نظام ارزشی صحیح، درگرو داشتن نظام عقیدتی صحیح است

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی آثار حضرت آیت الله مصباح یزدی، رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در همایش رابطه مدیریت با علوم اسلامی، با بیان اینكه علوم انسانی به علوم توصیفی و دستوری تقسیم می شود، ادامه داد: در علوم توصیفی، بیان از هست ها و واقعیات موجود است و دانشمند در آن تنها می كوشد تا آنچه هست را بفهمد و روابط بین پدیده های آن علم را كشف كند ، اما در علوم دستوری، بایدها و نبایدها مطرح می شوند.

آیت الله محمدتقی مصباح یزدی با اشاره به اینكه علوم توصیفی نیز به نوعی به دو قسم تقسیم می شوند ادامه داد: برخی علوم توصیفی ، توصیفی محض بوده و برخی دیگر به گونه ای هستند كه نتیجه شان، دستوری است و در واقع باید و نباید را بیان می كند. به عنوان نمونه  هر چند روانشناسی به تبیین هست ها می پردازد، اما از روانشناسی انتظار می رود كه با كشف واقعیت ها و رابطه ها، راه حل نیز ارائه دهد.

وی با تشبیه این گونه علوم به پزشکی گفت: علم پزشكی به بیان هست هایی در خصوص بدن انسان می پردازد و مثلا كشف می كند فلان دارو، سبب رفع بیماری می شود. هرچند پزشكی علمی دستوری نیست، اما در واقع دستورالعملی ارائه می كند مبنی بر اینكه برای رفع بیماری باید فلان دارو را استعمال كرد. برخی از علوم انسانی نیز همین گونه هستند.

علامه مصباح یزدی افزود: البته این نوع ارائه دستور العمل، مانند دستورالعمل‌های علومی همچون حقوق نیست، چرا كه در حقوق و امثال آن، دستوری بودن جنبه آمریت داشته و برای تخلف از آن، عواقبی در نظر گرفته شده است. به عبارت دیگر برخی از علوم انسانی ، دستوری بودنشان از قبیل تبدیل اخبار به انشاء است و برخی دیگر انشائی و آمرانه هستند.

وی با اشاره به اینكه برخی از علوم انسانی نیاز به ممارست و كسب مهارت دارند، ادامه داد: به عنوان نمونه حقوق، صرفا برای دانستن مقررات نیست، لذا قاضی علاوه بر دانستن قواعد و مقررات، باید كسب مهارت كرده و كارآموزی كند. در علوم تربیتی نیز دانستن قواعد تربیتی برای یك مربی كافی نیست و مربی نیاز به مهارت عملی دارد و همین امر سبب شده كه عده ای برخی از علوم انسانی را نوعی فن تلقی كنند و نه علم.

رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) ادامه داد: لذا باید دید مدیریت، علمی دارای متد و روش خاص است، یا یك فن به شمار می رود، و آیا دستوری است و نیاز به مهارت دارد یا خیر؟

عضو خبرگان رهبری با اشاره به اینكه مدیریت به غیر از كسب دانش، نیاز به استعداد و توانایی عملی هم دارد، ادامه داد: نمونه كامل و بارز یك مدیر، در شهید بهشتی متجلی بود. هوش، فراست، دوراندیشی و شناخت اوضاع و احوال از جمله ویژگی های خدادادی وی بود.

وی با بیان این مقدمات اظهار داشت: حتی اگر مدیریت را به عنوان یك فن بدانیم كه احتیاج به ممارست و كسب مهارت دارد، باید این نكته مورد توجه قرار گیرد كه قوام مدیریت تنها به تمرین و ممارست نیست، بلكه باید معرفت و دانشی نسبت به قواعد مدیریت وجود داشته باشد تا بر آنها تمرین و ممارست صورت گیرد. اما اینكه آیا دانش مستقلی به نام مدیریت وجود دارد یا خیر، بحث دیگری است؟

این استاد فلسفه اسلامی ادامه داد: از این رو، اولا مدیریت با تمرین و كسب مهارت امكان پذیر است، ثانیا این تمرین مبتنی بر یك سری مقرراتی است و ثالثا دانشی  به عنوان لایه زیرین وجود دارد كه مقررات از آن استنباط می شود و رابعا این مقررات و دانش مبتنی بر واقعیات و هست های پایه ای هستند كه قاعدتا توصیفی هستند.

