علامه مصباح: ریشه فهم و حل اكثر مسائل جامعه، در گرو شناختن مسائل بنیادین است

آیت‌الله مصباح یزدی در پاسخ به سؤالات برخی حاضران در خصوص مواضع گذشته ایشان، گفت: بنده نه می‌خواهم از هر کاری كه انجام داده‌ام، دفاع کنم، و نه خود را معصوم می دانم، ادعایی هم ندارم؛ اما هر کسی بر اساس موقعیت و جایگاهی كه در آن قرار گرفته، باید ببیند چه وظیفه‌ای در برابر خدا دارد، و برای انجام آن در حد توان بکوشد. البته شناختن وظیفه در سایه شناختن مسایل بنیادین است و این امر كار ساده‌ای نیست، و نیاز به یك عمر مطالعه و تلاش دارد.

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی آثار حضرت آیت‌الله مصباح یزدی، رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در دیدار با جمعی از فعالان عرصه رسانه و فضای مجازی، اظهار داشت: یکی از هزاران برکتی که انقلاب نصیب جامعه ما کرده است، خودباوری جوان‌هاست؛ این که شما جوانان، خود را باور دارید و به خود اجازه اظهار نظر، نقد و حتی پیشنهاد و ارائه راهکار بدهید، بسیار مطلوب است؛ هر چند ممكن است در ابتدای راه خامی‌هایی وجود داشته باشد؛ اما هر پخته‌ای یك روز خام بوده است. این آغاز راهی است که برکات زیادی به دنبال خواهد داشت.

استاد حوزه علمیه قم با اشاره به این که برای پاسخ به سؤالات و ابهامات باید مسائل را از کلی‌ترین و واضح‌ترین آنها بررسی کرد، ادامه داد: شما که همت کرده‌اید تا کار نویی را در جامعه شروع کنید و خود را برای نقد شدن و پرداخت هزینه‌ها هم آماده کرده‌اید، خوب است پیشنهاد بنده را هم بشنوید. به نظر من برای یافتن پاسخ سؤالاتی كه مطرح شد، ابتدا باید ببینیم هدف از آفرینش و زندگی انسان بر روی زمین چیست؛ آن هم زندگی در کنار موجودی به نام ابلیس که قبل از انسان وجود داشته و دائماً در پی فریب دادن انسان بوده است. هدف اصلی از خلقت ما چیست؟ مسئولیت و وظیفه ما در جهت رسیدن به این هدف چیست؟ آیا مسئولیت ما فردی است، یا اجتماعی است؟ اگر ما این مسایل را نفهمیم، با ابهام‌هایی روبرو می‌شویم که جواب روشنی برای آنها نخواهیم یافت.

وی با تذكر برخی مفاهیم کلی و مبهم، افزود: به عنوان نمونه همگان اصلاح امور جامعه را كاری خوب و پسندیده می‌دانند، و تصور می‌کنند که اگر دولت کارش را خوب انجام دهد، یا روحانیت وظیفه‌اش را به درستی انجام دهد، همه مشکلات حل می‌شود؛ اما باید توجه داشت گاهی عده‌ای با علم به بطلان و انحراف خود، نمی‌خواهند به مسیر اصلاح بازگردند و برای توجیه رفتار خود همیشه به دیگران دروغ می‌گویند؛ این مسأله همواره بوده، و در آینده هم خواهد بود. مثلاً فرعون می‌دانست که خدا نیست، اما می‌گفت: «انا ربکم الأعلی».

این استاد اخلاق ادامه داد: در طول تاریخ، همیشه چنین كسانی بوده‌اند؛ زمانی فرعون و نمرود، روزی هم هم یزید، امروز هم، چنین افرادی هستند، كه از بزرگ‌ترین شخصیت‌های سیاسی جهان به شمار می‌روند، اما در پی فریب دادن دیگران هستند. می‌شود حدس زد در آینده هم، فرعون‌صفتانی با اسم‌های مختلف پیدا شوند، و موسی‌هایی در مقابلشان بایستند، و این جریان تقابل حق و باطل همیشه برقرار خواهد بود.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به وجود اختلافات فكری میان افراد بشر، اظهار داشت: در تمام دنیا، مسلمانان در اقلیت قرار دارند، و در میان مسلمانان هم شیعیان در اقلیت هستند؛ اما همین تعداد كم در عقایدشان با هم اختلافاتی دارند. در مراتب پایین‌تر، اغلب مردم كشور ما، اصول مسلم انقلاب را پذیرفته‌اند؛ اما گاهی مشاهده می‌شود كه در تعیین مصادیق با هم اختلافاتی دارند.

