت، وظیفة جوانان در فتنه‌های آخرالزمان، مهدی‌باوری در تشیع و تسنن، تأثیر مهدی‌باوری در زندگی فردی و اجتماعی، حقیقت شیعه‌بودن، راه‌های شیعة واقعی شدن، ویژگی‌های یاران حضرت، فرجام کوتاهی در پیروی از حضرت، وظیفة ما در آخرالزمان، فلسفة غیبت،‌ هدف از آفرینش، هدف از بعثت انبیا و امامت امامان، وظیفة عالمان در زمان غیبت، وظیفة شیعیان در مقابل دشمنان، موانع موجود در برابر اهداف حضرت و ‌شیوه‌های جدید مبارزه با اهداف امام زمان•.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1382 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است. این کتاب به زبان‌ عربی و اردو نیز ترجمه شده است. گفتنی است این كتاب در سال 1388 همراه با کتاب آذرخشی دیگر از آسمان کربلا در یک مجلد از مجموعه آثار حضرت آیت‌الله مصباح یزدی با عنوان «مشكات» نیز انتشار یافته است.

3. فلسفه و منطق‏

3. ره‌یافت‌ها و ره‌آوردها(دفتر اول)؛ منطق، معرفت‌شناسی، فلسفه اسلامی، فلسفه علم

مجموعه ره‌یافت‌ها و ره‌آوردها، بازتاب شمه‌ای از یافته‌ها و ره‌آوردهای فکری حضرت علامه مصباح یزدی در قلم شاگردان ایشان و پژوهشگران حوزه‌های مربوط است. در این مجموعه چهارجلدی تلاش شده است تا در حد مقدور، اندیشه‌ها و نوآوری‌های معظم‌له درباره مسائل بنیادین هر رشته تحلیل و تشریح شود.

در دفتر اول از این مجموعه‌ چهارجلدی مقاله‌هایی با موضوعات منطق، معرفت‌شناسی، فلسفه اسلامی و فلسفه علم، سامان یافته است. عناوین مقالات این مجموعه عبارت‌اند از: نظریه تعریف ارسطویی، قضیه، احکام و اقسام آن، اقسام بدیهیات، معیار صدق بدیهیات اولیه، برهان، معقولات اولیه و ثانویه، روش‌شناسی علوم، رابطه علم و دین، چیستی و امکان علم دینی،آموزه‌های دینی در عرصه علوم انسانی، نسبت معرفت‌شناسی و روان‌شناسی ادراک، کثرت‌گرایی، اصالت وجود و اعتباریت ماهیت، و مقولات.

دفتر اول این مجموعه چهارجلدی برای اولین‌بار در سال 1395 به همت انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) چاپ و منتشر شده است.

 

1ـ3. منطق‏

1ـ1ـ3. منطق و شناخت‌شناسی از نظر آیت‌الله مصباح یزدی (به‌ضمیمة روش‌شناسی علوم)

قسمتی از مباحث استاد در منطق، شناخت‌شناسی و روش‌شناسی علوم در این کتاب در سه بخش تدوین شده است:

در بخش منطق، به مباحث زیر پرداخته شده است: مباحث مقدماتی منطق، انواع تقابل، کلیات خمس، و مطالب؛ منطق تعریف، مبحث قضایا (تصدیق، قضیه، بدیهی و نظری در تصدیقات، حملیه و شرطیه، حمل و اقسام شرطی)؛ منطق استنتاج (تمثیل، استقرا و قیاس) و صناعات خمس (ترتیب صناعات، تقدم برهان بر دیگر صناعات، شرایط برهان، برهان إنّ و لمّ، جدل، مغالطه و سفسطه).

در بخش شناخت‌شناسی، عناوین اصلی به این شرح است: ضرورت بحث، موضوع، مسائل و مبادی شناخت‌شناسی، شناخت علوم حضوری، شناخت علوم حصولی، اصالت حس و عقل در تصورات، بدیهی و نظری در تصورات، امکان شناخت تصدیقی، شک‌گرایی و نقد آن، اصالت حس یا عقل در تصدیقات، مبادی برهان و ارزش شناخت.

در بخش روش‌شناسی علوم، از این مسائل بحث شده است: روش‌های تحقیق و قلمرو هریک، طبقه‌بندی علوم و ارتباط آنها با یکدیگر، موضوع علم، مسائل علم و مبادی علوم.

 

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1388 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته است.

 

2ـ1ـ3. شرح برهان شفاء (ج1ـ4)

این كتاب شامل متن، ترجمه و شرح مقاله اول از برهان شفای ابن‌سیناست. ابتدا عباراتى از متن كتاب برهان شفا به همراه ترجمة روان آن آورده شده و بعد توضیحات و بررسى‌های استاد تقریر گردیده است.

جلد اول ـ که همراه جلد دوم در یک مجلد چاپ شده است ـ مشتمل بر دوازده فصل، و جلد دوم آن دربرگیرندة ده فصل است.

جلد سوم این كتاب شامل نه فصل و جلد چهارم آن نیز در ده فصل تنظیم و هر یك جداگانه چاپ شده است.

جلد اول این كتاب برای اولین‌بار در سال 1382 توسط انتشارات امیر‌كبیر و جلد دوم آن همراه جلد اول در سال 1384 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) منتشر شده است. جلد سوم و چهارم كتاب نیز در سال 1396 به چاپ رسیده است. همچنین در سال 1386 در مجموعة مشکات منتشر گردیده است.

 

 

2ـ3. فلسفة اسلامی‏

1ـ2ـ3. دروس فلسفه‏

این كتاب، بازنویسی درس‌هایی است که در آنها، استاد مسائل فلسفی را با رعایت ترتیب منطقی، برای جمعی از طلاب حوزة علمیه قم به سبك نوین تدریس كرده‌اند.

این کتاب، شامل یك دورة مختصر از مسائل بنیادین فلسفی است كه شالودة برهان‌های عقلی برای اثبات مسائل عقیدتی را تشكیل می‌دهند. پس از تعریف فلسفه، ابتدا بحث شناخت و معرفت‌شناسی و بعد مباحث وجودشناسی (هستی‌شناسی) مطرح می‌شود و این روند تا پایان بحث حركت جوهری ادامه می‌یابد.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1363 توسط مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی منتشرشده است.

 

 

2ـ2ـ3. آموزش فلسفه (ج1ـ2)

این کتاب در دو مجلد و در قالب شصت درس تنظیم گردیده و مباحث آن بر اساس نظم منطقی سامان‌دهی شده‌‌ است:

بخش اول (ده درس) به مباحث مقدماتی چون تاریخچة فلسفه در غرب و اسلام، تعریف علم و فلسفه، رابطة آن دو با یكدیگر، ماهیت مسائل فلسفی، مبادی فلسفه و هدف آن، روش تحقیق در فلسفه، رابطة میان فلسفه با علوم مختلف و ضرورت فلسفه و اهمیت یادگیری آن می‌پردازد.

بخش دوم (ده درس) به مباحث شناخت‌شناسی و موضوعات و شبهات معرفت‌شناختی رایج و پاسخ آنها اختصاص یافته است.

بخش سوم تا ششم (درس‌های بیستم تا شصتم) به مباحث رایج در فلسفة اسلامی و بخش هفتم (ده درس پایانی) به الهیات بالمعنی‌الاخص پرداخته است.

جلد اول این كتاب برای اولین‌بار در سال 1364 و جلد دوم آن در سال 1365 توسط انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

ترجمة عربی این کتاب با نام المنهج الجدید فی تعلیم الفسلفة و ترجمة انگلیسی آن با نام Philosophical Instructions منتشر شده است. همچنین این مجموعه به زبان مالایو و بخش تاریخ فلسفه ‌و شناخت‌شناسی آن به زبان بوسنیایی و بخش خداشناسی آن به زبان روسی ترجمه شده است.

3ـ2ـ3. چكیدة چند بحث فلسفی‏

این كتاب، چکیدة سلسله كنفرانس‌های استاد در لندن است كه به قلم ایشان به رشتة تحریر درآمده است. مباحث كتاب، شامل پنج بحث فلسفی مهم است:

بحث اول به مباحثی چون: مفهوم فلسفه و سیر تاریخی آن، تعریف فلسفه، ضرورت فلسفه، رابطة فلسفه با علم، رابطة فلسفه با دین و رابطة فلسفه با عرفان می‌پردازد.

بحث دوم به شناخت عقلانی و ارزش آن پرداخته و مباحثی چون تعریف علم حصولی و علم حضوری و مقایسة میان آن دو، و برخی فعالیت‌های ذهن از قبیل تصور و تصدیق، معقول اول و معقول ثانی، ارزش ادراك و مقایسة میان ارزش ادراك حضوری با ارزش ادراك حصولی را دربر‌می‌گیرد.

بحث سوم دربارة علت و معلول است و عناوینی از قبیل بداهت اصل علیت، وجود مستقل علت و وجود رابطی معلول، احتیاج معلول به علت در حدوث و بقا و ملاك این احتیاج، مراتب داشتن وجود، محال بودن تسلسل در علل فاعلی، علت تامه و علت ناقصه، علت غایی و... را شامل می‌شود.

در بحث چهارم، تحت عنوان «ثابت و سیال» عناوینی چون جوهر و عرض، حركت و لوازم آن، اقسام حركت، و وجود سیال، و در بحث پنجم، ذیل عنوان «فعلیت و استعداد (قوه)» دربارة قوه و فعل، امكان استعدادی، مادة اولیه و رابطة قوه با فعل بحث شده است.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1358 توسط مؤسسة در راه حق انتشار یافته، و در سال 1359 توسط سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی تجدید چاپ شده است.

4ـ2ـ3. شرح نهایة الحکمة (ج1ـ3)

این کتاب، تقریر و تدوین درس‌های حضرت استاد بر محور كتاب نهایة الحكمة علامه طباطبایی است. این سه جلد از اول نهایة الحکمة تا مرحلة ششم را دربر‌می‌گیرد.

استاد ابتدا مطلب كتاب نهایه را كاملاً تقریر و تبیین كرده‌اند و در موارد لازم به نقد آن پرداخته و در پایان، نظر مختار خود را مطرح ساخته‌اند. ازآنجا‌که این مباحث برای طلابی تدریس شده‌ كه با مقدمات فلسفه آشنا شده بودند و بر این اساس، بعضی مطالب، كمتر توضیح داده شده بود، محقق ارجمند، آقای عبودیت، در تدوین كتاب، زیر نظر استاد برای توضیح مطالب مجمل یا تشریح مقدمات، مطالبی را افزوده‌اند.

جلد اول این كتاب برای اولین‌بار در سال 1374 توسط انتشارات امیر‌كبیر انتشار یافته، و انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) نیز جلد اول و دوم آن را برای اولین‌بار در سال 1376 منتشر نموده و پس از آن نیز بارها این مجموعه را تجدید چاپ كرده است. همچنین در سال 1387 در مجموعة مشكات منتشر شده است. در ضمن، جلد سوم این کتاب نیز در سال 1398 در قالب مجموعة مشکات چاپ شده است.

 

5ـ2ـ3. تعلیقة علی نهایة الحکمة

حضرت استاد در این کتاب به شرح نکات مشکل و معضلات موجود در کتاب گران‌سنگ علامه طباطبایی(رحمه الله)، نهایة الحکمة، همت گماشته، و به اظهار نظر و بیان مواضع مورد اختلاف با آن فیلسوف عظیم‌الشأن پرداخته‌ است.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1405 هجری قمری توسط انتشارات مؤسسة در راه حق منتشر شده است.

 

 

6ـ2ـ3. شرح الهیات شفاء (ج1ـ5)

این کتاب، تقریرات درس‌های استاد با محوریت کتاب الهیات شفا ـ از بوعلی‌سینا ـ است که برای طلاب تدریس كرده‌اند.

جلد اول این كتاب در سال 1382، جلد دوم آن در سال 1383 و جلد سوم آن در سال 1387 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته است. همچنین جلد اول آن در سال 1386 و جلد دوم آن در سال 1387 در مجموعة مشكات منتشر شده است. در ضمن، جلد سوم در سال 1395، جلد چهارم و پنجم آن نیز در سال 1398 در مجموعة مشکات چاپ شده است.

 

 

7ـ2ـ3. شرح جلد اول اسفار اربعه (ج1ـ5)

این کتاب، تقریرات درس‌های استاد بر محور جلد اول اسفار ملاصدراست. این مجموعه مشتمل بر متن عربی اسفار نیز هست و شرح‌های استاد به زبان فارسی روان در پایان عباراتِ متن اسفار آمده و نكات مبهم و ظریف متن را به بیانی شیوا، موشكافی و تبیین کرده است.

تدریس این کتاب توسط حضرت استاد بعد از سلسله تدریس‌های ایشان درزمینة فلسفة اسلامی و فلسفة تطبیقی انجام شده است. ایشان ابتدا کتاب فلسفتنا (شهید محمدباقر صدر)، سپس دروس فلسفه و پس از آن دو دوره نهایة الحكمة را تدریس کرده‌اند و در ضمن تدریس نهایة الحكمة، با تتبع در آثار فلسفی مشهور، نظیر كتاب‌های ابن‌سینا، بهمنیار، شیخ اشراق، امام‌رازی، خواجه‌نصیرالدین طوسی، ابوالبركات بغدادی، میرداماد، صدرالمتألهین، حاج‌ملاهادی سبزواری و برخی از شرح‌ها و تعلیقات آنها و با تحقیقات فراوان، كتابارزشمند تعلیقة علی نهایة الحكمه را به رشتة تحریر درآوردند. پس از این تدریس و تألیف، یك دوره برهان شفا و یك دوره الهیات شفا از ابن‌سینا، و در نهایت، اسفار را تدریس كرده‌اند. خواننده با دانستن این رشتة ممتد از تتبع و تحقیق و تدریس ـ كه در نهایت به تدریس اسفار انجامیده است ـ به علاوة دقت نظر و قوة نقادی ایشان، می‌تواند حدس بزند كه شرح حاضر شامل چه ویژگی‌هایی است. در یك كلام، شرحی است پخته، دقیق، بدون تطویل و در مواردی همراهِ نقد. ضمناً تعلیقات عربی بر متن اسفار ـ كه به‌صورت پانوشت طبع شده‌اند ـ از استاد است.

جلد اول این كتاب در سال 1380 و جلد دوم آن در سال 1383، جلد سوم و چهارم در سال 1395 و جلد پنجم آن در سال 1396 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) منتشر شده است.

8ـ2ـ3. شرح جلد دوم اسفار اربعه جزء اول

این کتاب، ادامه تقریرات درس‌های استاد بر محور جلد دوم اسفار ملاصدرا است و به شرح مباحث «ماهیت»، از ابتدای مرحله چهارم، تا بحث «تقابل واحد و كثیر» در پایان فصل هفتم از مرحله پنجم كتاب اسفار می‌پردازد.

جلد اول این كتاب در سال 1395 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) منتشر شده است.

 

 

9ـ2ـ3. شرح جلد سوم اسفار اربعه جزء اول

این کتاب، ادامه تقریرات درس‌های استاد بر محور جلد سوم اسفار ملاصدرا است. در این كتاب از ابتدای مرحله هفتم، «معانی قوه و فعل»، تا بحث «حركت كمی» در فصل بیست و پنجم از این مرحله شرح داده شده است.

جلد اول این كتاب در قالب مجموعه مشکات و در سال 1397 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) منتشر شده است.

 

 

10ـ2ـ3. شرح جلد هشتم اسفار اربعه (ج1ـ2)

كتاب حاضر، تقریر دروس سفر چهارم از اسفار اربعه یا همان كتاب نفس (جلد هشتم از مجموعة نُه ‌جلدی اسفار) است كه حضرت استاد برای جمعی از طلاب حوزة علمیة قم ایراد كرده‌اند.

بخشی از مطالب كتاب اسفار ـ كه پیكرة اصلی آن از طبیعیات قدیم وام گرفته شده و امروزه با پیشرفت علوم تجربی نوین، نارسایی آن ثابت شده ـ در این درس‌ها مطرح نشده است. در مجموعة حاضر از انجام تطبیقات ظنی رایج برخی آیات یا روایات بر مسائل فلسفی، بدون آنكه این تطبیق با ظهور آیه یا حدیث سازگار باشد، پرهیز شده است. همچنین پاره‌ای از مسائل اساسی كه میان مباحث علم‌النفس نقش كلیدی دارند، مورد نقادی قرار گرفته است و ازآنجا‌كه بخش قابل توجهی از مباحث نفس اسفار ربط وثیقی با سخنان شیخ در شفا و عبارات فخر رازی در المباحث المشرقیه دارد، سعی شده است كه سیر بحث در دو كتاب یادشده در پانوشت‌ها دنبال شود و در برخی موارد نیز به اختلافات پیش‌آمده در نقل عبارات و مطالب، اشاره شده است. همچنین برخی از دیگر مآخذ صدرا نیز، به‌حسب مورد، در پانوشت‌ها گوشزد شده است.

 

جلد اول این كتاب در سال 1375 و جلد دوم آن در سال 1380 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته است.

 

3ـ3. فلسفة تطبیقی‏

1ـ3ـ3. نقدی فشرده بر اصول ماركسیسم‏

این كتاب، بازنویسی مجموعه‌ای از درس‌های استاد است كه در چهارده درس با رعایت اختصار به نقد و بررسی اصول ماركسیسم در زمینه‌های جهان‌بینی، فلسفة شناخت، جامعه‌شناسی، فلسفة تاریخ و تئوری اقتصادی می‌پردازد.

درس اول به تعریف و نقد اجمالی ماركسیسم، معرفی محتوای فكری این مكتب و اصول سه‌گانة آن اشاره می‌كند.

درس دوم به نقد تفصیلی اصل اول و دوم ماركسیسم می‌پردازد که می‌گوید جز «ماده» چیزی وجود ندارد و چون ماده قابل شناخت حقیقی است، پس همه‌چیز از راه حس و تجربه، قابل شناخت است. بحث از اصل سوم (تساوی ماده با حركت) و نقد تفصیلی این اصل در سومین درس صورت می‌گیرد. درس چهارم و پنجم به تعریف، تحلیل و بررسی اصول چهارگانة دیالكتیك، اختصاص دارد که شامل اصل‌های همبستگی اشیا با یكدیگر، حركت تحولی، تضاد و اصل جهش یا تبدیل حركت كمی به كیفی می‌شود. در درس ششم و هفتم، دلایل ماركسیست‌ها بر حاكمیت اصولِ چهارگانه دیالكتیك بر كل پدیده‌های هستی بررسی و نقد می‌شود و دلایلی بر رد مدعای آنان اقامه می‌گردد.