وی در توضیح این مطلب ادامه داد: مدیریت مانند هرمی در نظر گرفته می شود كه لایه های متعددی دارد و در قاعده و سطح زیرین آن، مجموعه ای از علوم انسانی از جمله روانشناسی قرار دارد كه برآیند آن، قسم دستوری مدیریت را محقق می كند. یعنی زیر ساخت های این دانش، واقعیاتی است كه باید شناخت و كشف كرد و بر اساس آن دستورات مدیریت را ترسیم كرد.

علامه مصباح یزدی با طرح این سؤال كه چگونه برآیند علوم توصیفی، دستوری می شود و هست ها تبدیل به بایدها و نبایدها می شود ادامه داد: رابطه بین حقائق و دستورات گاه به خودی خود حاصل می شود. مثلا وقتی ثابت شد كه فلان قرص در درمان بیماری موثر است، خود به خود این دستور به ذهن متبادر می شود كه باید برای درمان بیماری از فلان قرص استفاده كرد كه در فلسفه به آن وجوب بالقیاس می‌گویند.

وی افزود: اما در مسائل اجتماعی رابطه بین هست ها و باید ها با وجوب بالقیاس فهمیده نمی شود و این رابطه بسیار دشوار می شود، به طوری كه نتیجه آن، در فرهنگ ها و مكاتب مختلف متفاوت بوده و گاه تفاوت نتایج  در حد نفی و اثبات است و یك امر واحد، در جامعه ای مطلوب و در جامعه دیگر مذموم محسوب می شود.

علامه مصباح یزدی با اشاره به نمونه هایی اظهار داشت: مثلا مسأله همجنس‌گرائی در برخی كشورها به قدری رواج دارد كه كاندیداهای ریاست جمهوری آن كشور سعی می كنند با حمایت از این مسأله، رأی گروه همجنس‌بازان را به نفع خود مصادره كنند. لذا در برخی كشورها بازبودن مسیر همجنس‌گرائی امری مطلوب و در برخی كشورها بسیار مذموم و دارای اشد مجازات است.

وی با اشاره به نظرات مختلف درباره رابطه بین هست ها و باید ها اظهار داشت: نظرات مختلف و متضادی در این زمینه ارائه شده است به گونه ای كه برخی ادعا كرده اند كه اصلا نمی توان از هست ها، بایدها را نتیجه گرفت.

رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با اشاره به اینكه نظر صحیح این است كه بسیاری از بایدها، مبنی بر هست هاست، اظهار داشت: در جائی كه امری جزء علت تامه باشد، آن امر، باید وجود داشته باشد تا معلول تحقق پیدا كند. اما نكته مهم این است كه بین هست ها و باید ها واسطه ای وجود دارد كه آن واسطه ، نظام ارزشی است و همین واسطه سبب تفاوت در نتایج می شود. لذا بایدها در هرجامعه ای در گرو نظام ارزشی آن جامعه هستند.

وی با بیان اینكه اگر تنها یك نظام ارزشی در دنیا بود، تفاوتی در باید ها بین جوامع مختلف وجود نداشت، ادامه داد: البته یك نكته بسیار مهم و اساسی، فهم این مسأله است كه نظام ارزشی چگونه تحقق پیدا می كند؟

 علامه مصباح یزدی در جمع بندی بحث خاطر نشان كرد: مدیریت دانشی است كه از دانش های دیگر و به خصوص از روانشناسی تغذیه می‌کند و زمانی می تواند دستورات و قواعدی داشته باشد كه بین این قواعد و پدیده های روانشناسی، یك نظام ارزشی، واسطه شده باشد و این به معنای تأثیر برخی از علوم انسانی بر دیگر علوم انسانی است.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم با اشاره به اینكه نظام ارزشی یك جامعه و ملت، مبتنی بر باورهای موجود در آن جامعه است، خاطر نشان كرد: انفكاك ارزش ها از باورها مانند درخت بی ریشه می ماند. لذا باید رابطه منطقی بین این باورها  و ارزش ها وجود داشته باشد.

عضو خبرگان رهبری چنین نتیجه گیری كرد: برای داشتن یك نظام ارزشی صحیح به یك نظام عقیدتی صحیح نیاز است، لذا برخی علوم انسانی نقش پایه را برای دیگر علوم انسانی دستوری ایفا می كنند و آن ها همان علومی هستند كه مسائل متافیزیكی را  بحث كرده و نتایج یقینی دارند.

گفتنی است همایش رابطه مدیریت با علوم اسلامی پنجشنبه اول اسفندماه در سالن همایش های موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) برگزار شد.

برای دریافت صوت این جلسه اینجا را کلیک کنید!