وی با بیان این که مردم‌سالاری دینی، استقلال، آزادی و نظایر آن از جمله مفاهیم کلی مورد قبول اكثریت جامعه است، افزود: اما اگر سؤال شود آزادی یعنی چه، آیا آزادی نسبی است یا مطلق، مرز آزادی کجاست، چه کسی باید مرز آن را مشخص کند، و آیا خود ما حق داریم برای آزادیمان مرزی تعیین کنیم، پاسخ روشنی نخواهیم شنید؛ با وجود این‌كه آزادی یکی از اصلی‌ترین شعارهایی است که از ابتدای انقلاب بر آن تأکید شده است.

استاد حوزه علمیه در ادامه گفت: مثال بالاتر برای ابهام در مسایل بنیادین در باره دین است؛ اصلاً دین یعنی چه؟ کارکرد دین در جامعه چیست؟  اگر دین در جامعه نباشد، چه اتفاقی می‌افتد؟  اگر مردم بدون دین باشند، اما حریم و حقوق یك‌دیگر را رعایت کنند، و با هم زندگی مسالمت‌آمیزی داشته باشند، مشکلی پیش خواهد آمد؟ گمان نکنید که این مسأله برای كسی مطرح نیست؛ در عمق دل اکثر سیاست‌مداران عالم همین تصور وجود دارد؛ هر چند آن را به زبان نیاورند.

وی با بیان این که خود ما که حاضریم برای انقلاب اسلامی جان بدهیم، هنوز نقش و کارکرد دین را در جامعه نشناخته‌ایم، افزود: از اینجا می‌توان دریافت كه بزرگ‌ترین ضعف جامعه ما فقر علمی و فرهنگی است. این در حالی است که انسانیت انسان به فرهنگ و شناخت اوست، و از همین رو برخی جامعه‌شناسان انسان را «حیوان فرهنگی» معرفی می‌کنند.

آیت‌الله مصباح یزدی با اظهار تأسف از این‌که نه فقط دانشگاه‌ها، بلكه حوزه‌ها نیز كمتر به این مباحث بنیادین می‌پردازند، گفت: تا این مسایل زیربنایی حل نشود نمی‌توان مشكلات فكری فرعی‌تر را حل کرد و هرگونه بحث و تحقیقی در باره آنها در نهایت به بن بست می‌رسد.

وی افزود: به واسطه حل نشدن مسائل کلی و بنیادین است که با وجود آن‌كه ولایت فقیه را قبول داریم، اما چون فهممان از این موضوع دقیق و كامل نیست، انتقاداتی را در باره برخی امور مطرح می‌كنیم.

آیت‌الله مصباح یزدی با تأکید مجدد بر این‌که تا زمانی كه سؤالات بنیادین پاسخ داده نشود، مسائل دیگر حل نمی‌شود، ادامه داد: كسانی با وجود این‌كه مسائل زیربنایی برایشان حل نشده، به راحتی احکام اسلام را زیر سؤال می‌برند، و صراحتاً می‌گویند مگر انسان، حیوان است که بتوان او را شلاق زد! این رفتارها ناشی از حل نشدن مسائل کلی است.

این استاد اخلاق با توجه به سؤالات برخی حاضران در خصوص مواضع گذشته ایشان، اظهار داشت: بنده نه می‌خواهم از هر کاری كه انجام داده‌ام، دفاع کنم، و نه خود را معصوم می دانم، ادعایی هم ندارم؛ اما هر کسی بر اساس موقعیت و جایگاهی كه در آن قرار گرفته، باید ببیند چه وظیفه‌ای در برابر خدا دارد، و برای انجام آن در حد توان بکوشد. البته شناختن وظیفه در سایه شناختن مسایل بنیادین است و این امر كار ساده‌ای نیست، و نیاز به یك عمر مطالعه و تلاش دارد.

وی با اشاره به پیچیدگی‌های زندگی بشری، خاطرنشان كرد: زندگی بشر در ابتدا بسیار ساده بود؛ در حدی كه مسأله‌ای به عنوان پوشش برایش مطرح نبود و بر اساس آیات قرآن، حتی لباسی هم به تن نداشت. بعد از خوردن میوه ممنوعه آدم و حوا متوجه برهنگی بدن خود و زشتی آن شدند، و با برگ درختان، خود را پوشانیدند. اما امروز زندگی بشر، بسیار پیچیده شده و روز به روز بر این پیچیدگی افزوده می‌شود. به عنوان مثال، آیا ما سی سال پیش تصوری از وضعیت زندگی امروز خود داشتیم؟ آیا باورمان می‌شد که با وسیله‌ای به اندازه کف دست، بتوان از آن سوی دنیا با خبر شد؟

 این استاد حوزه افزود: ما در هر وضعیت و شرائطی كه هستیم، باید وظیفه خود را بشناسیم، و به آن عمل کنیم؛ البته هرگز تکلیف شاقی از ما خواسته نشده است؛ چون خداوند در آیات متعددی از قرآن فرموده كه تکلیف هر كس در حد وسع و توان اوست، و بیش از آن بر عهده‌اش نیست.

