خودشناسی برای خودسازی

خودشناسى براى خودسازى

رقعی، شومیز، 128 صفحه، چاپ اول 1377، چاپ بیست‌ویکم 1399.

این كتاب شریف به همت انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(رحمه الله)، چاپ و منتشر شده است. قابل ذکر است که پیشتر این اثر توسط انتشارات مؤسسه در راه حق چاپ و منتشر شده بود.

استاد در مقدمه كتاب فرموده اند:

موضوع بحث عبارت است از: «انسان از این نظر كه موجودى است كمال‌پذیر»، و هدف و فایده آن عبارت است از: «شناختن كمال حقیقى و راه رسیدن به آن»، و اسلوب آن عبارت است از: «بررسى بینش هاى درونى خویش براى بازشناختن خواست ها و كشش هایى كه در وجود ما براى كمال نهاده شده، و عواملى كه ما را در راه رسیدن به آن كمك مى كند و بررسى شرایطى كه مى توان از آنها براى این منظور بهره بردارى كرد». براى اثبات مطالب مى كوشیم به دریافت هاى وجدانى و براهین ساده عقلى اكتفا كنیم، و با استفاده از روشن ترین و قطعى ترین معلومات، به كشف مجهولات نایل آییم، و در موارد لزوم به دلیل هاى پیچیده عقلى و نقلى اشاره اى مى كنیم.

استاد پس از ذكر مقدمه و توضیح مفردات بحث، مراتب كمال و تقسیم آن به كمال حقیقى و نسبى را متذكر مى شوند. كمالى كه براى موجود، كمال نهایى به شمار آید، «حقیقى»، و آن كه آلت و وسیله اى براى رسیدن به كمال بالاترى باشد، كمال نسبى براى آن موجود خواهد بود. ایشان در ادامه، عوامل و شرایط سیر استكمالى به سوى كمال حقیقى را متذكر مى شوند. آن گاه به این نكته مى رسند كه براى یافتن كمال، ابتدا مى باید آن را شناخت؛ اما این شناخت درباره كمال حقیقى انسان، با ابزار تجربه امكان پذیر نیست. سپس به مناسبت ذكر یكى از دلایل نارسایى ابزار تجربى در شناخت كمال حقیقى انسان، به این امر مى پردازند كه آراى فلاسفه نیز درباره چیستى این كمال مختلف است؛ لیكن بررسى آراى آنان و بیان نقض و ابرام هایى كه در این زمینه صورت داده اند با شیوه بحث این كتاب ـ كه مبتنى است بر یافت هاى وجدانى و استدلال هاى ساده عقلانى ـ سازش ندارد. از این رو پایه بحث را بر جهت یابى امیال فطرى براى رسیدن به كمال حقیقى مى نهند، و با بررسى ادراك و مراتب آن، قدرت و مظاهر آن، عشق و پرستش و لذت و كمال، نتیجه مى گیرند لذت حقیقى در گرو رسیدن به كمال حقیقى است، كه در آن مقام، بالاترین لذت از كامل ترین موجود به‌دست مى آید. این نقطه اوج امیال و غایت آمال است كه در آن امیال فطرى انسان به طور كامل ارضا مى شوند و این در سایه ارتباط كامل و آگاهانه با مبدأ هستى امكان‌پذیر است. از این‌رو در بحثى دیگر، امكان عقلى این ارتباط آگاهانه كامل را با آفریدگار اثبات مى كنند.

آن گاه در نتیجه‌گیرى از بحث، كمال حقیقى انسان را قرب به خدا مى دانند و راه رسیدن به این كمال را با استفاده از بیانات دل نشین آیات و روایات، معرفى مى كنند. این راه منحصر در عبادت و بندگى خداوند است. از این رو، حقیقت عبادت و نقش علم را در تحصیل آن، و در نتیجه تكامل حقیقى انسان، و همچنین بحث از نقش اراده را ـ كه در این جهت مكمل علم است و علم بدون آن كفایت نمى كند ـ گوش زد كرده، در این باره توضیحات كافى و نابى ارائه مى دهند.

سپس نتیجه نهایى بحث را بیان مى كنند و در خاتمه، راهكارهاى عملى براى رسیدن به كمال حقیقى را در قالب یك برنامه مطرح مى سازند. این برنامه از مواد مثبت و منفى ـ در جهت تقویت خواست كمال جویى و خداپرستى انسان ـ تشكیل یافته است. مهم ترین مواد مثبت این برنامه عبارت‌اند از: 1. انجام به موقع عبادت، و بهویژه نمازهاى واجب، همراه با حضور قلب و اخلاص كامل؛ 2. اختصاص مقدارى از وقت روزانه به امر تفكر در باب صفات و آیات الهى، و نیز تفكر درباره تشخیص راه صحیح، و طولانى بودن مسیر، و كم بودن فرصت و نیرو، و كثرت موانع، و بى ارزشى اهداف دنیوى و...؛ 3. برنامه روزانه براى قرائت قرآن همراه با تأمل و نیز مطالعه دقیق روایات و مواعظ، كلمات حكمت آمیز، احكام فقهى و دستورات اخلاقى و... .

مهم ترین مواد منفى این برنامه عبارت‌اند از: 1. پرهیز از زیاده روى در التذاذات مادى؛ 2. كنترل قواى حسى و خیالى، بهویژه چشم و گوش؛ 3. حفظ اندیشه از لغزشگاه هاى فكرى.

معرفة الذات لبناءها الجدید: (ترجمه عربی کتاب مزبور، غیر از ای عنوان، با عناوینی هم‌چون « معرفه الذات لبنائها من جدید» و « العوده الی الذات و صیاغتها من جدید » نیز توسط انتشارات امیرکبیر تهران و دارالروضه بیروت چاپ شده است.) عنوان عربى این كتاب است كه به قلم آیت‌الله محمدعلى تسخیرى ترجمه شده، و مؤسسه در راه حق آن را در 5000 نسخه به چاپ رسانده است. همچنین ترجمه انگلیسى این اثر با عنوان Self-Recognition for Self-Improvementبه قلم خانم مژگان جلالى صورت گرفته و سازمان تبلیغات اسلامى در سال 1992 م /1413 ق آن را چاپ كرده است.

هم‌چنین ترجمة ترکی آذربایجانی این کتاب نیز به کوشش انتشارات طهارت در سال 2005 میلادی در 64 صفحه و با شمارگان 3000 نسخه و نیز ترجمة بوسنیایی آن در سال 2004 میلادی در 117 صفحه به زیور طبع آراسته شده است. هم‌چنین مقرر گردیده است که این کتاب توسط آقای دکتر عباس بستانی به زبان فرانسوی ترجمه شود.

گفتنی است، این کتاب از سال 1387 همراه با کتاب «به‌سوی خودسازی» در یک مجلد از مجموعه آثار حضرت استاد با عنوان «مشکات»، انتشار یافته و تاکنون 7 نوبت چاپ و منتشر شده است.