از درس هشتم، نقد و بررسی مدعیات ماركسیست‌ها درزمینة مسائل فلسفة تاریخ و جامعه‌شناسی آغاز می‌شود. در این درس، رأی ماركسیسم دربارة حركت جامعة بشری و چگونگی آن به‌اجمال بیان می‌شود و درس نهم و دهم، به نقد اصولی این رأی پرداخته است.

درس‌های یازدهم تا چهاردهم به تحلیل و بررسی نظرات ماركسیسم در زمینة مسائل اقتصادی می‌پردازد. در درس یازدهم، این آرا تبیین می‌گردد و در درس دوازدهم، این رأی ماركس نقد می‌شود كه در علم اقتصاد «ارزش یك كالا تنها ناشی از مقدار كاری است که برای تولید آن انجام شده است»، و در ادامه، به اشكالات سایر آرای ماركس نیز اشاره می‌شود. درس سیزدهم، نظام اقتصادی مورد نظر ماركس را تبیین می‌كند و مبانی این نظام در درس چهاردهم نقد می‌شود.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1365 و برای دومین بار در سال 1367 توسط انتشارات مؤسسة در راه حق منتشر شده است.

 

 

2ـ3ـ3. ایدئولوژی تطبیقی

این کتاب، بازنویسی چهل جلسه تدریس استاد برای طلبه‌های داوطلب منتخب است که به نقد دیدگاه مارکسیسم دربارة مباحث شناخت‌شناسی و جهان‌بینی می‌پردازد.

مباحث كتاب در شانزده درس تنظیم شده است. درس اول تا چهارم به تبیین ایدئولوژی اسلامی و موضع آن در برابر ماركسیسم می‌پردازد و شامل مباحث زیر است: ارزش حقیقی زندگی انسان در گرو ایدئولوژی صحیح است؛ ایدئولوژی صحیح، نیازمند جهان بینی صحیح است؛ مسائل بنیادین جهان‌بینی، مسائلی است فلسفی و متافیزیكی كه باید با روش تعقلی اثبات شود.

درس پنجم تا نهم به مباحثی در زمینه شناخت‌شناسی می‌پردازد که شامل مباحثی است از قبیل: مفهوم شناخت، انگیزة شناخت، موضوع شناخت، سیر شناسایی، پیدایش شناخت و كاوش علمی و فلسفی در باب شناخت، مراحل سه‌گانة شكاكیت و مفهوم رئالیسم و ایدئالیسم در اخلاق و هنر، اصطلاحات مختلف واژه‌های رئالیسم و ایدئالیسم، رابطة ایدئالیسم با ماتریالیسم، شناخت واقعیت، امكان شناخت واقعیت، نقد نظریات مخالف و ابزار شناخت.

در درس‌های دهم تا دوازدهم انواع معقولات، اصالت عقل در تصورات و نقد و ارزیابی نظریات قایلان به اصالت حس (مانند جان لاك، كندیاك، باركلی و هیوم) مطرح می‌شود.

از درس سیزدهم تا شانزدهم، اصالت حس در تئوری شناخت ماركسیستی، عدم ملازمة اصالت حس یا عقل در تصدیقات و تصورات و قلمرو هریك از انواع شناخت، تبیین می‌شود.

 

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1359 توسط مؤسسة در راه حق و اصول دین منتشر شد و در همان سال توسط سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی و در سال 1361 نیز توسط انتشارات در راه حق تجدید چاپ گردید.

ترجمة عربی این كتاب با نام محاضراتٌ فی الایدیولوجیة المقارنه در سال 1361 به كوشش مؤسسة در راه حق به چاپ رسیده است.

 

 

3ـ3ـ3. پاسداری از سنگرهای ایدئولوژیك

این كتاب شامل هفت مقاله در نقد مبانی مارکسیسم است كه شش مقالة آن به قلم استاد مصباح، و مقالة سوم به قلم آقای دكتر احمد احمدی نگاشته شده است.

مقالة اول با عنوان «جهان‌بینی» به نكاتی از قبیل تعریف جهان‌بینی، مسائل بنیادین جهان‌بینی (هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و راه‌شناسی) و اهمیت آنها، پاسخ مكاتب الهی و مادی به این مسائل، اهمیت دفاع از ایدئولوژی اسلامی، آلودگی‌های اخلاقی به‌منزلة یكی از علل بزرگ كج‌روی‌ها، نسبت میان علم و فلسفة اسلامی و قلمرو علم و فلسفه و نیازمندی علوم تجربی به اصول فلسفی و متافیزیكی، می‌پردازد.

مقالة دوم با عنوان «شناخت» موضوعاتی از قبیل تقسیم شناخت به سه نوع سطحی، علمی و فلسفی و تعریف هریک از این اقسام، چگونگی تطابق صورت ادراكی با واقعیت خارجی، ماركسیسم و ادعای شناخت واقعی بر پایة اصول ماتریالیسم دیالكتیك، نقد دلایل ماركسیست‌ها در این باره و بالاخره تبیین نظریة فلسفة اسلامی دربارة ادراك و شناخت را به‌تفصیل مورد بحث قرار داده است.

مقالة سوم با عنوان «پیرامون ایدئالیسم رئالیسم»، نوشته حجت‌الاسلام والمسلمین دكتر‌احمد احمدی، به تعریف هریك از اصطلاحات «ایدئالیسم» و «رئالیسم»، و مقصود ماركسیست‌ها از «ایدئالیسم»، عدم انحصار رئالیسم به ماتریالیسم و در نهایت به بررسی مغالطاتی كه ماركسیست‌ها مرتكب می‌شوند، پرداخته است.

مقالة چهارم با عنوان «علت و معلول» به بحث دربارة علیت، به‌مثابة یكی از مهم‌ترین مسائل متافیزیكی، می‌پردازد و ثابت می‌كند كه انكار علیت، مستلزم پذیرفتن تصادف و عدم وابستگی موجودات به یكدیگر است؛ سپس نظریات هیوم، كانت، هگل، ماركس و انگلس و نقد آنها را مطرح می‌سازد و آن‌گاه عقیدة صحیح دربارة اصل علیت را تبیین كرده، انواع علت (از قبیل: علت فاعلی، غایی، مادی، صوری، معدات و شرایط) را برمی‌رسد. پس از آن، عدم امكان تحقق معلول بدون علت و حتی بدون تحقق جزئی از آن را اثبات می‌كند و در نهایت، این عقیدة ماركسیست‌ها را كه «تضاد دیالكتیك، علت فاعلی پدیده‌هاست»، به چالشی جدی می‌‌کشاند.

مقالة پنجم به موضوع «حركت» اختصاص دارد كه ماركسیست‌ها آن را از اصول دیالكتیك خود می‌دانند. در این مقاله، تفسیر صحیح حركت، انواع حركت و عامل آن مشخص گردیده و سپس توضیح مقصود از حركت در فلسفة ماركسیسم و نقد آن بیان شده است.

مقالة ششم، «دیالكتیك» نام دارد. چون در مقالة قبل گفته شد كه ماركسیسم محتوای حركت را تناقضِ تز و آنتی‌تز و حل آن می‌داند و برای نقد این دیدگاه ‌باید ابتدا دیالكتیك و اصول آن توضیح داده شود. در این مقاله، سیر تحول مفهوم دیالكتیك تشریح شده و مفهوم دیالكتیك در مكتب ماركسیسم كانون نقد و بررسی قرار گرفته است.

مقالة هفتم به بحث در موضوع «جهان‌بینی مادی» و نقد اركان آن می‌پردازد.

بخش‌های هفت‌گانة این كتاب برای اولین بار به صورت كتابچه‌های جداگانه طی سال‌‌های 1358 و 1359 توسط مؤسسة در راه حق و اصول دین منتشر شده، و مجموعة كامل آن نیز در سال 1361 در یك مجلد توسط سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی به چاپ رسیده است. همچنین ناشران مختلف بارها این كتاب را با شمارگان وسیع چاپ و منتشر كرده‌اند.

 

 

4ـ3ـ3. گفتمان روشنگر دربارة اندیشه‌های بنیادین

این كتاب متن كامل مناظرة حضرت استاد مصباح یزدی، عبدالكریم سروش، احسان طبری و فرخ نگهدار است كه در سال‌های نخستین پیروزی انقلاب اسلامی برگزار و از سیمای جمهوری اسلامی پخش شده است. در این مناظره، استاد مصباح به نمایندگی از متفکران اسلام‌شناس و آقای سروش به نمایندگی از روشن‌فکران مسلمان، و آقایان احسان طبری (از حزب توده) و فرخ نگهدار (از سازمان فداییان خلق) به نمایندگی از تفكر ماركسیستی شركت كرده‌اند.

این مناظره دربارة اصول ماتریالیسم دیالكتیك است كه در هفت فصل با عناوین اصول دیالكتیك، تكامل، تضاد، رابطة تضاد با حركت، حركت، عمومیت حركت و گذر از كمیت به كیفیت، صورت گرفته است. در این جلسات، تعاریفی از دیالكتیك و اصول آن و نقد آنها، اصل تكامل و كلیت و قانون بودن آن، اصل تضاد، فرق تضاد با تناقض، رابطة تضاد با حركت، رابطة علیت، تعریف حركت، قانون تغییر، عمومیت حركت، اصل گذر از كمیت به كیفیت مورد بحث و نقد قرار گرفته است.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1379 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است. همچنین این كتاب در سال 1385 در مجموعة مشكات منتشر شده است.

4ـ3. رو‌ش‌شناسی‏

1ـ4ـ3. درباره پژوهش‏

این کتاب بخشی از مباحث حضرت استاد درباره پژوهش و دین‌پژوهی است.

بخش نخست این کتاب که در 8 فصل تنظیم شده، به بیان اهمیت و ضرورت، انگیزه‌ها، اخلاق، اولویت‌ها، روش‌ها و آسیب‌شناسی پژوهش پرداخته است.

لزوم دستیابی به استقلال علمی و فکری، حقیقت‌جویی و درنظر داشتن محبت خدا و اولیای او، اخلاص، ادب و شهامت، و نیز رعایت مسائل دینی و اعتقادی و فرهنگی و نیازهای جامعه در پژوهش، و پرهیز از خودمحوری و افراط و تفریط در به ثمر رسیدن یک پژوهش متقن از جمله مباحثی است که در ذیل عناوین یاد شده توضیح داده شده است.

بخش دوم این کتاب نیز در 5 فصل با مباحثی چون: چیستی، اهمیت و ضرورت، روش‌شناسی و آسیب‌شناسی دین‌‌پژوهی و نیز نواندیشی دینی و روش‌شناسی آن تدوین و تنظیم شده است.

اشاره به چیستی دین و ضرورت تعریف دین، بیان انگیزه‌های پژوهش در دین، تشریح پیش‌فرض‌ها و اصول و قواعد راهبردی دین‌پژوهی، بررسی قلمرو نواندیشی دینی با اشاره به روش‌شناسی نواندیشی دینی و نیز توضیح آسیب‌شناسی دین‌پژوهی با تأکید بر آسیب‌های روش‌شناختی و محتوایی از مطالبی است که ذیل فصل‌های یاد شده در بخش دوم توضیح داده شده است.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1389 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته است.

5ـ3. معرفت‌شناسی‏

1ـ5ـ3. هم‌اندیشی معرفت شناسی‏

كتابِ پیش روی، جلسات اول تا چهاردهم دورة نخست میزگردهای معرفت‌شناسی است که در سال‌های 1375 تا 1377 در مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) و با مدیریت علمی حضرت آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی(رحمه الله) و حضور حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا فیاضی، دکتر محمد لگنهاوسن و جناب آقای مصطفی ملکیان برگزار شده است. این مجموعه با تلاش پژوهشگر ارجمند حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمد سربخشی نگارش یافته است. هدف اصلی كتاب ارائة مبانی و دیدگاه‌های فلاسفة اسلامی در حوزة معرفت‌شناسی برای پژوهشگران این حوزه است.

این گفت‌وگوها میان صاحب‌نظران علوم عقلی و احیاناً برخی استادان رشته‌های دیگر انجام شده و پس از تدوین و تنظیم از حالت گفتاری به صورت نوشتاری درآمده است. در فرایند تدوین این گفتارها سعی شده به‌رسم حفظ امانتْ شکل و شمایل گفتاری بحث‌ها به طور کلی از بین نرود و در عین حال تکرارها حذف شود و نقایصی که احیاناً در بیان شفاهی مطالب پیش می‌آید برطرف گردد و احیاناً در ترتیب مطالبْ تقدیم و تأخیر منطقی صورت پذیرد. همچنین سعی شده است نتیجة کار به سمع و نظر صاحب‌نظران شرکت‌کننده در گفتارها برسد و مورد تأیید ایشان قرار گیرد.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1395 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته است.

4. كلام و فلسفة دین‏

1ـ4. كلام اسلامی‏

1ـ1ـ4. تعلیقه بر اللوامع الالهیة

این کتاب شامل مباحثی در باب کلام اسلامی است که مقداد‌بن‌عبدالله فاضل مقداد (ـ 826ق) آن را نگاشته و حضرت استاد نظرات و دیدگاه‌های دقیق خویش را در مباحث مربوط به امور عامه و بعضی از مباحث الهیات بالمعنی‌الأخص در پاورقی درج کرده است. تعلیقات ایشان در كتاب با علامت «*» مشخص شده است.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1382 توسط المجمع الفكر الاسلامی منتشر شده است.

 

 

2ـ1ـ4. مباحثی دربارة مسائل اعتقادی و اخلاقی

این كتاب قسمتى از بحث‌های اعتقادى و اخلاقى استاد است كه مؤسسة در راه حق و اصول دین آن را به چاپ رسانده و نایاب شده است؛ ازاین‌رو، مركز آموزش مدیریت دولتى آن را با اندك تغییراتى در نحوة تنظیم مطالب براى بهره‌گیرى بهتر آموزشى دانشجویان آن مركز، در سال 1374 به چاپ رسانده است.

مباحث كتاب در چهار فصل تدوین شده است:

در فصل اول، ذیل عنوان «راهیابى به سوى كمال»: عدم كفایت عقل در پیمودن راه سعادت، لزوم وحى، حقیقت وحى، شیوة راهنمایى خدا از طریق وحى، شرایط مدعیان وحى، معجزة جاودان بودن قرآن، وجوه اعجاز قرآن و منابع شناخت اسلام (قرآن و سنت پیامبر(صلى الله علیه وآله) و معصومان(علیهم السلام)) بحث و بررسى شده است؛

فصل دوم با عنوان «عبودیت و تكامل» دربارة اعمال انسان، بزرگى خدا، كمال واقعى انسان، حقیقت بندگى و عبادت و اقسام عبادت، بحث كرده است؛

فصل سوم به مباحثی در مورد «ایمان و عمل» می‌پردازد: معناى ایمان، ملاك ایمان، رابطة ایمان و عمل، راه‌های رشد و تحكیم ایمان، رابطة كفر و عصیان، منشأ پیدایش كفر، نقش عقل در سعادت انسان و تزكیه و رستگارى انسان، عناوین این فصل را تشكیل می‌دهند؛

در فصل چهارم مباحثى دربارة «نماز و فلسفة آن» مطرح می‌شود: نقش نماز در سعادت انسان، فلسفه و حقیقت نماز، نماز و حضور قلب در نماز، نقش خلوص نیت در عبادت، توجه به عظمت خداوند در نماز، چگونگى تفكر دربارة عظمت مخلوقات و حقیقت دعا و اهمیت آن.

این کتاب برای اولین‌بار در سال 1353 تحت عنوان «28 گفتار اعتقادی ـ اخلاقی» توسط مؤسسة در راه حق و اصول دین به چاپ رسید و پس از نایاب شدن در بازار، مركز آموزش مدیریت دولتى آن را در سال 1374 با اندك تغییراتى در نحوة تنظیم مطالب، براى بهره‌گیرى بهتر آموزشى دانشجویان آن مركز به چاپ رساند. در پایان كتاب، نتیجه و خلاصة همة فصل‌ها در چند صفحه آمده است.

این كتاب به زبان آذری نیز ترجمه شده است.

 

 

3ـ1ـ4. آموزش عقاید (ج1ـ3)

این کتاب در سه بخشِ خداشناسی‌، راهنماشناسی ‌و فرجام‌شناسی‌ تنظیم شده است. در مباحث مقدماتی‌، به تعریف دین، تفكیك اصول دین از فروع آن، لزوم تحقیق دربارة اصول دین، جهان‌بینی ‌به‌مثابة مقدمه‌ای ‌برای ‌ایدئولوژی‌ و راه حل مسائل بنیادین جهان‌بینی پرداخته شده است. موضوعات خداشناسی شامل راه سادة شناخت خدا، اثبات وجود خدا، صفات ذاتیه و فعلیة خداوند و علل انحراف و شبهات ناظر به آن می‌شود که به نقد جهان‌بینی ‌مادی ‌و اثبات توحید و یگانگی‌خداوند، بحث جبر و اختیار، قضا و قدر و عدل الهی‌ می‌پردازد.

در بخش راهنماشناسی‌، مباحثی ‌چون نیاز بشر به وحی ‌و نبوت، عصمتِ انبیا، معجزه، ویژگی‌های ‌پیامبران، رابطة مردم با پیامبران، پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) و اثبات رسالت آن حضرت، اعجاز قرآن، مصونیت قرآن از تحریف، جهانی ‌و جاودانه بودن اسلام، خاتمیت، امامت، نیاز به امام، نصب امام، عصمت و علم امام، امامت حضرت مهدی‌•، حكومت جهانی ‌آن حضرت و راز غیبت مطرح شده است.

در بخش سوم ‌(فرجام‌شناسی‌) مباحثی چون تجرد روح، اثبات معاد، معاد در قرآن، وعدة الهی ‌دربارة قیامت، مشخصات عالم آخرت، از مرگ تا قیامت، تصویر رستاخیز در قرآن، رابطة دنیا با آخرت، نقش ایمان و كفر در سعادت و شقاوت، رابطة متقابل ایمان و عمل، حبط و تكفیر اعمال، امتیازات مؤمنان و شفاعت و حل شبهات آن مطرح شده است.

