علمی كه مطابق واقع است، تعارضی با دین ندارد

ایشان افزودند: امام خمینی(ره) نیز طی دستوری به اعضای ستاد فرمودند كه متخصصین این امر در حوزه‌ها هستند و به سوی آن‌ها دست دراز كنید. به همین جهت، ستاد انقلاب فرهنگی هم همکاری خود را با فرهیختگان حوزوی جهت بازبینی در علوم دانشگاهی شروع نمود و بعد از جلساتی، دفتر همكاری حوزه و دانشگاه تشكیل شد و به بررسی این موضوع پرداخت.
وی تأكید كرد: هدف تشكیل این دفتر، تحول در دانشگاه‌ها به سمت و سویی كه اسلام و انقلاب اقتضا می‌كند، معرفی شد.
عضو مجلس خبرگان رهبری، با اشاره به مبهم بودن مفهوم اسلامی¬سازی دانشگاه¬ها در آن زمان، خاطرنشان کرد: بعضی‌ها تصور می‌كردند به صرف برپایی نماز جماعت و حفظ شعائر دینی در دانشگاه¬ها، این مراکز اسلامی می‌شوند، در حالیكه آنچه در اسلامی نمودن دانشگاه‌ها مطرح می‌باشد، تحول در متون درسی و محتوای آن است.
آیت¬الله مصباح یزدی، با اشاره به روند اصلاح متون درسی دانشگاه¬ها در ستاد عالی انقلاب فرهنگی، بیان کرد: برخی از اساتیدی که دغدغه این تحول بزرگ در دانشگاه¬ها را داشتند، در پی تبیین مفهوم علم دینی برآمدند.
رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان این که پس از رنسانس، در محافل دینی غرب مطرح می¬گردید که علم با دین سازگار نیست، عنوان نمود: چنین مطرح می‌كردند كه اكتشافات و تجربیات جدید علمی و داده‌های علوم تجربی با آنچه به نام دین مطرح می‌شود سازگاری ندارد.
عضو مجلس خبرگان رهبری، با توجه به تعارض علم و دین در دوره رنسانس، به گرایش گروه‌های مختلف در برابر این تعارض اشاره كرد و افزود: گروهی در این تعارض، با توجه به این ایده كه گاه تجربیات علمی چیزی را ثابت می‌كند که مخالف دین است، معتقد بودند که نمی‌توان علم را كنار گذاشت، و در نتیجه، دین را حذف نمودند، و گروهی نیز برای رفع تعارض، ادعا کردند که زبان دین با زبان علم متفاوت است، و زبان دین، زبانی برای سوق دادن مردم به چیزهای خوب است و با زبان علم ارتباطی ندارد.
آیت¬الله مصباح یزدی با اشاره به سابقه طرح مسأله تناسب داشتن یا نداشتن علم با دین در آغاز انقلاب اسلامی، بیان کرد: در آغاز انقلاب اسلامی، متفکران حوزوی و دانشگاهی برداشت¬های متفاوتی از تعامل دین با علم در دانشگاه¬ها داشتند و این برداشت‌ها تاحدودی متأثر از موج بعد از رنسانس بود.
رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، علم و دین را در کنار هم دانست و یادآور شد: بسیاری از اندشمندان اسلامی حوزه و دانشگاه بر این اعتقاد بودند که می¬توان بین علوم و دین هماهنگی حاصل نمود، چرا که علوم در محتوا با یکدیگر اختلافی ندارند، بلکه اختلاف دیدگاه عالمان، برداشت¬های متفاوتی از علوم را پدید می¬آورد.
وی افزود: اگر مسائل علمی را بریده از انتساب به خدا بحث كنیم، دینی نیست و اگر با این دید باشد كه هر آزمایشی انجام می‌دهیم، ببینیم خداوند با چه وسیله‌ای كارها را انجام می‌دهد، در این صورت این علم، جدای از دین نیست.
ایشان با توجه به معنای علم، خاطرنشان كرد: علم یعنی گزاره‌هایی كه صد در صد مطابق با واقع است، و اگر گزاره‌هایی داشته باشیم كه موافق با واقع باشد، مخالفتی با دین ندارد، اما در دانشگاه‌های ما برخی نظریات بحث می‌شود و آن را مسلم می‌دانند،‌ در حالی که بعد از گذشت مدتی نقض می‌شوند.
عضو مجلس خبرگان رهبری با اظهار این که نخست باید اسلامی¬سازی دانشگاه¬ها مطرح گردد تا در ادامه در پی شناخت علم دینی و غیردینی رویم، اضافه نمود: علومی که در دانشگاه¬های ما تدریس می¬شود، برگرفته از علوم غربی است، آنچه که مهم است متناسب نمودن این علوم با مفاهیم اسلامی است.
علامه مصباح تأكید كرد:‌ به طور كلی در رویكرد علوم كه عمدتا از غرب است و جریان علمی كه بعد از رنسانس مطرح شده، چند عیب وكمبود وجود دارد، و اگر این عیوب شناخته شود، می تواند كمك كند تا دانشگاه‌های خودمان با اهداف و آرمان‌های دینی منافات نداشته باشد و علاوه بر آن بتواند نگرش جهانی را به علم تغییر دهد.