وی ابزار، تکنولوژی و وسائل ارتباطی امروز را از نعمت‌های خداوند دانست، و اظهار داشت: امکان انتقال اطلاعات از یک گوشه دنیا به گوشه‌ای دیگر در کمترین زمان نعمت بزرگی است و ما باید از این نعمت به درستی استفاده کنیم. بخواهیم یا نخواهیم، این ابزار وجود دارد؛ این ما هستیم كه باید وظیفه خود را در برابر این امكان و نحوه استفاده از آن بشناسیم. البته وظیفه افراد مختلف مثل هم نیست و به سختی می‌توان دو نفر را یافت که وظیفه یکسانی داشته باشند؛ قدرت بدنی، علم و شناخت، قدرت تشخیص، سلیقه‌ها و عوامل دیگری كه در تعیین وظیفه مؤثر هستند، در افراد، متفاوت است.

آیت‌الله مصباح یزدی با اشاره به این که گاهی وظیفه، فردی است و فقط به خود شخص ارتباط دارد، خاطر نشان کرد: اما برخی وظیفه‌ها بعد وسیع‌تری دارد و شامل خانواده، منطقه، شهر و حتی تمام دنیا می‌شود. امروز ما حتی نسبت به انسان‌های دیگری که در فلان گوشه دنیا حضور دارند، وظیفه داریم؛ البته وظیفه هر كسی متوقف بر قدرت، و در حد توان اوست، و طبیعتاً نخبگان باید راه‌های کم هزینه‌تر و سودمندتری را برای انجام وظیفه بیابند.

وی افزود: نمی‌توان انتظار داشت كه یک نفر همه کارها را خودش انجام دهد؛ از همین رو تقسیم کار امری عقلائی است و هر چه، جامعه رشد کند و پیچیده‌تر شود، این تقسیم کار نیز بیشتر و گسترده‌تر می‌شود. زمانی یک حکیم‌باشی، وظیفه درمان همه بیماری‌ها را بر عهده داشت؛ اما امروز فقط برای بیماری‌های چشم ده‌ها رشته وجود دارد! زمانی پیامبر اكرم صلوات‌الله علیه خودش مردم را به اسلام دعوت می‌کرد، معارف اسلام را هم برای مسلمانان بیان می‌فرمود، فرمانده سپاه هم بود، خازن بیت‌المال، و قاضی هم بود. اما در دوران امیرالمؤمنین علیه‌السلام كه جامعه اسلام گسترش یافته بود، افرادی به عنوان قاری وظیفه تبلیغ دین و تبیین معارف را بر عهده داشتند، افراد دیگری برای حفاظت از بیت‌المال تعیین شده بودند، و كسانی هم به قضاوت و رفع اختلافات می‌پرداختند.

آیت‌الله مصباح با تأکید بر این که هرکسی باید جایگاه خود را در عالم خلقت بیابد، تا بر اساس آن وظیفه خود را بشناسد، ادامه داد: روشن است كه عقل به تنهایی برای شناختن وظیفه کافی نیست؛ اگر عقل کافی بود، پس این همه پیامبران برای چه از سوی خدا آمدند؟ پس، هم باید عقل را به کار بگیریم و مراقب باشیم در استدلالات عقلی مرتكب اشتباه نشویم، هم از دین برای شناختن وظیفه استفاده کنیم.

وی افزود: البته دین هم دارای ابعاد مختلفی است. کسانی ده‌ها سال ازعمرشان را برای آموختن یک بعد از دین، یعنی فقه صرف می‌کنند، اما در نهایت خودشان اعتراف می‌کنند که هنوز همه مسائل فقهی را با تمامی جزئیات آن به خوبی نشناخته‌اند. از همین رو نمی‌توان توقع داشت یك طلبه پس از مدت كوتاهی تحصیل همه ابعاد دین را بیاموزد، و بلافاصله به کارهای دیگر مشغول شود.

استاد حوزه علمیه قم با یادآوری این نكته که تقسیم قوای حکومتی به سه بخش توسط منتسکیو، حقوقدان فرانسوی انجام شده، و از منابع اسلامی اخذ نشده است، خاطر نشان کرد: تقسیم کار، یک مسأله عقلائی است و نمی‌توان انتظار داشت یک نفر همه امور را بر عهده بگیرد؛ البته تقسیم کار در جامعه اسلامی به صورت یك هرم ترسیم می‌شود که در رأس آن ولی فقیه قرار دارد؛ اما این بدان معنا نیست که هر تخلفی صورت گرفت، ولی فقیه مسئول پاسخگویی آن باشد.

رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی‌(ره) قم ادامه داد: برخی گمان می‌کنند كه هر اتفاقی كه در جامعه رخ می‌دهد مسئولیتش با ولی فقیه است؛ این در حالی است که هیچ كس حتی پیامبر و امام علیهم صلوات‌الله نیز چنین مسئولیتی را برای خودشان عنوان نکرده‌اند.

آیت‌الله مصباح یزدی افزود: به هر حال نمی‌توان یک نفر را مسئول همه امور دانست؛ اما هر کسی باید وظیفه‌ای که خدا برای او تعیین کرده، را بشناسد و ابتدا به انجام آن بپردازد. چون انجام برخی از وظایف وقت انسان را به طور كامل پر می‌كند و فرد نمی‌تواند به کار دیگری بپردازد؛ اما گاهی بخشی از وقت یك فرد برای انجام وظیفه اصلی او كافی است؛ در این صورت او می‌تواند بقیه وقتش را به انجام وظیفه دیگری اختصاص دهد.

وی با اشاره به این که تشخیص وظیفه بر اساس ویژگی‌های جسمی، سنی، فکری، توانمندی و دیگر ویژگی‌های افراد صورت می گیرد، تأكید كرد: لذا هر یك از ما باید به این فکر باشیم که ابتدا جایگاه خود رادر عالم هستی دریابیم، و بفهمیم که خداوند ما را در چه موقعیتی قرار داده و از ما چه خواسته، تا بر این اساس  وظیفه خود را بشناسیم.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه با بیان این که گاهی ضرورت اقتضا می‌كند كه صنفی از جامعه با تحصیلات و ویژگی‌های خاص، مسئول انجام یک وظیفه در جامعه شوند، گفت: در جایی كه رسیدگی به بیماری‌های یك عضو از بدن، مثل چشم ده‌ها رشته تخصصی دارد، آیا می‌توان انتظار داشت روحانیت که معارف دین را می‌آموزند و به دیگران تعلیم می‌دهند، فقط در یک رشته فعالیت کنند؟!

آیت‌الله مصباح یزدی با اشاره به این‌كه شرایط هر زمانی با زمان‌های دیگر متفاوت است، ادامه داد: در هر دوره‌ای تحولاتی پیدا می‌شود که موجب تفاوت آن با دوران‌های دیگر می‌شود. ما باید از تحولات و پیدایش امکانات جدید استفاده کنیم؛ اما نباید از این نكته غافل شویم كه این ابزارها شمشیر دو لبه است كه هم می‌توان از آنها استفاده مطلوب كرد، و هم می‌توان آنها را در جهت نامطلوب به كار گرفت؛ این ما هستیم كه باید از این ابزار به درستی و در جهت صحیح استفاده كنیم.

وی خاطر نشان کرد: همه نعمت‌ها قالبی دارند كه چگونگی بهره‌برداری از آنها بستگی به روح تنیده شده در آن دارد؛ روح یك نعمت، انگیزه، نیت و جهت‌گیری موجود هنگام استفاده از آن است. فضای مجازی یكی از این نعمت‌ها است كه باید در جهت نشر محتوای فرهنگی صحیح به كار گرفته شود.

رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) گفت: اگر وقت ما صرف استفاده از فضای مجازی شود، بدون آن‌كه محتوای صحیحی از آن حاصل شود، مانند بدن فردی قوی هیكل است كه از عقل بی‌بهره است. ابزار و محتوا باید هر یك، دیگری را تقویت كند، و جدا كردن آنها از یك‌دیگر موجب لطمه دیدن نتیجه كار می‌شود.

وی در پایان با تأکید بر غافل نشدن از دعا و توسل به اهل بیت علیهم‌السلام، اظهار داشت: غیر مسلمانان به ائمه معصومین علیهم صلوات‌الله متمسک می‌شوند، و حاجت می‌گیرند؛ اگر ما چنین نکنیم، نه فقط ضرر کرده‌ایم، بلکه روزی مؤاخذه هم می‌شویم. اگر خداوند توانایی درک نعمت حضران معصومین را به ما نداده بود، شاید تقصیری نداشتیم؛ اما حال که خدواند این درک را به ما داده است، اگر نسبت به این نعمت بزرگ ناشکری کنیم، باید منتظر عذاب هم باشیم.

این استاد اخلاق با اشاره به جایگاه حضرت معصومه سلام‌الله علیها در میان اهل بیت علیهم‌السلام و نقش ایشان در به وجود آمدن نظام اسلامی، خاطر نشان كرد: پیدایش نظام اسلامی مرهون وجود بارگاه این بانوی بزرگوار در قم است. اگر ایشان نبودند، حوزه‌ای نبود، تا امامی از آن برخیزد و انقلاب اسلامی را بر پا كند. از همین رو می‌توان گفت این انقلاب، به برکت حضرت معصومه سلام‌الله علیها حاصل شده است.

گفتنی است این دیدار صمیمی 26 دی ماه جاری در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) صورت گرفت.