جلد اول این كتاب برای اولین‌بار در سال 1365 توسط سازمان تبلیغات اسلامی منتشر گردیده، و مجموعة سه جلدی آن نیز در سال 1388 توسط شركت چاپ و نشر بین‌الملل تجدید چاپ شده است. همچنین در سال 1389 در مجموعة «مشکات» منتشر شده است.

ترجمة عربی این مجموعه با نام دروسٌ فی ‌العقیدة الاسلامیة، به زبان انگلیسی با نام «Theological Instructions»، و دو جلد اول آن با نام «Ensenanza de la Doctrina Islamica» به زبان اسپانیولی منتشر شده است. همچنین این كتاب به زبان‌های کردی، اردو، بنگلا، هندی، ترکی استانبولی، مالایو، روسی، تاجیکی و نیز دو جلد از آن به زبان آلمانی ترجمه شده است.

 

 

4ـ1ـ4. اصول عقاید (2): راهنماشناسی

این کتاب دربرگیرندة درس‌های استاد دربارة اصول نبوت و امامت، و شامل مباحث زیر است:

ضرورت نبوت (نقد برهان‌های متکلمان و فیلسوفان و بیان برهانی جدید)، عصمت انبیا، راه‌های شناخت پیامبران، معجزه، موانع اجابت دعوت پیامبران، شیوه‌های مخالفت با انبیا، تعداد انبیا، آخرین پیامبر، مقام‌های پیامبران، کتاب‌های آسمانی، وجوه اعجاز قرآن، عدم تحریف قرآن، جاودانی و جهانی بودن اسلام، خاتمیت اسلام، مفهوم امامت، دلایل ضرورت امامت، دلایل نیاز به امام، نصب امام، عصمت امام، علم امام، تعداد اوصیای پیامبر اسلام، امامت و حکومت ولی عصر• و غیبت امام زمان•.

 

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1362 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز در سال 1375 توسط انتشارات امیركبیر تجدید چاپ شده است.

 

 

5ـ1ـ4. توحید در نظام عقیدتی و نظام ارزشی اسلام‏

این كتاب، خلاصه‌اى از سخنرانى‌های استاد قبل از خطبه‌های نماز جمعة تهران با نام «موقعیت توحید در نظام عقیدتى و نظام ارزشى اسلام» است.

در بخش نخستِ این اثر (توحید در نظام عقیدتى اسلام)، مهم‌ترین موضوعات مورد بحث از این قرارند: ضرورت بحث توحید، درجات توحید (توحید در خالقیت، توحید در ربوبیت تكوینى و تشریعى و توحید در عبودیت)، برداشت‌های نادرست از معنای توحید، توحید در رازقیت، تقدیر خدا در روزى انسان‌ها، حكمت الهى و قضا و قدر الهى.

در بخش دوم (توحید در نظام ارزشى اسلام) نیز اصلى‌ترین مباحث از این قرارند: مفهوم ارزش مطلق و ارزش اخلاقى، معیار ارزش اخلاقى از نظر اسلام، بررسى برخى مفاهیم ارزشى مانند: آزادى، تعهد، وظیفه‌شناسى، تقوا و مراتب آن ازنظر اسلام و ارتباط آنها با توحید و مفهوم عبادت، حد نصاب ارزش اخلاقى در اسلام، نقد برخى نظریات غربى و ملاك خوب و بد ازنظر اسلام.

 

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1367 توسط انتشارات شفق منتشر گردیده، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

این کتاب به دو زبان‌ انگلیسی و آذری نیز ترجمه شده است.

 

6ـ1ـ4. انسان، اسلام

این کتاب، مجموعه‌ای از مقالات استاد است که قبلاً در مجلات مکتب تشیع و معارف جعفری نیز چاپ شده بود و شامل مباحث زیر است:

«ارزش انسان ازنظر مادی و الهی»؛ «زن یا نیمی از پیکر اجتماع»: راهنمایی فطرت در تعیین سرنوشت زن و موقعیت زن ازنظر اسلام؛ «آیا اسلام نیاز به نوسازی دارد؟»: پروتستانتیسم اسلامی و کشف فرمول جدید؛ «همای سعادت»: حقیقت سعادت، ارزیابی لذت‌ها، نقش لذت در سیر تکاملی انسان و لذت پرستش؛ «اسلام و اخلاق»: نقش اخلاق در سعادت و شقاوت، اهمیت اخلاق ازنظر اسلام، ملاک تشخیص اخلاق فاضله از رذیله و روش اسلام در تهذیب اخلاق.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1358 توسط انتشارات پیام اسلام منتشر شده است.

 

 

7ـ1ـ4. اصول المعارف الإنسانیة

این كتاب، مجموعه سخنرانى‌هاى استاد در كشور لبنان است که در جمع گروهى از فرهیختگان به زبان عربى ایراد شده است. این سخنرانى‌ها دربرگیرندة گزیده‌اى از مباحث هستى‌شناسى، معرفت‌شناسى، انسان‌شناسى، فلسفة حقوق، فلسفة اخلاق و فلسفة سیاست است كه بنیادهاى معارف اسلامى را تشكیل می‌دهند.

عناوین این گفتارها عبارت‌اند از: نقش اساسى برخى معارف در تكامل انسان، مرورى بر برخى مبانى معرفت‌شناسى، معرفت دینى و پلورالیسم، اعتبارى یا حقیقى بودن ارزش‌های اخلاقى، عقل و دین، كمال نهایى انسان و موانع آن، افراط و تفریط‌ها در تعیین مسیر كمال انسان، تأملى در ارزش اخلاقى و ارزش حقوقى، مقایسه‌اى میان برخى مبانى فكرى اسلام و غرب و نظام سیاسى و حكومت از منظر اسلام و غرب.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1422 هجری قمری توسط جمعیة المعارف الاسلامیة الثقافیة انتشار یافته، و پس از آن نیز توسط ناشران دیگر، تجدید چاپ شده است.

 

 

8ـ1ـ4. چكیده‏ای از اندیشه‏های بنیادین اسلامی

این كتاب ترجمة مجموعه سخنرانى‌هاى استاد در كشور لبنان است که تحت عنوان اصول المعارف الإنسانیة چاپ شده بود و گزیده‌اى از مباحث هستی‌‌شناسى، معرفت‌شناسى، انسان‌شناسى، فلسفة حقوق، فلسفة اخلاق و فلسفة سیاست است كه بنیادهاى معارف اسلامى را تشكیل می‌دهند.

همچنین ترجمة چند سخنرانى دیگر استاد نیز ـ که در مجامع عمومى لبنان ایراد شده ـ در ضمیمة این كتاب آمده است که عبارت‌اند از: نعمت انقلاب اسلامى و وظیفة شكرگزارى، پرسش و پاسخ در باب سكولاریسم و ثبات و تغییر در دین، چند تفاوت اساسى فرهنگ اسلام و غرب و جهاد فرهنگى.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1380 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

 

 

9ـ1ـ4. در پرتو آذرخش‏

این اثر حاصل چهارده مجلس از سخنرانی‌هاى استاد و در ادامة مباحث كتاب آذرخشى دیگر از آسمان كربلا است. مطالب این کتاب در پانزده فصل تنظیم شده است:

از فصل اول تا چهارم، زمینه‌هاى پیدایش نهضت عاشورا، و در فصل‌هاى پنجم تا هفتم، درس‌هایى از نهضت عاشورا بررسی شده است؛

فصل هشتم (شبهه‌ها، عاملى مهم در گمراهى انسان) شامل: تقویت عقاید دینى به‌‌عنوان پادزهرى براى پیشگیرى از انحراف و پاسخ به برخى شبهات كه نفى ارزش‌ها و اعتقادات دینى را هدف قرار داده‌اند؛

فصل نهم و دهم (روش فهم دین) شامل: معرفى روش صحیح فهم دین و پاسخ به برخى شبهات در این باره، شبهة تعدد قرائت‌ها در دین و پاسخ‌ به آنها؛

فصل یازدهم (پلورالیسم دینى) شامل: شبهة برحق بودن همة ادیان و پاسخ به آن؛

فصل دوازدهم (هرمنوتیك و تأویل در متون دینى) به‌منزلة شبهه‌اى برای اثبات قرائت‌هاى مختلف از دین و پاسخ به آن؛

فصل سیزدهم (بی‌نیازى انسان مدرن از دین) شامل: استدلال عقلى و نقلى در تقویت این شبهه و پاسخ به آن از راه نیاز عقل به وحى، پاسخ‌گویى دین به نیازهاى جدید بشر و تفاوت نسخ احكام با احكام حكومتى و ثانوى؛

فصل چهاردهم (وحى؛ كلام خدا یا كلام پیامبر) شامل: اثبات كلام خدا بودن قرآن و مصونیت آن از تحریف و تغییر؛

فصل پانزدهم: تبیین و پاسخ شبهه‌‌اى در باب عصمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) و امامان(علیهم السلام) و پاسخ به بعضى پرسش‌هاى حاضران.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1381 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

 

 

10ـ1ـ4. آذرخش کربلا

این کتاب، گزیده و تلفیقی از دو کتاب دیگر استاد مصباح به نام‌های آذرخشی دیگر از آسمان کربلا و در پرتو آذرخش است که معرفی آنها گذشت. مباحث کتاب که در ده فصل تنظیم گردیده، و به موضوعات زیر می‌پردازد: پاسخ به شبهاتی دربارة بزرگداشت قیام عاشورا، زمینه‌های پیدایش و اهداف قیام عاشورا، انحراف در جامعة عصر امام حسین(علیه السلام)، ریشه‌یابی واقعة عاشورا، امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر، وظایف حکومت و مردم در شرایط حاضر و درس‌هایی از نهضت عاشورا.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1384 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن بارها تجدید چاپ شده است. همچنین در سال 1387 در مجموعة مشکات منتشر شده است.

این کتاب به زبان اردو نیز ترجمه شده است.

 

 

11ـ1ـ4. سیمای پیامبر اعظم(صلى الله علیه وآله) در آینه نهج‌البلاغه

این کتاب، حاصل گفتارهای حضرت استاد درباره پیامبر اعظم(صلى الله علیه وآله) است که با هدف ارایه تفسیری بر بخش‌هایی از سخنان امیرمؤمنان، حضرت علی(علیه السلام) درباره نبوت و پیامبر اعظم(صلى الله علیه وآله) و پاسخ‌گویی به بخشی از عقاید شبهه‌افکنان درباره گستره دعوت انبیا سامان یافته است.

فصل نخست این کتاب با پرسش درباره راز بعثت انبیا آغاز می‌شود و در ادامه می‌کوشد با توجه به سخنان گران‌بار امیرمؤمنان حکمت بعثت پیامبران را واکاوی کند. فراخوان مردم به یادآوری میثاق فطری با خدا، پیوند حکمت بعثت باحکمت آفرینش، راز بعثت پیامبر اعظم(صلى الله علیه وآله) ضرورت استمرار دعوت پیامبران و راز ناکامی عقل دردستیابی به برنامه‌ای سعادت‌بخش از موضوعات مطرح شده در این فصل است.

هم‌چنین، در این فصل شبهاتی چون: نیازمندی جامعه به پیامبر یا امام جدید، محدودیت دعوت پیامبران و گمراه ماندن انسان‌ها و نادرستی دعوت پیامبران به دلیل ناکامی آنان در تحقق اهداف خود، مطرح و به آن‌ها پاسخ‌داده شده است.

در فصل دوم این کتاب به گستره موضوعی دعوت انبیا پرداخته شده است. توصیفی از جهان پیش از بعثت پیامبر و بیان ره‌آوردهای دنیوی بعثت آن بزرگوار، رابطه سعادت دنیا و سعادت آخرت و تبیین هدف نهایی پیامبران از مباحث این فصل است. شبهه حداقلی و حداکثری بودن دین، شبهه ناسازگاری نکوهش دنیا در مکتب انبیا با مسأله سعادت دنیا و شبهه خارج بودن مسایل اجتماعی از حوزه مأموریت انبیا با توجه به ماهیت دعوت آنان (خداپرستی و توحید) در این فصل مطرح و پاسخ داده شده است.

فصل سوم و پایانی این کتاب به مسأله اسوه‌بودن پیامبر اعظم(صلى الله علیه وآله) اشاره دارد. تبیین معنای اسوه بودن پیامبر(صلى الله علیه وآله) بیان روش اقتدا به آن حضرت با تأکید بر پرهیز از تکلف در زندگی، بررسی شکایت حضرت علی(علیه السلام) از انحراف مردم از سنت نبوی، تشریح راز امتحانات دشوار الهی برای بندگان، بیان راز نکوهش دنیا در متون دینی و نیز پاسخ به شبهه ناکارآمدی دین در حل مشکلات جوامع، در این فصل آمده است.

 

این کتاب برای اولین‌بار در سال 1390 به همت انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) چاپ و منتشر شده است.

 

12ـ1ـ4. زیبایی شرور: شرور و بلایا؛ چرایی و وظیفه ما

این کتاب با هدف پاسخ‌گویی به برخی مسایل مطرح درباره حکمت بلاها و مصیبت‌های دنیوی در دو بخش سامان یافته است.

بخشی از مباحث این کتاب عبارتند از: ابعاد بلایا و شرور، چرایی خلقت شرور در عالم، فلسفه آفرینش انسان و رابطه آن با شرور، وظیفه انسان در برابر نعمت‌های الهی و بلایا. بخش دوم کتاب نیز مشتمل بر پاسخ‌های حضرت استاد به هفت پرسش مهم با محوریت مباحث بخش نخست است؛ پرسش‌هایی با مباحثی هم‌چون حکمت بلایا و آفات، نقش شرور در تکامل انسان، مطلوبیت شرور در نظام احسن، چرایی وجود شرور در عالم، و حکمت تشریع‌ها دستورات و احكام شرعی.

 

این کتاب اولین‌بار در سال 1399 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) به چاپ رسیده است.

 

 

2ـ4. فلسفة دین‏

1ـ2ـ4. آزادی؛ ناگفته‌ها و نکته‌ها

در این کتاب سعی شده است تا با جست‌وجویی در مباحث مختلف استاد مصباح، دیدگاه‌های ایشان نسبت به مقوله «آزادی» تدوین گردد. کتاب شامل چهار فصل است: معانی گوناگون آزادی، آزادی از دیدگاه اسلام، آزادی عقیده و بیان و پاسخ به شبهات.

 

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1381 توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شده است.

ترجمة انگلیسی این کتاب با نام Freedom, The unstated facts & points و ترجمة ایتالیایی آن با نام L'Islam e la libertà به چاپ رسیده است.

 

 

2ـ2ـ4. دین و آزادی‏

این كتاب، حاصل دو گفتار از حضرت استاد در مورد دین و آزادى است كه در جمع طلاب بیان شده است.

در گفتار نخست، مفهوم آزادى در فلسفه، اخلاق، حقوق و دین بررسى و رابطة دین و آزادى به بحث گذاشته شده است. در گفتار دوم نیز دیدگاه‌‌هاى گوناگون در مورد آزادى، نسبت ولایت مطلقة فقیه با آزادى، آزادى در صدر اسلام، تفاوت آزادىِ مورد نظر اسلام با غرب، حدومرز آزادی، راه‌های تحقق آزادی دینی و پاسخ به سؤالات دیگری از این ‌‌دست، مطرح شده است.

این کتاب اولین‌بار در سال 1381 توسط مركز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیة قم منتشر شده است.

این کتاب به دو زبان‌ عربی و اردو نیز ترجمه شده است.

 

3ـ2ـ4. نقش تقلید در زندگی انسان‏

این کتاب بازنوشتة سخنرانی‌های استاد در پاسخ به شبهاتی است که دربارة تقلید مطرح شده است که در نُه بخش با عناوین زیر تنظیم شده‌اند:

مقام‌ها و وظایف پیامبر و امامان معصوم (مقام تفسیر و بیان احکام و معارف، مقام ولایت و حاکمیت، مقام قضاوت و داوری و مقام تزکیه و تربیت)، حقیقت تقلید و ضرورت آن، نقش الگوها در تربیت، جایگاه تقلید در عقل، فطرت و قرآن، تفکیک تقلید پسندیده از ناپسند، اجتهاد و تقلید در دین، انگیزه‌های تقلید از دیگران، انواع تقلید ناصحیح، ضرورت تأسی به معصومان، ساحت‌های مختلف تقلید، علت تشکیک معاندان در ضرورت تقلید در دین، سیر تدریجی تشکیک در دین، شبهة تاریخ‌مندی دین، ملاک‌های تقلید صحیح ازنظر عقل، عقلا و وحی، رویکردهای متفاوت اسلام و لیبرالیسم به باورها و ارزش‌ها، پاسخ به شبهة عدم لزوم تبعیت از پیشوایان دینی، پیشینه و ریشه‌های تجدیدنظرخواهی در دین، بررسی و نقد دلایل نظریة عدم ثبات قوانین و احکام دینی، نقش مصلحت در تشریع احکام، علل اختلاف فقها در فتوا، پیروی از حق: ملاک تقلید صحیح، ملاک‌های قرآنی برای الگوهای شایسته و ضرورت پایداری و پاسخگویی به جبهة کفر.

این کتاب اولین‌بار در سال 1382 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) به چاپ رسیده، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

این کتاب به دو زبان آذری و اردو نیز ترجمه شده است.

4ـ2ـ4. تعدد قرائت‏ها

این كتاب به بررسى و پاسخ شبهة تعدد قرائت‌ها می‌پردازد.

در بخش نخست، ابتدا اصل ادعاى تعدد قرائت‌ها، پیشینه، انگیزه‌هاى پیدایش، زمینه‌هاى رشد آن در جامعة ایران و اهمیت این شبهه بیان شده است. بخش دوم به بررسى و نقد دستاویزهاى طراحان این شبهه پرداخته است و بخش سوم به تبیین نظریة مختار اختصاص دارد.

این کتاب اولین‌بار در سال 1382 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) به چاپ رسیده، پس از آن نیز بارها چاپ شده است.

ترجمة عربی این کتاب با نام تعدد القرائات منتشر شده است.

 

 

5ـ2ـ4. كاوش‏ها و چالش‏ها (ج1ـ2)

این كتاب شامل سلسله سخنرانى‌هاى استاد در كانون بسیج اساتید دانشگاه علم و صنعت ایران است.

جلد اول شامل نُه سخنرانى در موضوعات زیر است: «مسئولیت‌ها در عرصة فرهنگ»؛ پلورالیسم دینى، مفهوم و مبانى و نقد دلایل آن؛ مرزهاى جاذبه و دافعه و مدارا و خشونت در اسلام.

