این کتاب بخش دوم از مجموعه مباحث معارف قرآن حضرت استاد است که پس از بازنگری، تصحیح و تحقیق توسط حجتالاسلام والمسلمین حمید آریان، به صورت متن درسی برای 2 واحد تدوین شده و به همت انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) انتشار یافته است.
این کتاب پژوهشی در قلمرو مباحث جهانشناسی در قرآن است که در 5 فصل و شانزده درس تنظیم شده و به ارایه دیدگاه قرآن در باب مسائل مربوط به کیهان، پدیدههای جوی، زمینی، موجودات عالم از قبیل: فرشتگان و جن و مسایل مربوط به عرش و كرسی میپردازد.
«قرآن و مسائل جهانشناختی» عنوان فصل نخست این کتاب است که در آن به تبیین اهداف و نگرشها درباره آیات جهانشناسی و شیوه صحیح مواجهه با آنها پرداخته شده است.
فصل دوم به بحث «آفرینش جهان» اشاره دارد و در آن به مطالبی چون: گستره عالم، معنای سماء و ارض و تعداد و مدت خلقت آنها، چگونگی استقرار و حفظ آسمانها و چیستی عرش و کرسی اشاره شده است.
پدیدههای كیهانی از قبیل شب و روز، خورشید، ماه و اختران، ایلاج، تقلیب، تكویر و اغشا، پدیدههای جوی مثل رعد و برق، نزول باران، و نیز پدیدهای زمینی مانند کوهها، دریاها، پرندگان و جاندران و رابطه پدیدههای زمینی با جوی از جمله موضوعاتی است که در فصل سوم این کتاب با عنوان «پدیدههای جهان و حکمت آفرینش آنها» آمده است.
«فرشتگان» عنوان فصل چهارم این كتاب است كه در آن به بیان اوصاف فرشتگان، اختلاف رتبه آنها و نوع و ماده خلقت ایشان و نیز وظایف و افعال آنها پرداخته شده است.
«جن و شیطان» پنجمین فصل کتاب است که به توضیح و تشریح اوصاف و افعال فرشتگان، ماده آفرینش جن و مفهوم شیطان و کارهای ابلیس و ... میپردازد.
گفتنی است، مباحث این کتاب پیش از این نیز همراه با بحثهای خداشناسی و انسانشناسی در کتابی با عنوان «خداشناسی، كیهانشناسی، انسانشناسی» تدوین و منتشر شده است.