جلد دوم نیز در ده جلسه به موضوعات زیر پرداخته است: «رابطة متقابل مردم و حكومت ازنظر اسلام» شامل: تضایف حق و تكلیف، حق و تكلیف نسبت به خدا، فلسفة وجودى حكومت، رابطة حق و عدل، ملاك تعیین حق ازنظر اسلام و مكاتب غربى، اختلاف اساسى اسلام و غرب در ملاك تعیین حقوق، رویكردهاى مختلف در بحث رابطة متقابل مردم و حكومت، تبیین رویكرد اسلامى در این موضوع، جایگاه مردم و حاكم در اندیشة سیاسى اسلام، مسئولیت مردم و حاكم در برابر خدا در اندیشة سیاسى اسلام، وظیفة حكومت و حق مردم در حكومت اسلامى؛ «ایمان، گوهر دعوت انبیا» شامل: حقیقت ایمان، رد دو نظریة باطل دربارة حقیقت ایمان و بیان نظریة صحیح در این باره، عوامل ازدیاد و تقویت ایمان، متعلق ایمان در آیات قرآن، نقد دیدگاه‌هاى دیگر در مورد متعلق ایمان، پاسخ به شبهات «تجربة نبوى» و «تفسیر هرمنوتیكى»، عدم تعارض وحى با علم و عقل، قرآن و نظریة «تكامل انواع»، پاسخ به شبهة «مشكل مجاز و استعاره در قرآن».

جلد اول این مجموعه برای اولین‌بار در سال 1379 و جلد دوم آن در سال 1380 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز هر دو جلد آن بارها تجدید چاپ شده است. این دو كتاب در سال 1387 در مجموعة مشكات نیز منتشر گردیده است.

ترجمة جلد اول این كتاب به زبان عربی با نام المواجهات والتحدیات منتشر گردیده، و همچنین به زبان اردو نیز ترجمه شده است.

 

 

6ـ2ـ4. رابطه علم و دین

بحث از رابطه دانش بشری با دین از دغدغه‌های مشترك و دیرینه عالمان متدین و دین‌داران عالم است كه سابقه‌ای بس طولانی در تاریخ تفكر بشر دارد. حضرت استاد در طول سال‌ها زوایای این بحث را در آثار مختلف خود به خوبی واكاویده و تبیین كرده‌اند. به منظور ارائه این دیدگاه‌ها در قالبی مدون، تلاش شده است تا با مروری بر آثار نوشتاری و گفتاری معظم له شامل: كتاب‌ها، مقالات، درس‌ها، سخنرانی‌ها، و مصاحبه‌ها، مطالب مربوط استخراج و در چارچوب نظمی منطقی در اختیار علاقه‌مندان قرارگیرد. این کتاب که با هدف تبیین رابطه میان علم و دین و بررسی جوانب مختلف، در 8 فصل سامان یافته است. جایگاه مبحث علم دینی در اولویت‌های نظام اسلامی، معناشناسی علم و دین، تشریح نسبت‌های مفهومی علم و دین با اشاره به قلمروشناسی علم و دین، بیان نسبت‌های محتوایی علم و دین، تبیین علم دینی و پاسخ به پرسش‌ها و شبهات آن، بیان لوازم اسلامی‌سازی علوم و تبیین و اثبات مبانی آن، تشریح تأثیرات دین بر هدف و غایت، محتوا و کاربرد علم و نیز اشاره به خدمات علم به دین با تأکید بر تأثیرات علم بر فهم یا اثبات گزاره‌های توصیفی و دستوری دین از مهم‌ترین رؤوس مباحث مطرح شده در این کتاب است.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1392 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) انتشار یافته است.

 

5. اخلاق و عرفان‏

5. ره‌یافت‌ها و ره‌آوردها(دفتر دوم)؛ اخلاق، زیبایی‌شناسی، حقوق

مجموعه ره‌یافت‌ها و ره‌آوردها، بازتاب شمه‌ای از یافته‌ها و ره‌آوردهای فکری حضرت علامه مصباح یزدی در قلم شاگردان ایشان و پژوهشگران حوزه‌های مربوط است. در این مجموعه چهارجلدی تلاش شده است تا در حد مقدور، اندیشه‌ها و نوآوری‌های معظم‌له درباره مسائل بنیادین هر رشته تحلیل و تشریح شود.

در دفتر دوم از این مجموعه‌ مقاله‌هایی با موضوعات اخلاق، حقوق، هنر و زیبایی‌شناسی، سامان یافته است. عناوین مقالات این مجموعه عبارت‌اند از: تحلیل ارزش اخلاقی، هستی‌شناسی حقایق اخلاقی، در جستجوی مکتب اخلاقی صحیح، چارچوب اخلاق محیط زیست، هنر و زیبایی‌شناسی، مبانی جهان‌شناختی حقوق بشر اسلامی، مبانی انسان‌شناختی حقوق بشر، طرح پیشنهادی «حقوق بشر»، فلسفه تفاوت‌های حقوقی بین زن و مرد، اصول بنیادین حقوق زن در نگرش اسلامی، جهاد ابتدایی و ارزش‌های انسان.

دفتر دوم این مجموعه چهارجلدی برای اولین‌بار در سال 1395 به همت انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) چاپ و منتشر شده است.

 

 

1ـ5. فلسفة اخلاق‏

1ـ1ـ5. اسلام و اخلاق

چیستی اخلاق و چگونگی پیدایش آن، نقش اخلاق در سعادت و شقاوت انسان، ملاک تشخیص اخلاق فاضله از اخلاق رذیله و روش اسلام در تهذیب اخلاق، ازجمله مباحث طرح‌‌شده در این کتاب است.

این کتابچه، در واقع یکی از مقالات قدیمی استاد مصباح است که به‌وسیلة انتشارات جهان‌آرا چاپ و منتشر شده است.

این کتاب به زبان آلمانی نیز ترجمه شده است.

 

 

2ـ1ـ5. دروس فلسفة اخلاق‏

این اثر، حاصل سلسله بحث‌‌هاى آیت‌الله مصباح در مؤسسة در راه حق درزمینة مسائل كلى فلسفة اخلاق است که شامل پانزده جلسه بحث دربارة مطالب تطبیقى میان فلسفة اخلاق اسلامى و فلسفة اخلاق غربى می‌شود.

عناوین کلی مباحث کتاب از این قرار است: مفاهیم لغوى و اصطلاحى اخلاق، علم اخلاق و فلسفة اخلاق، اهمیت اخلاق و فلسفة اخلاق و ارتباط برخى مباحث فلسفة اخلاق با مباحث علم كلام و اصول فقه، ریشه‌‌هاى سردرگمى فلاسفة اخلاق غرب دربارة انشایى یا اخبارى بودن قضایاى اخلاقى، منشأ پیدایش احكام اخلاقى (عقل، جامعه یا خدا)، منشأ حكم اخلاقى (حسن فعلى یا حسن فاعلى)، الزام در احكام اخلاقى و رابطة آن با اختیار انسان، ماهیت موضوع و محمول قضایاى اخلاقى، ویژگى مفاهیم اخلاقى، حکایت قضایاى اخلاقى از ضرورت بالقیاس میان فعل و نتیجة آن و تفاوت میان مفهوم اخلاقى و حقوقى؛

حسن و قبح اخلاقى شامل: معناى حسن و قبح اخلاقى، ارزیابى دیدگاه‌‌هاى مختلف اشاعره و معتزله در این زمینه، معقول ثانی بودن مفهوم حسن و قبح اخلاقى كه از ضرورت بالقیاس میان فعل و نتیجة آن حكایت مى‌‌كند.

چیستى ارزش اخلاقى و منشأ آن شامل: رابطة واقعیات با ارزش اخلاقی و بایدها و نبایدهای آن به‌معناى ضرورت بالقیاس على و معلولى میان فعل و نتیجة فعل، نقش انگیزه و نیت در ارزش اخلاقى و قیدهاى ارزش اخلاقى؛

تقسیم مكاتب اخلاقى به سه دسته: 1) مكاتبى كه مفاهیم اخلاقى را فاقد هرگونه واقعیتى مى‌‌دانند؛ 2) مكاتب طبیعت‌‌گرا؛ 3) مكاتبى كه مفاهیم اخلاقى را داراى واقعیتى ماوراى طبیعى و متافیزیكى مى‌‌دانند.

بررسی و نقد برخی از مهم‌ترین نظریات دستة اول (مكتب هیوم و مور، نظریة منسوب به اشاعره و نظریة جامعه‌‌گرایان)؛

تبیین و نقد مکاتب دسته دوم (طبیعت‌‌گرایان) چون لذت‌‌گرایى شخصى اریستپوس، اپیكوریسم، منفعت‌‌طلبى بنتام و جان ‌استوارت میل، عاطفه‌‌گرایى و تطورگرایى هربرت اسپنسر، قدرت‌‌گرایى نیچه و ماركسیسم.

تبیین و نقد مکاتب دستة سوم، شامل نظریه روسو و وجدان اخلاقی، وظیفه‌‌گرایى كانت، مکتب كلبی‌ها و رواقی‌ها، نظریات سقراط، افلاطون و ارسطو دربارة ملاك كمال و سعادت؛

تبیین و اثبات اصول نظریة اسلامى با توجه به كاستى‌‌هاى نظریات سابق و جبران آنها؛

مسئولیت اخلاقى و منشأ آن، اطلاق و نسبیت در اخلاق و اثبات اطلاق فى‌‌الجملة احکام اخلاقى و پاسخ به شبهه‌های نسبیت‌‌گرایان.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1367 توسط انتشارات مؤسسة اطلاعات انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

 

 

3ـ1ـ5. كلمة حول فلسفة الاخلاق‏

این كتابچة موجز توسط حضرت استاد به عربى نگاشته شده، و شامل مباحث زیر است:

مفهوم اخلاق، مسئلة اخلاقی چیست، بررسی و نقد نظریات مختلف دربارة منشأ حکم اخلاقی، ارزش اخلاقی، مفهوم نیت، نقش نیت در تعیین ارزش اخلاقی، رابطة نیت با ارزش، مراتب نیت و ارزش، مسئولیت و پاداش.

این کتاب به كوشش مؤسسة در راه حق منتشر شده است.

 

4ـ1ـ5. فلسفة اخلاق‏

این کتاب، بازنویس و تکمیل مباحثی است که در مجموعة دروس فلسفة اخلاق آمده بود و مباحث زیر را دربر‌می‌گیرد:

تعریف اخلاق، علم اخلاق و فلسفة اخلاق، جایگاه، اهمیت، پیشینه و ضرورت فلسفة اخلاق، تحلیل مفاهیم اخلاقی، منشأ پیدایش مفاهیم اخلاقی، اقسام وجوب، مفهوم باید اخلاقی و تفاوت آن با بایدهای غیرارزشی؛ بررسی دیدگاه‌ها دربارة خوب و بد اخلاقی، بررسی دیدگاه‌ها دربارة حقیقت جملات اخلاقی، مفهوم ارزش و عناصر ارزش اخلاقی، بررسی دیدگاه‌ها دربارة معیار ارزش اخلاقی، مسئولیت اخلاقی، نقد و بررسی جبرگرایی، انواع مسئولیت؛ نسبیت‌گرایی اخلاقی، مکاتب نسبیت‌گرا، نقد دلایل نسبیت‌گرایی اخلاقی، مکاتب مطلق‌گرای اخلاقی، دیدگاه‌ها دربارة رابطة دین واخلاق، نیازمندی‌های دین به اخلاق، وابستگی‌های اخلاق به دین.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1381 توسط شركت چاپ و نشر بین‌الملل انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

این کتاب به زبان مالایو نیز ترجمه شده است.

 

 

5ـ1ـ5. نقد و بررسی مكاتب اخلاقی‏

این كتاب، بازنویسی بخش دوم درس‌های حضرت استاد دربارة فلسفة اخلاق است كه به‌تفصیل به نقد و بررسی مکاتب اخلاقی می‌پردازد.

بخش‌های سه‌گانة این كتاب، شرح و توضیح مكاتب غیر واقع‌گرا، واقع‌گرای طبیعی و واقع‌گرای مابعدالطبیعی است. با توجه به موضوع هر بخش‌، هر فصل از كتاب به تاریخچة پیدایش یك مكتب اخلاقی، اصول و مبانی آن و توضیح مفاهیم كلیدی آن مكتب، اشاره می‌كند و در نهایت با نمایش مختصات كلی، آن مكتب را به آوردگاه بررسی و نقد فرامی‌خواند و ابعاد و نقاط قوت و ضعف آن را بیان می‌کند. از این جمله می‌توان به بررسی و نقد مكاتبی چون احساس‌گرایی، توصیه‌گرایی، جامعه‌گرایی، قراردادگرایی، لذت‌گرایی، سودگرایی و... اشاره كرد.

در فصل پایانی ـ که نظریة اخلاقی اسلام به‌تفصیل بیان می‌شود ـ موضوعات زیر به بحث گذاشته شده‌اند: جایگاه عقل، تجربه و وحی در حكم اخلاقی، معیار ارزش‌گذاری افعال اخلاقی، نقش اختیار و انتخاب آگاهانه در ارزش اخلاقی، اصالت روح و مراتب طولی و عرضی آن، نقش نیت در تكامل نفس، انتزاعی بودن مفاهیم اخلاقی، اخباری بودن حقیقت جملة اخلاقی، عناصر اصلی نظریة اخلاقی اسلام، معنای قرب به‌منزلة كمال نهایی انسان و ویژگی‌های نظام اخلاقی اسلام.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1384 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته، و در سال 1387 نیز تجدید چاپ شده است.

2ـ5. مباحث اخلاقی‏

1ـ2ـ5. خودشناسی برای خودسازی‏

این کتاب شامل بحثی فشرده و کلی دربارة مبانی خودسازی و تکامل انسانی است.

سرفصل مباحث این کتاب از این قرار است: مقدمه‌ای در هدف و ضرورت خودشناسی، مراتب كمال و تقسیم آن به حقیقى و نسبى، عوامل و شرایط سیر استكمالى، شناخت كمال حقیقى، نارسایى ابزار تجربى در شناخت كمال حقیقى انسان، جهت‌یابی امیال فطری، ادراك و مراتب آن، قدرت و مظاهر آن، عشق و پرستش، لذت و كمال، لذت حقیقى در گرو رسیدن به كمال حقیقى، بالاترین لذت از كامل‌ترین موجود، نقطة اوج امیال و غایت آمال و ارضای كامل امیال فطرى انسان، ارتباط كامل و آگاهانه با مبدأ هستى و امكان عقلى این ارتباط آگاهانة كامل با آفریدگار، كمال حقیقى انسان در قرب به خدا، انحصار راه رسیدن به این كمال در عبادت و بندگى خداوند، حقیقت عبادت و نقش علم در تحصیل آن، نقش اراده به‌عنوان مكمل علم و راهكارهاى عملى براى رسیدن به كمال حقیقى در قالب یك برنامه.

این كتاب از سال 1373 ابتدا چند نوبت توسط انتشارات مؤسسة در راه حق منتشر شده، و پس از آن برای اولین‌بار در سال 1377 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته، و تاكنون بارها تجدید چاپ شده است. همچنین در سال 1387 در مجموعة مشكات نیز منتشر شده است.

 

ترجمة این کتاب به زبان عربی با نام معرفة الذات لبناءها الجدید توسط مؤسسة در راه حق منتشر شده است. ترجمه‌های عربی دیگری نیز از این کتاب با عناوینی همچون معرفة الذات لبنائها من جدید و العودة الی الذات وصیاغتها من جدید توسط انتشارات امیرکبیر تهران و دارالروضه بیروت به چاپ رسیده، و ترجمة انگلیسى این اثر با نامSelf-Recognition for Self-Improvement توسط سازمان تبلیغات اسلامى در سال 1992‌م /1413ق، ترجمة آذری این کتاب به کوشش انتشارات طهارت در سال 2005، ترجمة بوسنیایی آن در سال 2004 توسط مؤسسة ملاصدرا، ترجمة روسی آن توسط مؤسسة در راه حق و ترجمة آن به زبان مالایو توسط انتشارات الهدی منتشر شده است.

 

 

2ـ2ـ5. به سوی خودسازی‏

این كتاب، تلفیقى از كتاب خودشناسى براى خودسازى ودرس‌هایى است كه حضرت استاد براى دو سطح متفاوت از دانش‌پژوهان عرضه داشته‌اند. مطالب این كتاب در یازده فصل تنظیم شده است:

فصل اول (خودشناسى و خودسازى): جستارى در هویت و ماهیت انسان، كرامت انسان، مفهوم خودشناسى و خودسازى و ضرورت خودشناسى
و خودسازى؛

فصل دوم (بررسى مفهوم و گونه‌هاى كمال): مفهوم كمال، سلسله مراتب كمالات، توهم وجود كمالات متعدد براى انسان و پاسخ آن، لزوم شناخت پیشین كمال، ناكارآمدى تجربه در شناخت كمال حقیقى انسان و بررسى آراى گوناگون دربارة كمال انسان؛

فصل سوم (جهت‌یابى امیال فطرى): بررسی امیال فطرى آدمى چون کنجکاوی، حقیقت‌جویی، علم‌دوستی، قدرت، عشق و پرستش؛

فصل چهارم (لذت و كمال): نقش لذت‌خواهی در رفتار، رابطة لذت با محبت و اراده، مفهوم و ماهیت لذت و لزوم شناخت مطلوب حقیقى و متعالى؛

فصل پنجم (نقطة اوج و غایت امیال): قرب الهى به‌عنوان مطلوبِ نهایىِ واقعى انسان؛

فصل ششم تا هشتم (امكان ارتباط آگاهانه كامل با خداوند)؛

فصل نهم (قرب خداوند متعال و راه رسیدن به آن): مفهوم قرب الهى، عبادت: تنها راه رسیدن به قرب الهى تفسیر صحیح از عبادت، دلیل عدم گرایش عموم مردم به كمال مطلوب و حکمت وجود غرایزى كه به‌ظاهر مزاحم با كمال مطلوب‌اند؛

فصل دهم (نقش علم و عمل در تكامل انسان): بررسى جایگاه ارزشى علم، نسبت علم با سعادت یا انحطاط انسان، تفاوت رویكرد الهى با رویكرد مكتب پراگماتیسم دربارة ارزش‌گذارى علم، رابطة علم و ایمان و عمل، بررسى مفهوم ایمان و رابطة آن با علم، تشكیكى بودن ایمان، متعلقات ایمان، مفهوم كفر و نسبت رفتار با ایمان و كفر و مقدمات دستیابى به مقام قرب الهى؛

فصل یازدهم (تدبیر و اراده): جایگاه ادراك و اراده، پیوند دستگاه ادراك و اراده، نقش میل و علاقه در ادراك، و برنامه‌اى عملى براى خودسازى.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1380 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است. همچنین در سال 1387 در مجموعة مشكات منتشر شده است.

این كتاب به زبان آذری نیز ترجمه شده است.

 

 

3ـ2ـ5. به سوی او

این كتاب، مجموعه‌اى از مطالب اخلاقى ـ عرفانى بر اساس داده‌هاى قرآنى و روایات معصومان(علیهم السلام) در 32 درس با نظمی منطقی ارائه شده است.

شناخت، تزكیه، تكامل و تنازل، كمال نهایى و سقوط نفس، هویت انسان، غفلت و عوامل آن، انواع ذكر و موانع آن، اهمیت تفكر، دنیا و آخرت، ایمان، تقوا، عمل، نماز، نیت، ریا و خشوع از مهم‌ترین عنوان‌هایی هستند كه در این كتاب بیان شده‌اند.

 

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1382 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است. همچنین در سال 1384 در مجموعة «مشكات» منتشر گردیده است.

ترجمة عربی این كتاب با نام السیر الی الله به چاپ رسیده، و به سه زبان‌ اردو، آذری و انگلیسی نیز ترجمه شده است.

 

 

4ـ2ـ5. آیین پرواز

این کتاب تلخیص مطالبی است که پیش‌ازاین تحت عنوان به سوی او چاپ شده بود که جهت استفادة نسل جوان و نوجوان آماده شده است.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1385 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

 

 

5ـ2ـ5. به سوی تو

مطالب این کتاب، مکمل مباحثی است که در کتاب به سوی او آمده و در 23 جلسه تدوین شده است.

برخی از سرفصل‌های مطالب کتاب عبارت‌اند از: اهمیت و جایگاه نماز، راهکارهایی برای درک عظمت خداوند، اهمیت شعار توحید و معنی حقیقی آن، جستاری در بحث نبوت با تأکید بر ضرورت پذیرش مطلق شریعت پیامبر، جایگاه و امتیازهای نماز، راهکارهای توجه قلبی به خداوند در نماز، نقش توسل به اهل‌بیت(علیهم السلام) در تقرب به خدا، مراتب نیت و مراتب عبادت‌کنندگان، اخلاص در نماز، بیان جایگاه قرآن در نماز با اشاره به حکمت خواندن قرآن در نماز، تفسیر سورة حمد با ذکر مطالبی چون: معرفت در ستایش خداوند، مقام حمد خداوند، ربوبیت الهی و تدبیر جهان، تجلی رحمت الهی در آفرینش جهان، تجلی عبودیت در نماز، شرح آیة اهْدِنَا الصِّرَاطَ المُسْتَقِیمَ، هدایت به‌عنوان مهم‌ترین نیاز انسان، معنای لغوی رب، مالکیت خداوند، ساحت‌های گوناگون هدایت، جایگاه نعمت‌های الهی در نماز، تفسیر سورة توحید با تأکید بر صفت احدیت خداوند، ویژگی صمدیت الهی،‌ نفی همتا برای خداوند و بیان عظمت سورة توحید در قرآن.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1383 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

این کتاب به زبان عربی و آذری نیز ترجمه شده است.

6ـ2ـ5. عروج تا بی‌نهایت

این اثر از میان گفته‌ها و نوشته‌های حضرت استاد دربارة نماز گردآوری و در پنج فصل تنظیم شده است.

در این کتاب با بهره‌گیری از آیات نورانی قرآن و روایات معصومان و نیز حکایت‌ها و خاطره‌هایی از بزرگان، ابعاد مختلف نماز به شرح ذیل بررسی می‌شود:

تشریح ضرورت و راه‌های تحصیل توجه قلبی در نماز با اشاره به نقش توجه به عظمت بی‌کران و لطف بسیار خداوند و نیز نقش اهل‌بیت(علیهم السلام) به عنوان واسطه‌های میان ما و خدا، بیان جایگاه اخلاص و قصد قربت در نماز با اشاره به سخن علامه مجلسی در این باره، توضیح نشانه‌های اخلاص و ریا، معرفی علایم و ملاک‌های نماز واقعی، بیان عوامل حضور قلب و خشوع در نماز، مراتب خوف از خداوند، مفهوم تشریح نقش نیت و مراتب و مفهوم آن، بیان نکته‌ها و طرح پرسش‌هایی دربارة اذان و اذكار نماز و پاسخ به آنها، بررسی و توضیح شرایط قبولی نماز و آثار نماز مقبول.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1383 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

 

 

7ـ2ـ5. یاد او

این كتاب در موضوع «یاد خدا» است كه حضرت استاد، مباحث مربوط به آن را با محوریت خطبه‌اى از امیرالمؤمنین(علیه السلام) شرح و بسط داده است.

در این كتاب، استاد پس از بیان مفهوم، انواع، حقیقت، مراتب، اهمیت، شرایط، آثار و فواید ذكر، به مقام اهل ذكر در كلام امیرالمؤمنین(علیه السلام) اشاره کرده، و سپس به شرح خطبة آن حضرت پرداخته‌اند.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1382 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است. همچنین در سال 1386 در مجموعة مشكات منتشر شده است.

 

 

8ـ2ـ5. بر درگاه دوست‏

این كتاب برگرفته از سخنرانى‌‌هاى استاد دربارة گزیده‌هایى از دعاهاى افتتاح، ابوحمزه و مكارم الاخلاق است که در چهار بخش تنظیم شده است:

بخش اول به موضوعات كلى در زمینة دعا چون حقیقت دعا، شرایط استجابت دعا، آداب دعا و اهمیت دعاهای مأثور اختصاص دارد؛

در بخش دوم، بخش‌هایى از دعاى افتتاح شرح داده شده است؛

بخش سوم به شرح بخش‌هایى از دعاى ابوحمزه اختصاص یافته است؛

در بخش چهارم، قسمت‌هایى از دعاى مكارم‌الاخلاق تبیین شده است.

 

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1376 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است. همچنین در سال 1386 در مجموعة مشكات به چاپ رسیده است.

این کتاب به سه زبان‌ عربی، آذری و انگلیسی نیز ترجمه شده است.

 

 

9ـ2ـ5. اخلاق اسلامی

«اخلاق اسلامی» عنوان كتابی برگرفته از آثار اخلاقی حضرت استاد است که با همکاری سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاه‌ها(سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) تهیه شده است. این اثر که در قالب دوازده درس برای دانشجویان دوره کارشناسی و طلاب حوزه‌های علمیه آماده گردیده است.

در این نوشتار، ابتدا مفهوم، تعریف، اهمیت، جایگاه و تاریخچه علم اخلاق اسلامی تبیین و بررسی شده و سپس با اشاره به رویکردهای گوناگون در اخلاق اسلامی، رویکرد مطلوب بیان می‌شود. در درس‌های دوم تا چهارم این كتاب، با شرح و تبیین مفاهیمی همچون: خداشناسی، انسان‌شناسی و کمال‌شناسی انسان، به بیان مبانی اخلاق اسلامی پرداخته شده است.

اخلاق الهی عنوان درس‌های پنجم و ششم این نوشتار است که در آنها به تشریح تأثیر خداشناسی در اخلاق الهی و اشاره به برخی از فضایل اخلاقی و نیز، تأثیر ناآگاهی و غفلت از خداوند در پیدایش رذایل اخلاقی انسان می‌پردازد.

در درس‌های هفتم تا یازدهم هر یك از فضایل و رذایل اخلاقی فردی و اجتماعی به صورت جداگانه مورد بررسی قرار گرفته است.

درس دوازدهم و پایانی این کتاب به اخلاق محیط زیست اختصاص یافته، که در آن رابطه جهان‌بینی و اخلاق محیط زیست تبیین شده و پس از اشاره به نظریه‌های اخلاق محیط زیست، رابطه انسان و طبیعت از دیدگاه قرآن بیان شده است.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1392 توسط انتشارات سمت انتشار یافته است.

10ـ2ـ5. بال‌های پرواز ج1؛ آگاهی و بالندگی

این کتاب حاصل تقریر درس‌های اخلاق استاد علامه، آیت‌الله مصباح‌یزدی(رحمه الله) در سال تحصیلی 93ـ94 است که با هدف ارایه مباحث اخلاقی، سازگار با سلیقه اسلامی، دینی و قرآنی تهیه و تدوین شده در سه بخش سامان یافته است و به موضوع اخلاق در حوزة ارتباط انسان با خود می‌پردازد.

خروج از غفلت اولین گامی است که انسان برای سفر به سوی الله باید بردارد. ازاین‌رو، در بخش اول این کتاب مسئلة غفلتِ از خود بررسی شده و در قالب هفت فصل، مباحثی چون آثار غفلت، یاد خود، چگونگی تحقق غفلت از خود و گام‌های خروج از غفلت بررسی شده که در حقیقت نوعی خودشناسی شمرده می‌شود. پس از خروج از غفلت، علم و دانش باید چراغ راه انسان برای پیمودن مسیر الله گردد.

ازاین‌رو، در بخش دوم، چارچوب تحصیل علم به عنوان اولین گام برای خروج از غفلت ترسیم می‌شود و طی آن مباحثی چون اولویت‌بندی علوم، دامنه‌های ضروری تحصیل علم، علم در آینة روایات، حدود واجب علم، روش تحصیل علم در مسائل اعتقادی و ویژگی‌های روش تعلیمی انبیا و قرآن کریم طرح گردیده است.

از آنجا که تنها خروج از غفلت و تحصیل علم، انسان را به سرمنزل مقصود نمی‌رساند و امیال و دوست‌داشتنی‌های انسان نقشی تعیین‌کننده در این مسیر دارند، بخش سوم کتاب به تحلیل امیال انسانی به عنوان عاملی تعیین‌کننده در جهت‌گیری اخلاقی انسان می‌پردازد و در خلال سه فصل، مسائلی چون ویژگی‌های خواست‌های انسان، راه‌کارهای تقویت اراده، و تبیین انگیزه‌های صحیح برای تهذیب نفس بیان می‌گردد.

 

این كتاب جلد اول از یک مجموعه 7جلدی با عنوان «پرواز تا بی‌نهایت» است و برای اولین‌بار در سال 1398 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته است.

 

 

11ـ2ـ5. فاز‌های پرواز ج1

این کتاب حاصل تقریر بخشی از درس‌های اخلاق استاد علامه، آیت‌الله مصباح‌یزدی(رحمه الله) در سال‌های 91 و 92 است که با هدف معرفی و تبیین آموزه‌های توکل و رضا به‌منزله راهکارهایی برای تقویت ایمان تهیه و تدوین شده در 29 گفتار سامان یافته است.

بر این اساس، مباحث مقدماتیِ کتاب با محوریت توضیح دو بُعدِ بینشی و گرایشیِ ایمان در سیزده گفتار سامان یافته است. راه کلی تقویت ایمان، عمل به مقتضای آن است؛ خواه کارهای جوانحی و قلبی باشد، خواه کارهایی که باید با اعضا و جوارح انجام شود. توکل بر خداوند و رضایت به تقدیر و قسمتِ الهی از ارکانِ ایمان، و بر اساس حدیث معراج، بافضیلت‌ترین اَعمال است. ازاین‌رو، در ادامه، مباحثی دربارة توکل و رضا به منزلة راه‌‌هایی برای تقویت ایمان مطرح شده است. شرح مقام توکل در هشت گفتار تنظیم شده است و مباحثی مانند حقیقتِ توکل، نقش توکل در تقویت ایمان، گام‌های تحصیل و تقویت توکل، روش‌شناسی تشویق به توکل در منابع اسلامی، مراتب و آثار توکل و چراییِ توکل را دربر دارد.

هشت گفتارِ پایانی این کتاب نیز به تبیین مقام رضا اختصاص یافته است. معرفی مقام رضا، بررسی متعلق رضا، راهکارهای دستیابی به این مقام، چرایی و چگونگی رضامندی از شرور و تبیین رابطة طرفینیِ رضای خداوند و انسان، مهم‌ترین محورهای بحث در بخشِ پایانی کتاب است.

 

این كتاب جلد چهارم از یک مجموعه 7جلدی با عنوان «پرواز تا بی‌نهایت» است و برای اولین‌بار در سال 1398 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته است.

12ـ2ـ5. اوج پرواز

این کتاب حاصل تقریر بخشی از درس‌های اخلاق استاد علامه، آیت‌الله مصباح‌یزدی(رحمه الله) در سال‌های 90 و 91 است که با هدف ارایه و معرفی نظام اخلاقی توحیدمحور و سعادت‌بخش اسلام تهیه و تدوین و در 27 گفتار سامان‌ یافته است.

ضرورت شناخت نظام ارزشی اسلام، هدفمندی جهان و انسان، و ضرورت طرح و اجرای نظام ارزشی الهی، محور گفتارهای یكم تا پنجم است.

در گفتارهای ششم تا پانزدهم ارتباط ولایت و عبادت با قرب الهی، ملاك ارزش در اسلام و سایر مكاتب اخلاقی، ماهیت لذت و عناصر همسو بررسی شده است.

ماهیت خیر اخلاقی، نسبت انگیزه و رفتار، ارتباط نظام اخلاقی با روان‌شناسی و جایگاه تفكر در نظام اخلاقی اسلام نیز مهم‌ترین مباحث گفتارهای پایانی این نوشتارند.

 

این كتاب جلد ششم از یک مجموعه 7جلدی با عنوان «پرواز تا بی‌نهایت» است و برای اولین‌بار در سال 1398 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته است.

 

 

 

3ـ5. عرفان‏

1ـ3ـ5. در جستجوی عرفان اسلامی

این كتاب، مجموعه مباحثی است كه حضرت آیت‌الله مصباح در مناسبت‌های مختلف دربارة عرفان ارائه كرده‌اند. این كتاب در پنج فصل با هدف ارائة تصویری روشن از عرفان اسلامی و مشخصه‌های اساسی آن تهیه و تدوین شده است:

فصل نخست به كلیاتی دربارة عرفان از قبیل انواع تمایلات انسانی و توضیح خودشكوفایی و ناخودشكوفایی آنها، تمایلات عرفانی به عنوان تمایلات اصیل آدمی، پاسخ به پرسش‌هایی چون: عرفان چیست؟ عارف كیست؟ و نیز شرح رابطة عرفان با فلسفه، عقل و شرع می‌پردازد؛

فصل دوم به مسئلة تحریف و انحراف در آموزه‌های عرفانی اختصاص یافته و مباحثی چون منشأ تحریف و انحرافات، تحلیل عوامل انحراف در عرفان، استعمار و عرفان‌سازی و ترویج‌صوفی‌گری را مورد بحث قرار داده است؛

در فصل سوم ضمن بحث از شاخصه‌های عرفان اسلامی، به پیشینة عرفان در جوامع انسانی، شاخصه‌های عرفان صحیح بر مبنای تحلیل عقلی و ویژگی‌های عرفان اسلامی در كتاب و سنت پرداخته شده و پس از ارائة پاسخ‌هایی از امام باقر و امام صادق‡ به سؤال از متعارض یا متقارب بودن دو بعد مادی و معنوی انسان، امام خمینی(رحمه الله) به‌عنوان تجسمی از عرفان راستین معرفی شده و از مسائلی همچون رجوع به آموزه‌های عرفانی دیگر مكاتب، عدم انحصار عرفان در روحانیت و همه‌جانبه بودن سیر عرفانی سخن به میان آمده است؛

در فصل چهارم، راه صحیح رسیدن به مقامات عرفانی معرفی شده است. در این فصل ضمن اشاره به شناخت راه صحیح با استفاده از عقل و نقل و با تأكید بر لزوم رجوع به اهل‌بیت(علیهم السلام)، به موانع مهم سیرالی‌الله اشاره شده است. مراحل سیر و سلوك، مشارطه، مراقبه و محاسبه، مراحل مراقبه، ذكر و جایگاه آن، نماز و راز خیرالعمل بودن آن از مباحث مطرح‌شده در این فصل است؛

فصل پنجم به بررسی مسئلة كشف و كرامت پرداخته است. حقیقت كشف و مكاشفه، كرامت و ماهیت آن، عرفان حقیقی و سیر و سلوك و نیاز به استاد، از دیگر مباحث پایانی این نوشتار است.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1386 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

این کتاب به زبان عربی نیز ترجمه شده است.

 

 

2ـ3ـ5. در پرتو نور

این كتاب تلخیص کتاب در جستجوی عرفان اسلامی است که با هدف ارایه مباحثی مفید، فشرده، روشن و جذاب برای آشنایی جوانان با عرفان اسلامی در این کتاب سامان یافته است.

كلیاتی دربارة عرفان، مسأله تحریف و انحراف در آموزه‌های عرفانی، شاخصه‌های عرفان اسلامی و پیشینه عرفان در جوامع انسانی، راه صحیح نیل به مقامات عرفانی، و بررسی مسأله كشف و كرامت از عناوین اصلی این نوشتار است.

 

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1395 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته است.

 

 

 

6. علوم انسانی‏

6. ره‌یافت‌ها و ره‌آوردها (دفتر سوم)؛ جامعه‌شناسی، علوم سیاسی، مدیریت، اقتصاد

مجموعه ره‌یافت‌ها و ره‌آوردها، بازتاب شمه‌ای از یافته‌ها و ره‌آوردهای فکری حضرت علامه مصباح یزدی در قلم شاگردان ایشان و پژوهشگران حوزه‌های مربوط است. در این مجموعه چهارجلدی تلاش شده است تا در حد مقدور، اندیشه‌ها و نوآوری‌های معظم‌له درباره مسائل بنیادین هر رشته تحلیل و تشریح شود.

دفتر سوم از این مجموعه‌ با مقاله‌هایی در موضوعات جامعه‌شناسی، علوم سیاسی، مدیریت و اقتصاد سامان یافته است. عناوین مقالات این مجموعه عبارت‌اند از: جایگاه بحث تکامل اجتماعی، انواع و عوامل تغییرات اجتماعی، نقد و بررسی جبر اجتماعی، قشرها و نابرابری‌های اجتماعی، تاثیرات اسلام بر مدیریت، خاستگاه مشروعیت حکومت اسلامی، مردم‌سالاری دینی، تحول در نظریه انقلاب با محوریت انقلاب اسلامی، مبانی اقتصاد اسلامی.

دفتر سوم این مجموعه چهارجلدی برای اولین‌بار در سال 1395 به همت انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) چاپ و منتشر شده است.

 

 

1ـ6. روان‌شناسی‏

دیدگاه‌های روان‌شناختی آیت‌الله مصباح یزدی

این کتاب، تلاشی است برای تنظیم و ارائة دیدگاه‌های استاد دربارة‌ موضوعات روان‌شناختی‌ای که در کتاب‌ها، نوشته‌ها، درس‌ها و گفتارهای ایشان پراکنده بوده است.

این کتاب شامل هفت فصل است و مهم‌ترین مطالب آن عبارت‌اند از: کلیاتی دربارة تاریخچه و زمینه‌های پیدایش نظریات روان‌شناختی، انگیزه و انگیزش، دیدگاه‌های موجود درزمینة طبقه‌بندی عوامل درونی رفتار، نظریه‌های شناخت و ادراک، شخصیت و عوامل شکل‌‌گیری آن، مبانی روان‌شناختی رفتار، تبیین روان‌شناختی برخی آموزه‌های دینی نظیر معادباوری و سلامت روان.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1385 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته است.

 

 

2ـ6. مدیریت‏

پیش‏نیازهای مدیریت اسلامی‏

این كتاب شامل كنفرانس‌هاى ارائه‌شدة استاد در دانشكدة مدیریت دانشگاه تهران است كه در سیزده جلسه برگزار شده و استاد در پایان هر جلسه به پرسش‌هاى حاضران پاسخ گفته‌اند. سرفصل عناوین این کتاب از قرار ذیل است:

ضرورت انسان‌‌شناسى به‌منزلة مقدمة علم مدیریت و سایر علوم انسانى، ارتباط انسان‌شناسى با مدیریت، راه ترویج ارزش‌هاى اخلاقى، انسان‌شناسى و فلسفة اخلاق، اسلام و ارزش‌هاى برتر در مدیریت اقتصادى، اسرار پیچیدة روان انسان، ارتباط روح و بدن در قرآن و ویژگى‌‌هاى اصلی روح به‌عنوان حقیقت انسان؛

مفهوم فطرت به‌مثابة یكى از مفاهیم كلیدى در انسان‌شناسى اسلامى، گرایش‌های متزاحم خیر و شر در سرشت آدمی، ویژگى‌های نظام ارزشى اسلام از قبیل: فراگیرى و شمول، برخوردارى از ارتباط و انسجام كافى، قابلیت تبیین عقلانى، تبیین لذت و سود نامحدود، حسن فعلى و حسن فاعلى و مراتب داشتن ارزش‌ها، تبیین‌پذیرى ارزش‌ها به‌منزلة مهم‌ترین ویژگى نظام ارزشى اسلام و تكامل‌پذیرى انسان؛

معانى قرب الهى، مقصود از تكامل روح، تعابیرى از قرب الهى، هدف از كسب ارزش‌هاى اخلاقى در اسلام و مقایسة دیدگاه اسلام با مكاتب سودگرایى و لذت‌گرایى، نقد برداشت‌های نادرست از «قرب»، محبت خدا نسبت به آثار خود، معناى غضب و رضایت خدا، رضایت خدا از تذلل بندگان و رابطة عبادت و كمال؛

فلسفة عرفان عملى، انسان و توهم استقلال، نفى استقلال خود به‌منزلة اولین گام در مسیر توحید، رابطة سیر و سلوك و رسیدن به توحید، نفى تفكر فرعونى، رسیدن به حقیقت توحید با «عمل» نه با «علم» و تلاش در جهت اصلاح بینش، روابط میان ارزش‌ها و تأثیر آنها بر یكدیگر، تضاد رفتارى افرادى كه عبادت مستقیم دارند ولى عبادات غیرمستقیم آنها كم است و تأثیر متقابل عبادات و گناهان؛

مقایسه میان مدیریت مادى و مدیریت اسلامى، تزاحم منافع در مدیریت مادى، امكان جمع صفاتِ به‌ظاهر ناسازگار (مثل قدرت و شجاعت، اعتمادبه‌نفس و تواضع) در مدیریت اسلامى، تجلى ارزش‌هاى اسلام در عرصة مدیریت، حاكمیت ارزش‌ها بر كمیت و كیفیت تولید، نقد دیدگاه مدیریت مادى درباره انسان‌ها و بهره‌كشى از كارگر؛

ارزیابى برداشت‌هاى مختلف از اصطلاح «مدیریت اسلامى»، تأثیر نظام ارزشى اسلام بر مدیریت، ثبات در نظام ارزشى اسلام به‌‌عنوان ریشة ارزش‌هاى اسلامى و نقد بینش سطحى به اسلام به‌‌عنوان یكى از مشكلات معتقدان به اسلام در بحث‌های علوم انسانى.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1376 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است. همچنین در سال 1385 در مجموعة مشكات نیز منتشر شده است.

ترجمة عربی این كتاب نیز با نام الحاجات الأساسیة للإدارة الاسلامیة چاپ شده است.

3ـ6. حقوق‏

1ـ3ـ6. نظریة حقوقی اسلام (ج1ـ2)

این كتاب دربرگیرندة سخنرانى‌‌های استاد قبل از خطبه‌های نماز جمعة تهران دربارة نظریة حقوقی اسلام است.

جلد اول، این مباحث را شامل می‌شود: مفهوم حق، تفكیك میان دو معناى تكوینى و ارزشى (اعتبارىِ) حق در قرآن، تلازم مفهوم اعتبارىِ حق با تكلیف، تفاوت حقوق با اخلاق، خاستگاه و منشأ حقوق، نقد دو مكتب حقوق طبیعى و پوزیتویسم حقوقى، تقسیمات حقوق، خداوند به‌عنوان منشأ حق، برهان عقلى بر بازگشت همة حقوق به حق خداوند با استناد به بیانى از حضرت على(علیه السلام)، مصلحت و حكمت در جعل حق ازسوى خداوند، قدرت و مصلحت به‌منزلة شرایط تكلیف، نقد نظریات نفى تكلیف، رابطة فاعلیت با ثبوت حق، ثبوت همة حقوق برای خداوند به‌عنوان فاعل اصلى در جهان، انسان وامدار خداست نه طلبكار او، تفاوت عبودیت و بردگى، تفاوت مالكیت خداوند بر بنده با مالكیت ارباب بر برده، رحمت الهى در قالب اوامر و نواهى، لزوم تعیین مصلحت در قوانین حقوقى، نیاز به وحى با توجه به مشكل تشخیص مصلحت، ملاحظاتى در تدوین نظام حقوقى، حق كرامت انسان از منظر اعلامیة حقوق بشر و از دیدگاه اسلام، حق آزادى و حدود و مبانى آن، اسلام و حق حاكمیت انسان بر انسان، حق حاكمیت پیامبر و ائمة اطهار(علیهم السلام) و اولو‌الامر، نقد ایده‌های لیبرالیسم و پوزیتویسم اخلاقى دربارة حق آزادى انسان، آزادى عقیده و بیان، آزادى بیان و مطبوعات.

سرفصل‌های مطرح‌شده در جلد دوم از این ‌قرار است: موضوع حكومت و حاكم از دیدگاه اسلام، هدف و ضرورت حکومت، حقوق متقابل رهبری و مردم، تلازم حق و تکلیف، مشخصات حكومت اسلامى از نگاه امیرالمؤمنین(علیه السلام)، دین‌‌مدارى و ارزش‌گرایى حكومت اسلامى، ولایت مطلقة فقیه و حق قانون‌گذارى، ‌احکام اولیه و ثانویه و حکومتی، ثبات و تغییر در احکام و نظام حقوقى، نقش قرارداد اجتماعی در نظام حقوقی، نقش دین در هویت اجتماعی، عوامل انحراف حاكمان و كارگزاران در حكومت اسلامى و قرائت‌های مختلف از دین، پلورالیسم دینی و ریشه‌های آن، انگیزه‌های خیرخواهانه و بدخواهانه از ترویج قرائت‌های مختلف، جاودانگی احکام اسلام، پیوند قرائت‌ها با هرمنوتیک، خطر تعدد قرائت‌ها، حقوق متقابل مردم و حكومت، مبانی انسان‌شناختی دیدگاه دینى و سكولاریستى به حكومت، مالكیت در حكومت اسلامى، حد و مرز دخالت حکومت اسلامی در حریم خصوصی، حقوق و وظایف اقتصادی حکومت اسلامی، وظیفه حكومت در حوزة دفاع و امنیت، مهم‌ترین وظایف حكومت در دفاع از دین و فرهنگ اسلامی، ابعاد جهاد و دفاع از دیدگاه شهید مطهرى، عاشورا تبلور دفاع از دین و ارزش‌‌ها، دفاع از دین و ارزش‌ها در اندیشه و سیرة امام خمینى(رحمه الله)، نقش مردم در استقرار حكومت و ولایت فقیه در ایران، هدف نظام اسلامی در ایران و وعدة تخلف‌ناپذیر خداوند در پیروزی حق و مؤمنان.

 

جلد اول این كتاب برای اولین‌بار در سال 1379 و جلد دوم آن در سال 1382 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است. هر دو جلد این كتاب در سال 1386 در مجموعة مشكات منتشر شده است.

ترجمة عربی این كتاب با نام النظریة الحقوقیة فی الاسلام منتشر شده است.

 

2ـ3ـ6. نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام

این كتاب برگرفته از مباحث آیت‌الله مصباح یزدی در مورد حقوق بشر از دیدگاه اسلام است كه در یازده فصل، تدوین و نگارش شده است.

سرفصل‌ مباحث مطرح شده در این كتاب عبارت‌اند از: تبیین مفهوم حق و اصطلاحات مشابه، معرفی خاستگاه حقوق، اصول موضوعة حقوق بشر، نقد و بررسی اعلامیة جهانی حقوق بشر، معانی آزادی، ارتباط حقوق و تكالیف بشر با جهان‌بینی و مجموعة نظام ارزشی، اسلام و نظام برده‌داری، اشتراك‌ها و تفاوت‌های تشریعی و تكوینی زن و مرد و نظام‌نامة حقوق و تكالیف بشر.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1388 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته است.

 

4ـ6. علوم سیاسی‏

1ـ4ـ6. بحثی ساده و کوتاه دربارة حکومت اسلامی و ولایت فقیه

این کتاب، بازنویسی درس‌های استاد در مؤسسة «در راه حق» است که به شکل درس، ‌با خلاصه و پرسش‌هایی تنظیم شده است.

این مجموعه در نُه بخش تنظیم گردیده و مهم‌ترین مطالب آن عبارت‌اند از: ضرورت بحث از حکومت اسلامی، ضرورت قانون برای جامعه، ویژگی‌های قانون‌گذار ایدئال، تغییر در احکام الهی، تزاحم احکام، ضرورت مجلس قانون‌گذاری، طرحی جدید برای مجلس شورا، دستگاه حکومت در نظام اسلامی، شرایط، اختیارات و وظایف حاکم اسلامی و حکومت و رهبری در عصر غیبت.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1369 توسط شركت چاپ و نشر بین‌الملل انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها توسط همین ناشر و نیز انتشارات امیر‌كبیر تجدید چاپ شده است.

ترجمة عربی این كتاب با نام الحكومة الاسلامیة وولایة الفقیه در سال 1372 توسط سازمان تبلیغات اسلامی منتشر شده است.

 

 

2ـ4ـ6. نگاهی گذرا به نظریة ولایت فقیه‏

این كتاب برگرفته از سخنرانی‌ها، مقالات، كتاب‌ها و جلسات پرسش و پاسخ حضرت استاد مصباح دربارة ولایت فقیه است و در شش فصل به مباحث زیر می‌پردازد:

اهمیت و ضرورت بحث ولایت فقیه، جایگاه و پیش‌فرض‌هاى نظریة ولایت فقیه، رابطة دین با سیاست، معناى سكولاریسم و نقد مبانى آن؛

جایگاه مردم در نظریة ولایت فقیه، معانى مشروعیت و مقبولیت و رابطة این دو با هم، نقش مردم در حكومت اسلامى از دیدگاه‌ شیعه و سنى؛

دلایل عقلی و نقلی اثبات ولایت فقیه، مفهوم ولایت مطلقه، جایگاه ولایت فقیه در قانون اساسى و رابطة مرجعیت و ولایت فقیه؛

خبرگان و ولایت فقیه، پاسخ شبهات دور، لزوم انواع تخصص‌ها و پارادوكس عزل (معماى هم‌زمانى عزل رهبرى و انحلال مجلس خبرگان).

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1378 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است. چاپ بیست و دوم این كتاب در سال 1389 با شمارگان 12000 نسخه بوده است.

ترجمة این كتاب به زبان عربی با نام نظرة عابرة الی نظریة ولایة الفقیه توسط مجمع جهانی اهل‌بیت(علیهم السلام) منتشر، و توسط همان مجمع به سه زبان انگلیسی، اردو و آذری نیز ترجمه شده است.

3ـ4ـ6. پاسخ‏های استاد به جوانان پرسشگر

این كتاب، پرسش‌ها و پاسخ‌هایى را از متن كتاب نظریة سیاسى اسلام در اختیار جوانان پرسشگر می‌گذارد. این پرسش‌ها در هشت موضوع طراحى شده و پاسخ آنها با توجه به متن كتاب نظریة سیاسى اسلام تنظیم گردیده است.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1380 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

 

 

4ـ4ـ6. پرسش‏ها و پاسخ‏ها (ج1ـ5)

این كتاب، مجموعه پاسخ‌های استاد به پرسش‌های مطرح‌شده در نشست‌های مختلفى است كه با حوزویان و دانشگاهیان داشته‌اند که در پنج موضوع دسته‌بندی شده‌ است.

جلد اول (ولایت فقیه و خبرگان) در چهار فصل، به مباحث زیر پرداخته است: مفهوم مشروعیت و مقبولیت و ملاك هریك از این دو، نقش مردم در حكومت، ملاك ترجیح مشروعیت بر مقبولیت، سرنوشت حكومت دینى در صورت فقدان مقبولیت همگانى و مسئلة رفراندوم مجدد براى تعیین نظام، نسبت دین با دموكراسى غربى، ولایت فقیه تنها شكل حكومت دینى در زمان غیبت، پیشینة نظریة ولایت فقیه، اختیارات ولى فقیه، قلمرو ولایت فقیه (از حیث اطلاق و تقیید)، ولى فقیه و نیاز به تخصص‌های متعدد در امر حكومت، ولى فقیه و فقهاى دیگر، چگونگى انتقاد از ولى فقیه، علت دوره‌اى نبودن ولایت فقیه، قداست ولى فقیه، خبرگان رهبرى، مقایسة اعتبار رأى مستقیم و غیرمستقیم مردم، شبهة دور در تعیین رهبر، ضرورت فقاهت خبرگان و راهیابى متخصصان غیرفقیه به مجلس خبرگان.

جلد دوم مبحث ولایت فقیه و خبرگان رهبرى را در سه فصل دنبال کرده است: ولایت یا وكالت فقیه، هم‌‌زمانى چند حكومت اسلامى و ارائة طرحى قابل قبول، جایگاه مراجع در نظام ولایى و رابطة آنان با ولى فقیه، ولایت فقیه و تغییر احكام، مجلس خبرگان از نگاه فقه شیعه، جایگاه و وظایف مجلس خبرگان در نظریة انتخاب یا انتصاب، شبهة هم‌‌زمانى انحلال مجلس خبرگان با عزل رهبرى، دلیل ناسازگارى اسلام با سكولاریسم.

جلد سوم (دین و مفاهیم نو، نظارت استصوابى) به سرفصل‌های زیر می‌پردازد: تعریف دین و فرهنگ و رابطة آن دو با هم، رابطة دین و آزادى، اسلام و جامعة مدنى، مدارا و خشونت در اسلام، دین و اندیشه‌های التقاطى (قرائت‌هاى مختلف و بدعت‌ها)، اسلام و توسعة سیاسى، علل انحراف برخى از روشن‌‌فكران مسلمان، لزوم تقویت معنویات، نظارت استصوابى و دلیل سكوت رهبرى و مراجع در برابر پاره‌‌اى از انحرافات.

جلد چهارم (آزادى و پلورالیسم) در دو بخش به این مباحث می‌پردازد:

در بخش اول دربارة آزادى، مباحثى مانند مفهوم و تعریف آزادى، دین‌دارىْ حق یا تكلیف، تعارض یا تسالم دین با آزادى، حدود آزادى، معناى آیة لاَ اِكرَاهَ فِى الدِّینِ، لیبرالیسم و اصول آن، اسلام و لیبرالیسم، آزادى بیان و آزادى مطبوعات آمده است.

در بخش دوم دربارة پلورالیسم مباحثى از قبیل عرصه‌هاى مختلف پلورالیسم، مفهوم پلورالیسم دینى، پلورالیسم دینى در بعد نظرى و عملى، صراط‌هاى مستقیم، دلایل پلورالیسم و انگیزه‌هاى پیدایش آن، مطرح شده است.

جلد پنجم (حقوق زن در قرآن) به سؤالات زیر پاسخ می‌دهد: تساوى زن و مرد در آفرینش، تفاوت‌‌هاى زن و مرد، عقل زن، آیه‌های موهمِ برترى مرد بر زن، خطاب‌های مذكّر در قرآن، رابطة تفاوت‌های تكوینى با اختلاف‌های قانونى، تلازم تفاوت تكوینى با تفاوت حقوقى، فلسفة احكام زنان، اختلاف‌های تشریعى و حقوقى زن و مرد، ارث زن، شهادت زن، حقوق مدنى زنان، مهریة زن، ازدواج موقت، مبانى حقوقى و اخلاقى خانواده، كنترل غریزة جنسى، اخلاق زنان و زن‌‌گرایى در جهان معاصر.

این مجموعة پنج‌جلدی از سال 1377 كه برای اولین‌بار جلد اول آن توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافت، تاكنون بارها به‌صورت مجزا یا در یك مجلد تجدید چاپ شده است. این اثر در سال 1381 به چاپ هجدهم رسیده و در سال 1385 در یك مجلد از مجموعة مشكات منتشر شده است.

ترجمة عربی این مجموعه با نام أسئلة وردود منتشر گردیده، و به دو زبان‌ اردو و آذری نیز ترجمه شده است. جلد پنجم این مجموعه نیز به زبان انگلیسی ترجمه شده است.

 

5ـ4ـ6. نظریة سیاسی اسلام (ج1ـ2)

این كتاب، بازنویسی مجموعه سخنرانی‌هاى استاد پیش از خطبه‌هاى نماز جمعة تهران است که در دو جلد ـ با نام‌های «قانون‌گذارى» و «كشوردارى» ـ تنظیم و نگاشته شده است. استاد در این كتاب، به‌تناسب مخاطب عام، تنها در مواردى كه امكان ارائة براهین ساده وجود داشته، به شیوة برهانى تمسك جسته و در سایر موارد به شیوة جدلى بحث كرده‌اند. مباحث اصلى كتاب از این قرارند:

جلد اول به مسئلة قانون‌گذاری پرداخته و موضوعات زیر را مورد بحث قرار داده است: اهمیت و ضرورت طرح بحث نظریة سیاسی اسلام، جایگاه سیاست در دین، آزادی در اسلام، آزادی و حد مرز آن، ساختار و شکل حکومت، جایگاه قوانین در نظام دینی، تفاوت نگرش‌ها به خاستگاه حقوق و قوانین، ملاک اعتبار قانون، تفاوت نگرش اسلام و غرب به ارزش‌ها، اختلافات اساسی در دیدگاه اسلام و غرب به قانون، چالش‌های فرهنگی فراروی حکومت اسلامی، ارتباط ربوبیت تشریعی با حاکمیت و قانون‌گذاری، شرایط قانون‌گذاری و جایگاه آن در اسلام، اسلام و دمکراسی و بررسی اصل وحدت در انسانیت و تابعیت شهروندان؛

جلد دوم مسئلة اجرا و کشور‌داری را محور قرار داده، دربارة سرفصل‌های ذیل بحث می‌کند: رهیافت‌های کلان در حوزة حکومت و اجرا، کارویژه‌های دولت و رویکرد اسلام به مشارکت‌های مردمی، ساختار اختصاصی دولت اسلامی، دولت اسلامی و رعایت ارزش‌ها و آزادی‌های مشروع، سلسله مراتب زمامداری در دولت اسلامی، نسبت ولایت فقیه با سازمان حکومت اسلامی، بررسی و نقد نظریة ‌تفکیک قوا، جایگاه اعتقادی حکومت اسلامی، اسلام و مدل‌های گوناگون حکومتی (تئوكراسى، دیكتاتورى و دموكراتیك)، برتری نظام اسلامی بر سایر نظام‌ها، قاطعیت در اجرای مقررات اسلامی، کالبدشکافی بحث خشونت، رویارویی اندیشه‌های غربی با قوانین اسلامی، بررسی نظریة نسبی‌انگاری ارزش‌ها و باورهای دینی و واقع‌نمایی معارف دینی.

این مجموعه برای اولین‌بار در سال 1378 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته، و تاكنون بارها تجدید چاپ شده است. همچنین در سال 1386 در مجموعة مشكات منتشر گردیده است.

ترجمة این مجموعه به زبان عربی با نام النظریة السیاسیة فی الاسلام منتشر گردیده، و به پنج زبان‌ اردو، انگلیسی، تركی استانبولی و هندی نیز ترجمه شده است.

 

 

6ـ4ـ6. سلسه مباحث اسلام، سیاست و حكومت (ج1ـ4)

این مجموعه، متن بخشی از سخنرانی‌های استاد پیش از خطبه‌هاى نماز جمعة تهران است که بعدها در قالب کتاب نظریة سیاسی اسلام تنظیم و چاپ شده است.

این سلسله آثار در سال‌های 1377 و 1378 توسط مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی منتشر شده است.

 

 

7ـ4ـ6. حکیمانه‌ترین حکومت؛ كاوشی در نظریه ولایت فقیه

کتاب «حكیمانه‌ترین حكومت؛ كاوشی در نظریه ولایت‌ فقیه» که در چهار بخش و با عناوین «مفاهیم و پیش‌فرض‌ها»، «مباحث نظری ولایت فقیه»، «ولایت فقیه در نظام جمهوری اسلامی»، و «ولایت فقیه و کارآمدی نظام سیاسی» نگارش یافته است.

در این کتاب، تلاش شده است تا ضمن تبیین مبانی و اصولی که ولایت فقیه بر آنها مبتنی است، تصویری روشن از این دستاورد بزرگ اندیشه اجتماعی اسلام به‌دست داده شود. افزون بر این، كوشش شده است با واكاوی ولایت فقیه در نظام جمهوری اسلامی، شبهات مطرح در این زمینه نیز پاسخ داده شود.

مفاهیم و پیش‌فرض‌های بحث ولایت فقیه، منشأ مشروعیت حکومت اسلامی و مفهوم آن، نگاهی به نظریه جدایی دین از سیاست و پیشینه و مبانی فكری آن، ضرورت حکومت از دیدگاه اسلام و ادله آن، جایگاه مردم در حکومت اسلامی، و حكومت معصومان(علیهم السلام) از جمله مباحث مطرح شده در بخش نخست این کتاب است.

بخش دوم این کتاب در شش فصل به تبیین مباحث نظری ولایت فقیه می‌پردازد. پیشینه نظریه ولایت فقیه، ادلة اثبات ولایت فقیه، شرایط و چگونگی تعیین ولی فقیه و بررسی فردی یا شورایی بودن آن، محدوده وظایف و اختیارات ولی فقیه با توضیح مطلق یا مقید بودن آن، ساختار حکومت مبتنی بر ولایت فقیه و بررسی تأییدی یا تأسیسی بودن آن، و نیز بیان نقش شورا در ساختار حکومت اسلامی در این بخش بررسی شده است.

«ولایت فقیه در نظام جمهوری اسلامی» عنوان بخش سوم این نوشتار است که در آن ضمن سه فصل به مفهوم و ماهیت جمهوری اسلامی، جایگاه رفراندوم در نظام جمهوری اسلامی، سازوکار تعیین ولی فقیه و نظارت بر او با تأکید بر وظایف و مبنای تشکیل مجلس خبرگان، شرایط اعضای مجلس خبرگان و اشكال دور در معرفی ولی فقیه توسط این مجلس، طول دوره ولایت فقیه و رابطه آن با قانون اساسی، پرداخته شده است.

بررسی ظرفیت‌های تئوریک نظریة ولایت فقیه برای کارآمدی نظام سیاسی، و نیز بیان جلوه‌هایی از کارآمدی نظام جمهوری اسلامی در پرتو ولایت فقیه، سرفصل‌های بخش چهارم این کتاب است.

گفتنی است برخی از این مباحث پیش از این در كتاب «نگاهی گذرا به نظریه ولایت فقیه» تدوین و منتشر گردیده، و در نتیجه استقبال علاقمندان به مطالعه در حوزه نظام سیاسی اسلام بارها تجدید چاپ، و به زبان‌های مختلف نیز ترجمه شده بود؛ اما با طرح مباحث جدید از سوی حضرت استاد در این زمینه، ضرورت اقتضا می‌كرد مجموعه‌ای غنی‌تر مشتمل بر همه این مباحث و پاسخ به شبهات نوظهور تدوین گردد.

 

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1394 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته است.

 

 

7. اجتماعی و فرهنگی‏

1ـ7. انقلاب اسلامی‏

1ـ1ـ7. انتقام (نشریة داخلی حوزة علمیة قم در سال‌های 1343ـ1344)

این مجموعه، دربردارندة هشت شماره از نشریة مخفی «انتقام» است که در دوران مبارزات ملت ایران توسط حضرت استاد تهیه و توزیع می‌شده است.

این مجموعه برای اولین‌بار در سال 1379 توسط انتشارات کلبة شروق و با همکاری مرکز بررسی‌های اسلامی منتشر گردیده، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

 

 

2ـ1ـ7. انقلاب اسلامی، جهشی در تحولات سیاسی تاریخ

این کتاب، بازنوشتة سلسله مباحث استاد در سخنرانی‌های پیش از خطبه‌های نماز جمعة تهران دربارة انقلاب اسلامی ایران است که در 21 فصل تنظیم شده است.

مطالب کتاب شامل مباحث زیر می‌شود: عظمت انقلاب اسلامی و وظیفة ما در برابر این نعمت بزرگ، بررسی نظریات دربارة منشأ پیدایش انواع حکومت‌ها، انگیزه‌های جاه‌طلبانه و ویژگی حرکت‌های الهی، فرایند شکل‌گیری تحولات اجتماعی، حرکت انبیای الهی به‌عنوان منشأ مهمی برای تحولات اجتماعی، بررسی زمینه‌های پیدایش نظریة کثرت‌گرایی و نقد آن، ویژگی حرکت‌های اجتماعی و سیاسی انبیا و نقش آن در تأمین اهداف حقیقی انسان، آسیب‌شناسی انقلاب اسلامی، آسیب‌های فراروی نهادهای اجتماعی (شامل خط‌مشی گروه‌های مخالف انقلاب، انگیزه‌های فردی برای ایجاد فساد در جامعه، نقش خواص در انحراف یا هدایت جامعه)، جایگاه ممتاز حکومت اسلامی، نقش معنویت در پیروزی مسلمانان، ‌نقش امدادهای غیبی، عوامل پیروزی در میدان جنگ، ملاک پیروزی حق بر باطل، ‌اختلاف و عوامل آن، ملاک وحدت در جامعة اسلامی، عوامل آسیب‌زا در جامعة اسلامی و وظایف اقشار مختلف در برابر انقلاب اسلامی.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1384 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته، و تاكنون بارها تجدید چاپ شده است.

 

3ـ1ـ7. انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن

این كتاب، متنی آموزشی دربارة انقلاب اسلامی است كه بر اساس مباحث کتاب انقلاب اسلامی، جهشی در تحولات سیاسی تاریخ برای استفاده در مراكز آموزشی و پژوهشی در دو بخش و در قالب چهارده درس تنظیم شده است.

بخش نخست این كتاب، تحلیل نظری انقلاب اسلامی است كه مباحث زیر را شامل می‌شود: تعریف انقلاب و مقایسة آن با دیگر حركت‌های اجتماعی نظیر كودتا، شورش و اصلاح، تبیین و بررسی تئوری‌های مطرح دربارة انقلاب، بررسی عوامل پیدایش انقلاب از منظر دینی با اشاره به عوامل ایجاد تحولات اجتماعی، زمینه‌های پیدایش بحران و تعادل در جامعه، بررسی ماهیت و ویژگی‌های انقلاب اسلامی، نقش رهبری، مردم و آموزه‌های دینی (به‌عنوان اركان انقلاب اسلامی) در ایجاد وحدت در جامعه و پیروزی انقلاب اسلامی، دستاوردهای انقلاب اسلامی، مفهوم استمرار انقلاب، آسیب‌شناسی انقلاب اسلامی، بررسی راهکارهای حفظ و تداوم انقلاب با اشاره به انواع تهدیدها و آسیب‌های فراروی نظام.

بخش دوم كتاب به نقاط عطف تاریخ ایران، از مشروطه تا پیروزی انقلاب اسلامی پرداخته است. این حوادث شامل نهضت مشروطه، دوران دیكتاتوری پهلوی اول و دوم و دوران آغازین انقلاب می‌شود و سرفصل‌های مباحث مربوط به آنها عبارت‌اند از: منشأ، ماهیت، جریان‌شناسی و علل انحراف نهضت مشروطه از اهداف اصیل خود و نقش این انحراف در به تعویق ‌افتادن شكل‌گیری انقلاب اسلامی، زمینه‌های ایجاد دولت‌های لاییك در جهان اسلام، برخی حوادث عمده در دوران پهلوی اول، بررسی برخی از اقدامات، حوادث و جریان‌های دوران پهلوی دوم، ازجمله: تضعیف ارزش‌ها و باورهای اسلامی از سوی حكومت، چگونگی تقویت حوزة علمیه ازسوی علمای بزرگ، فاجعة مدرسه فیضیه، كاپیتولاسیون، قیام 15 خرداد، اوج‌گیری انقلاب در سال 57، فرار شاه، ورود امام خمینی(رحمه الله) و جریان‌شناسی گروه‌های منحرف فكری پیش و پس از انقلاب اسلامی مانند: ماركسیست‌ها، منافقان و منافقان نوین (ملی‌گرایان).

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1386 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

 

4ـ1ـ7. عبرت‏های خرداد

این کتاب، حاصل گردآوری و تنظیم شماری از سخنرانی‌های استاد است که به مناسبت‌های مختلف دربارة نهضت پانزدهم خرداد ایراد شده است و نگارندگان برای غنی‌سازی و تکمیل آنها، از دیگر آثار ایشان نیز بهره برده‌اند.

این کتاب که قیام پانزدهم خرداد را از چندین زاویه مورد بازکاوی و کاوش قرار داده، در فصل نخست به بررسی خاستگاه‌های آن نهضت از منظر معرفتی، سیاسی و اجتماعی پرداخته است. فصل دوم این نوشتار به شخصیت‌شناسی و نقش حیاتی رهبر قیام، یعنی امام خمینی(رحمه الله) درشکل‌گیری، تداوم و پیروزی آن قیام پرداخته است. در فصل سوم دشمنان دین و قیام‌های دینی ـ ازجمله قیام پانزدهم خرداد ـ بازشناسی شده‌اند و فصل آخر نیز به پاره‌ای از مهم‌ترین آسیب‌هایی که متوجه این نهضت است با اشاره به راهکارهای مقابله با آنها، اختصاص یافته است.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1383 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته، و تاكنون بارها تجدید چاپ شده است.

 

 

2ـ7. گروه‏های اجتماعی‏

1ـ2ـ7. جوان و مشكلات فكری

این كتاب، مجموعه سخنرانی چند نفر از اساتید در سمینار وحدت حوزه و دانشگاه است كه سه گفتار آن توسط حضرت استاد ایراد شده است.

این كتاب مجموعة نُه جلسه سخنرانی از حضرات آقایان مكارم شیرازی، مصباح یزدی، حائری شیرازی و دكتر لاریجانی در سمینار وحدت حوزه و دانشگاه است كه سال 1367 در محل دانشگاه صنعتی شریف برگزار شده است. سه سخنرانی از این مجموعه را آیت‌الله مصباح یزدی ایراد كرده‌اند. در این سخنرانی‌ها با استناد به موازین اسلامی و استفاده از آیات و روایات، به بررسی مشكلات جوانان و مسائل فكری، عقیدتی و اجتماعی آنها پرداخته و پیشنهادهایی برای رفع این مشكلات به دولت ارائه شده است.

این كتاب در سال 1370 توسط انتشارات خرم، چاپ و منتشر شده است.

 

 

2ـ2ـ7. زن یا نیمی از پیكر اجتماع‏

این كتاب کم‌حجم، مقاله‌ای از حضرت استاد است كه برای نخستین‌بار در خرداد سال 1343 در شمارة یازدهم نشریة مكتب تشیع چاپ شده است.

در این نوشتار، حضرت استاد ابتدا به جایگاه و منزلت زن در اسلام پرداخته، و در ادامه، فهرست‌وار به برخى شبهات دربارة حقوق زن در اسلام اشاره كرده و آنها را پاسخ داده است؛ ازجمله، به منطق فطرت به‌منزلة راه‌حل اساسى براى مسائل اجتماعى اشاره مى‌‌شود و سپس تفاوت‌‌هاى سرشت زن با مرد و امتیازات فطرى زن بر مرد بررسى شده و در نهایت، موقعیت زن ازنظر اسلام، تبیین گشته است. همچنین مقایسه‌ای بین دو دیدگاه فرهنگ غربى و اسلامى دربارة حقوق زن صورت گرفته و تفوق فوق‌العادة فرهنگ اسلامى دراین‌باب نشان داده شده است.

 

این کتابچه به كوشش انتشارات آزادى قم چاپ و منتشر گردیده است.

ترجمة این نوشتار به زبان انگلیسى، به همراه دو مقالة دیگر، ازسوى سازمان تبلیغات اسلامى در كتابى به نام Status of Women in Islam منتشر شده است.

 

 

3ـ2ـ7. نگاهی گذرا به بسیج و بسیجی

این کتاب، مجموعه گفتارهای حضرت آیت‌الله مصباح است که در مناسبت‌ها و موقعیت‌های گوناگون دربارة بسیج و تفکر بسیجی، ایراد شده است.

سرفصل‌های مطرح‌شده در این کتاب از این قرار است: رسالت بسیج، بازشناسی مفهوم و کارکردهای بسیج، ویژگی‌های قرآنی بسیج و بسیجی (پایداری در راه خدا، طلب آمرزش الهی، طلب ثبات قدم و نصرت از خداوند، اتکا به قدرت الهی، تواضع با مؤمنان، سرسختی با دشمنان و پیوند با ولایت)، ویژگی‌های رزمندگان و بسیجیان صدر اسلام با اشاره به خطبه‌های امیرالمؤمنین(علیه السلام) در نهج‌البلاغه شامل عشق به جهاد و شهادت، انس با قرآن، روزه‌داری، سحرخیزی، احیای سنت‌های الهی، وظیفه‌شناسی، تبعیت از رهبری و زنده ‌نگه داشتن یاد شهیدان، نقش تأثیرگذار بسیج و تفکر بسیجی در تحولات فرهنگی و سیاسی کشور به‌ویژه در انقلاب اسلامی، نقش اجتماعی بسیج، اهمیت آشنایی با فرهنگ غرب و انحطاط فزایندة آن، لزوم مقابله با تهاجم فرهنگی، حفظ تفکر و روحیة بسیجی و آگاهی از مسائل سیاسی به‌عنوان ضامن بقای انقلاب و ارزش‌های والای اسلامی آن.

چاپ اول این کتاب در تابستان 1386 به همت انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) منتشر گردیده، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

 

4ـ2ـ7. مباحثی پیرامون حوزه‏

این كتاب برگرفته از سخنرانى‌‌ها و مصاحبه‌‌هاى استاد دربارة روحانیت و حوزه است که در هشت بخش تنظیم شده است.

مباحث کتاب سرفصل‌های زیر را شامل مى‌شود: اسلام و روحانیت، برخى از ویژگى‌‌هاى اسلام ازجمله: اصالت و صلاحیت كامل آن براى تأمین سعادت فردى و اجتماعى انسان، لزوم آموختن هرچه بیشتر حقایق اسلام، آمادگى دنیا براى پذیرش اسلام، لزوم شناخت و معرفى صحیح اسلام براى جبران تقصیرها و قصورهاى گذشته، پرهیز از كج‌روى‌‌هایى كه احیاناً در معرفى اسلام صورت گرفته، فلسفة وجودى و جایگاه روحانیت، جایگاه روحانیت پیش از انقلاب، حوزه و روحانیت پس از انقلاب، ضرورت حفظ جایگاه روحانیت میان مردم، وظایف روحانیت از قبیل: شناخت اسلام، شناخت نیازهاى جامعه، تبیین و پاسدارى از اسلام، شرایط لازم براى روحانى و تبلیغ دین، پیشنهادهاى كلى در مورد وضعیت برنامه و دروس حوزه، وظایف نظام آموزشى حوزه، ضرورت توسعه كمى و كیفى حوزه براى پاسخ‌گویى به مسائل و شبهات، توصیه‌‌هایى در زمینة رشته‌‌هاى تحصیلى فقه و اصول، فلسفه و تفسیر، شش پیشنهاد براى رونق بخشیدن به بخش تحقیقات علمى در حوزه، طرح جامع پیشنهادى براى اصلاح برنامة درسى حوزه به‌منظور ایجاد تحولات كمى و كیفى در برنامه‌‌هاى درسى و تحقیقاتى حوزه و نیز برای كسب توانایى در پاسخ‌گویى به نیازهاى دینى جامعه و ایفاى رسالت نشر معارف اسلامى در سراسر جهان، حوزه و انقلاب فرهنگى، وظیفة حوزه در قبال تهاجم فرهنگى، وحدت حوزه و دانشگاه و علل عدم تحقق كامل آن، مقایسة حوزه و دانشگاه، كاستى‌‌ها و خطرهای فراروی حوزه، توصیه‌‌هاى اخلاقى در زمینة خودسازى و تزكیه و تهذیب نفس، اخلاص، ارتباط با خدا و توسل، زهد و ساده‌‌زیستى، استفاده از لحظات عمر و اهمیت دادن به تحصیل.

این کتاب برای اولین‌بار در سال 1376 به همت انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) چاپ شده، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

 

 

3ـ7. فرهنگی‏

1ـ3ـ7. تهاجم فرهنگی‏

این کتاب، شامل مجموعه‌اى از سخنرانى‌هاى استاد دربارة تهاجم فرهنگى است و مطالب آن در چهار بخش تنظیم شده است:

بخش‌های مختلف کتاب به مطالب زیر مى‌پردازد: هویت شرق‌نشینان و گسترة تهاجم فرهنگى، فلسفة غرب و نقش تخریبى آن در فرهنگ جوامع اسلامى، گونه‌هاى مختلف تهاجم یا زمینه‌هاى تسلط كفار بر مسلمین و اهمیت سلطة فرهنگى، اصل عدم استیلاى كفار بر مسلمین و دلیل این اصل، اصول و ارزش‌هاى اسلامى و خطر تهاجم فرهنگى، مبارزة فرهنگى برترین حربة دشمنان، ایمان‌زدایى و ایجاد شك در باورهاى دینى به‌منزلة یكى از ابزارهاى تهاجم فرهنگى، انقلاب اسلامى و خطر تهاجم فرهنگى، عناصر اصلى فرهنگ (بینش‌ها، گرایش‌ها و رفتارها)، نقش فرهنگ در تداوم انقلاب، بى‌نظیر بودن انقلاب اسلامى، ولایت فقیه: هدف اصلى تهاجم فرهنگى، راه ترویج ارزش‌ها و شیوه‌هاى مقابله با هجوم فرهنگى دشمن، تهاجم فرهنگى و راهكارهاى دفاعى، آماجگاه‌هاى هجوم فرهنگى دشمن شامل: عناصر سه‌گانة فرهنگ، حوزه و دانشگاه، راه‌هاى سطحى و ریشه‌اى نفوذ فرهنگى دشمن، راهكارهاى دفاعى، وظیفة ملت (اعم از فرهیختگان و تودة عمومى مردم) و دولت در دفاع از فرهنگ اسلامى.

این کتاب برای نخستین‌بار به کوشش انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) در سال 1376 چاپ و منتشر گردیده، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

ترجمة عربی این کتاب با نام الغزو الثقافی توسط مجمع جهانی اهل‌بیت(علیهم السلام) چاپ و منتشر گردیده، و به زبان آذری نیز ترجمه شده است.

2ـ3ـ7. اصلاحات، ریشه‏ها و تیشه‏ها

این کتاب برگرفته از سخنان حضرت استاد دربارة اصلاحات است که ناظر به جریان موسوم به «اصلاح‌طلبی» در فضای سیاسی ایران ایراد شده است.

در این کتاب، با بررسی مفهوم اصلاح و افساد از دیدگاه قرآن و معارف اسلامی، حقیقت اصلاحات دینی و تفاوت آن با اصلاحات آمریکایی و آنچه جریان موسوم به اصلاحات آن را مطرح می‌کند، تبیین گردیده است.

این کتاب برای اولین‌بار در سال 1382 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) چاپ و منتشر شده است.

 

 

3ـ3ـ7. به پیشواز خورشید غرب

این کتاب، گزارشی تحلیلی است از سفر استاد به کشورهای اسپانیا، مکزیک، کوبا، کلمبیا، برزیل، شیلی و آرژانتین.

در این مجموعه، علاوه بر گزارش سفرها و دیدارهای استاد، متن کامل سخنرانی‌ها و گفت‌وگوهای ایشان با شخصیت‌های مذهبی و علمی آمده است. عنوان‌های برخی از این سخنرانی‌ها از این قرار است: نقش معرفت، ایمان و محبت در تکامل حقیقی انسان؛ عزت اسلامی؛ رهبری، وحدت و استقامت رمز پیروزی و سعادت؛ تحولات فلسفة اسلامی از آغاز تا عصر حاضر؛ تکلیف، مسئولیت و استقامت از دیدگاه اسلام؛ عرفان اسلامی: معرفت، محبت و تقرب به خداوند؛ نهضت فکری و اخلاقی: وظیفة مشترک ادیان توحیدی، بحثی در حقوق بشر از دیدگاه اسلام، اقتصاد اسلامی؛ پرستش خدا: اکسیری جاودانه؛ سیر تحول در متدولوژی فلسفة اسلامی؛ عرفان از دیدگاه اسلام: از آشنایی تا مهرورزی، خودآگاهی و خداآگاهی و خانواده از دیدگاه اسلام.

 

این کتاب در سال 1384 به همت مرکز انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) منتشر شده است.

 

 

4ـ3ـ7. سفر به سرزمین هزار آیین

این کتاب، گزارشی از سفر استاد به کشور هندوستان است. در این کتاب، ضمن روایت بازدیدهاى ایشان از شهرها و مراکز علمى و دیدارهای ایشان با شخصیت‌هاى گوناگون کشور هندوستان، سخنرانی‌هاى معظم‌له در جمع گروه‌هاى مختلف علمى و فرهنگى این سرزمین نیز ارائه شده است.

در این نوشتار علاوه بر 27 سخنرانى در جمع نخبگان، ایرانیان مقیم هند، استادان زبان فارسى و حوزه‌هاى علمیه، شرح و توضیح بازدید از دانشگاه هم‌درد، تاج محل، بمبئی، لال‌قلعه، تمپل‌گل‌ها، مسجد جامع لکنهو، جامعة‌الزهراء لکنهو، حوزة علمیة ناظمیه، حیدرآباد، قلعه گل‌کنده، موزه سالار جنگ و دربار حسینى، بنگلور و مرکز میکروفیلم به چشم می‌خورد.

این کتاب برای اولین‌بار در سال 1386 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) چاپ و منتشر شده است.

 

 

5ـ3ـ7. طوفان فتنه و کشتی بصیرت

این کتاب بخشی از گفتارهای حضرت استاد درباره فتنه‌شناسی است که با هدف تبیین دقیق مفهوم فتنه در فرهنگ اسلامی و تحلیل فتنه‌های اجتماعی به رشته تحریر درآمده است.

بررسی فتنه و امتحان الهی از منظر قرآن کریم و احادیث با توضیح موضوعاتی چون: مفهوم‌شناسی فتنه، گستره فتنه در زندگی انسان، اهداف، حقیقت و چگونگی امتحان الهی، حوزه‌های آزمایش در قرآن، آزمودن انسان‌ها با امور تکوینی و تشریحی و ذکر مصادیقی از امتحانات الاهی، فصل اول این کتاب را شامل می‌شود.

فصل دوم کتاب، عوامل، انگیزه‌ها و اهداف فتنه را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد. عوامل پدیدآورنده فتنه، مکلف بودن آدمی دربرابر فتنه‌ها، نقش مال، مقام و شهوت در پدیدآمدن فتنه‌ها، راز فتنه‌های الهی و راز فتنه‌گری انسان و شیطان، هدف خداوند از فتنه، هدف انسان‌ها و شیطان از فتنه‌گری، و فتنه‌پذیری و فتنه‌گریزی، از مباحثی است که در این فصل آمده است.

هم‌چنین، این کتاب در فصل سوم به روشن کردن ماهیت فتنه‌گران و چگونگی شکل‌گیری فتنه‌های اجتماعی می‌پردازد که موضوعاتی چون: روش بحث دربارة فتنه‌های اجتماعی، انواع طراحی و برنامه‌ریزی، مؤلفه‌های فتنه، ساده‌ترین راه شناخت فتنه‌گران، ویژگی‌های روانی سران فتنه را در خود جای داده است.

راهبردها و رویکردهای فتنه‌گران نیز در فصل چهارم این کتاب بیان شده است. اشاره به دو راهبرد مهم فتنه‌گران و راه‌های پیشبرد فتنه، تبیین پیچیدگی روش‌ها در فتنه‌های معنوی، تحلیل اجمالی از جنگ نرم و تبیین راهبردهای فتنه‌گران، ذکر گروه‌های هدف در تهاجم فرهنگی و بیان دستاویزهای فتنه‌گران، از مهم‌ترین موضوعات این فصل است.

فصل پنجم و پایانی این کتاب نیز به بررسی و توضیح وظایف مؤمنان در برابر فتنه‌های اجتماعی می‌پردازد. از مباحث مطرح شده در این فصل می‌توان به: هدایت‌ناپذیری فتنه‌گران، دو عامل مهم فتنه‌پذیری، اهمیت و نقش بصیرت به عنوان یک سفارش قرآنی در پیشگیری از فتنه و نجات فتنه‌زدگان، وظایف حوزویان، نخبگان و عموم مردم در برابر فتنه‌ها و لزوم آگاهی‌بخشی و افشاگری، اشاره کرد.

 

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1390 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته است.

 

 

6ـ3ـ7. زلال نگاه؛ مباحثی در بصیرت سیاسی و اجتماعی

این كتاب بخشی از مباحث سیاسی ـ اجتماعی حضرت استاد درباره بصیرت است.

كتاب مزبور با تعریف و بررسی ماهیت بصیرت، ضرورت و اهمیت آن را تشریح می‌کند و سپس، به ارایه راه‌کارهای کسب و ارتقای بصیرت و راه‌کارهای مقابله با دشمن می‌پردازد. اشاره به موانع کسب و ارتقای بصیرت، بیان و اشاره به مصادیقی از بصیرت سیاسی امام و رهبری و تشریح ملاک سنجش بصیرت از دیگر مباحث این کتاب است. برخی از عناوین این کتاب عبارت‌اند از:

لزوم تقویت اعتقادات و باورهای دینی، تشخیص صحیح و دقیق حق و باطل، درک درست موقعیت و وظیفه‌شناسی، پرهیز از سطحی‌نگری، غرور و سرمستی در حوزه فکر و عمل، ارجاع متشابهات به محکمات و یقینیات، برداشت صحیح و دقیق مفاهیم دوپهلو و غلط‌انداز، لزوم شناسایی دشمن و انگیزه‌ها و ابزارهای او، طراحی و مدیریت رویارویی با دشمن.

 

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1390 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته است.

 

 

7ـ3ـ7. بزرگ‌ترین فریضه

این کتاب مجموعه مباحثی منسجم دربارة امر به معروف و نهی از منکر است. در این کتاب ابتدا مفهوم امر به معروف و نهی از منکر تبیین، و سپس اهمیت، جایگاه و ضرورت این فریضه در جامعه اسلامی واکاوی شده است. بخشی از این نوشتار به بحث امر به معروف و نهی از منکر در آیات و روایات اختصاص یافته است. در بحث شروط امر به معروف و نهی از منکر، سه شرط اساسی عدم خوف از ضرر، پرهیز از توهین، و احتمال تأثیر به‌تفصیل تبیین، و بحث درباره مراتب آن نیز با دو بیان مختلف مطرح گردیده است. از مباحث با ‌اهمیت در این کتاب، بیان روش‌ها و مصادیق بارز امر به معروف و نهی از منکر و همچنین بحث از چالش‌های موجود در عمل به این فریضه است.

گفتنی است علامه مصباح یزدی، در این مباحث، بیش از هر چیز به ابعاد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی این فریضه توجه کرده‌اند، و از این رو، شیوه ایشان درباره چگونگی طرح مباحث با شیوه دیگر صاحبان آثار در این زمینه تفاوت‌هایی دارد. امید است نشر این کتاب، گامی در مسیر احیای این فریضه، که در روایات از آن با عنوان بزرگ‌ترین فریضه یاد شده است، باشد.

 

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1389 توسط انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینى(رحمه الله) انتشار یافته است.

 

 

4ـ7. شخصیت‌ها‏

1ـ4ـ7. سیری در ساحل: بینش و منش امام خمینی(رحمه الله)

این كتاب، فراهم‌آمده از سخنان آیت‌الله مصباح یزدی است که به بیان و شرح بینش و منش امام خمینی(رحمه الله) می‌پردازد.

این نوشتار شامل مباحث ذیل می‌شود: بررسی ابعاد شخصیتی امام در چهار بعد علمی، عرفانی ـ اخلاقی، سیاسی ـ اجتماعی و بعد مدیریت و رهبری حضرت امام، ابتكارات آن رهبر بزرگ و مرجع عالی‌قدر در مباحث فقه، اصول، فلسفه و عرفان، ویژگی عبودیت به‌عنوان جوهرة شخصیت وجودی آن عزیز، پیوند او با كانون بی‌نهایت عظمت و سرچشمه نور، تحلیل آرای تربیتی حضرت امام و برتری آنها بر نظر بسیاری دیگر از مصلحان و مربیان جهان، نقش امام راحل در احیای ابعاد فراموش‌شدة اسلام به‌ویژه مسائل تربیتی و علت فراموش‌شدن آنها، امام جلوه‌بخش مذهب جعفری، امام و كشف هویت متدینان، استراتژی و راهبرد قرآنی امام در دفاع از ارزش‌ها، نمونه‌هایی از برخوردهای ایشان در دفاع از ارزش‌ها، اهداف و آرمان‌های بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران كه همانا اهداف و آرمان‌های اسلام ناب است؛ ازجمله: تشكیل حكومت اسلامی، حمایت از محرومان، حفظ وحدت میان اقشار جامعه، ایجاد همبستگی و اتحاد میان مسلمانان و مبارزه با طاغوت.

این كتاب برای اولین‌بار در سال 1385 به‌همت انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) چاپ و منتشر گردیده، و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

2ـ4ـ7. تماشای فرزانگی و فروزندگی

این کتاب، برگرفته از مقالات و بیانات آیت‌الله ‌مصباح دربارة علامه طباطبایی است که در شش فصل تهیه و تنظیم شده است.

مطالب کتاب سرفصل‌های زیر را دربر‌می‌‌‌گیرد: خلق و خوی علامه به‌عنوان طلایه‌دار تحقیق و تزکیه، روحیة ابتکاری ایشان در عرصة اندیشه و عمل، نقش وی در معرفی اسلام و به‌خصوص شیعه، ایجاد وحدت حوزه و دانشگاه، توجه به نیاز زمانه، کوشش‌های فرهنگی ایشان درزمینة احیای اندیشه و ارزش‌های اسلامی و انقلابی، علامه به ‌عنوان مفسری گرانمایه، جایگاه تفسیر میان علمای شیعه و سنی، سبک و چگونگی روش تفسیر علامه، پرهیز از تأویل‌های سلیقه‌ای، توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی زمان، الهامات الهی و لزوم آموزش‌های تفسیری، ابعاد شخصیتی حضرت علامه و نبوغ فکری و علمی ایشان، نقش علامه در احیای تفکر اسلامی، ستیز با افکار انحرافی، تبیین مبانی فکری انقلاب اسلامی و ترویج معارف ناب در جامعه، ارتباط ایشان با دانشگاهیان، فروتنی آن بزرگوار در طرح مباحث فلسفی، نوآوری‌های حکیمانة ایشان در طرح مباحث مورد نیاز روز و پاسخ به شبهات و تفکرات الحادی. در پایان کتاب نیز ضمن آشنایی با کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم، انگیزة نگارش، برجستگی‌ها و ارزشمندی‌ها، جایگاه والا و نقش تأثیرگذار این اثر را از زبان حضرت آیت‌الله‌مصباح به رشتة تحریر درآورده‌ایم.

این کتاب برای اولین‌بار در سال 1386 به همت انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) چاپ و منتشر شده است.

3ـ4ـ7. خاطرات آیت‌الله مصباح از آیت‌‌الله‌‌العظمی بهجت(رحمه الله)

این کتاب کوچک و خواندنی، متن مصاحبه‌ای است که استاد مصباح دربارة زندگی و شخصیت فقیه عارف، آیت‌الله‌العظمی بهجت(رحمه الله) داشته است.

چاپ دوم این كتاب در سال 1382 توسط انتشارات یمین منتشر گردیده و پس از آن نیز بارها تجدید چاپ شده است.

 

 

4ـ4ـ7. آفتاب مطهر (زندگی، اندیشه و خدمات علمی و فرهنگی علامة شهید، آیت‌الله مرتضی مطهری)

این کتاب، برگرفته از آثار و سخنانی است که استاد دربارة ویژگی‌های استاد ‌شهید ‌مرتضی ‌مطهری بیان فرموده‌اند که در نُه فصل تنظیم شده است.

مباحث کتاب شامل عناوین زیر می‌شود: دانشور ژرف‌اندیش، راز موفقیت، مدرس وارسته، پاسخ‌گوی نیازهای زمان، آفت‌زدایی از بوستان فرهنگ و عقیده، سدّی در برابر سیل تحریفات و شبهات، افشای گذرگاه‌های الحاد، قاطعیت در برابر التقاط و میهمان قدسیان.

این کتاب برای اولین‌بار در سال 1388 به همت انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) چاپ و منتشر شده است.