وی افزود: اگر همتمان را افزایش دهیم و در مسیر صحیحی در شناخت علوم دینی قدم برداریم، هیچ بعید نیست بتوانیم گام بلندی در تغییر رویكرد جهانی به علم ایجاد كنیم.
آیت الله مصباح با بیان اینكه در ابتدا باید علوم غربی آسیب‌شناسی شود،‌ یادآور شد: در همه علوم ما به دنبال كشف مجهول هستیم و از گزاره‌های معلوم و اصول موضوعه علوم برای حل مجهولات استفاده می‌كنیم.
وی افزود: اصول موضوعه هر علم قبلا اثبات شده و به عنوان پیش فرض در نظر گرفته می‌شود،‌ و خود این اصول نیز برای خود پیش فرض‌هایی دارند كه اینها را اثبات می‌كنند و در نهایت، به اصول معرفت‌شناسی می‌رسد.
علامه مصباح تصریح كرد: ‌اگر منطقا بخواهیم همه مراحل یك علم را درست اثبات كنیم باید ابتدا از معرفت‌شناسی شروع كنیم، سپس از قواعد منطق برای كشف مجهولات از معلومات استفاده كنیم، و براساس قواعد منطقی، مسائل هستی‌شناسی عام را اثبات كنیم و بر اساس آن، با توجه به هر رشته مسائل دیگر را، مثلا در علوم انسانی، باید انسان بررسی شود. اما این طور بحث كردن، زمان زیادی به طول می‌انجامد. برای همین از اصول موضوعه هر علم به عنوان پیش فرض ثابت شده استفاده می‌گردد.
عضو مجلس خبرگان رهبری تأكید كرد: برای بررسی دقیق هر علم، باید اصول موضوعه آن علم به طور دقیق بررسی شود و میزان دقت و صحت آن مورد سنجش قرار گیرد.
ایشان با استناد به سخنان مقام معظم رهبری مبنی بر اینكه علوم دانشگاهی ما مبتنی بر اصول غیر دینی است، اظهار داشت: در تحول محتوای دانشگاهی، ‌باید اصول موضوعه علم بررسی شود و مطابق با موازین دینی، ترمیم شود.
وی با بیان این که اصول روانشناسی که در دانشگاه¬های ما رواج دارد، مبتنی بر ماتریالیسم است، بیان داشت: چگونه می¬توان توقع داشت كه با چنین بینشی که اعتقادی به وجود روح در انسان ندارد، علمی مبتنی بر ارزش‌های دینی و اسلامی پدید آورد؟
علامه مصباح بیان داشت: یكی از نقدهای ما بر روش‌های علمی دانشگاه‌ها این است كه این علوم مبتنی بر اصول موضوعه‌ای هستند كه در جای خود ثابت نشده، بلكه رد شده است، ‌و نهایتا به كلی‌ترین اصولی كه در فلسفه ثابت شده است بازمی‌گردد.
رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان این که آنچه که در فلسفه باید بیان شود، ارتباط بین علت و معلول است، ادامه داد: دانشمندان غربی مانند هیوم با نظریه تعاقب دو پدیده، فلسفه خود را پایه نهادند که در نگاه فیلسوفان اسلامی، در ضعیف-ترین درجات علت و معلول وجود دارد.
ایشان با اشاره به اینكه اصول موضوعه علوم را باید در فلسفه اثبات كرد، گفت: اشكال ما این است كه علوم مبتنی بر اصول صحیحی نیست و در فلسفه صحیح، این اصول رد می‌شود.
رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، خاطرنشان كرد: تحول در علوم به این معناست كه كسی كه در معرفت‌شناسی متخصص است، اصول موضوعه را اثبات كند و در اختیار سایر علوم قرار دهد و علوم بر پایه این اصول موضوعه شكل بگیرد.
آیت¬الله مصباح یزدی یادآور شد: تا ثابت نشود كه انسان بعد دیگر غیر مادی نیز دارد كه تابع فعل و انفعالات مكانیكی نیست،‌ مؤاخذه،‌ ثواب و عقاب و پاداش بر باد است،‌ این چنین مكتبی كه هیچ اعتقادی به روح و بعد دیگر انسان ندارد، ‌چه حقی دارد درباره اخلاقیات و درستی و نادرستی فعل صحبت كند.
وی افزود: تا معرفت‌شناسی، ‌هستی‌شناسی و انسان‌شناسی صحیحی نداشته باشیم، ‌سایر اموری كه متوقف بر اینها است، پاسخ صحیحی نخواهد داشت.
علامه مصباح امور دستوری، را مورد توجه قرار داد و یادآور شد: دستورهایی كه داده می‌شود باید تابع و متأثر از نظام ارزشی مطابق با ارزش‌های دینی باشد.
ایشان اظهار داشت:‌ متأسفانه دو حیثیت توصیفی و دستوری در برخی از علوم مانند اقتصاد، روان‌شناسی و‌ مدیریت در دانشگاه‌ها با یکدیگر مخلوط شده، با توجه به اصول غربی، حیثیت دستوری را مانند حیثیت توصیفی به دانشجو القا و برای جامعه تجویز می‌كنند.
آیت الله مصباح تأكید كرد: اینكه می‌گوییم علم باید اسلامی شود، در این جنبه علم است،‌ یعنی جایی كه عوامل ارزشی در آن تأثیر دارد، و برای نوع نسخه‌ای كه تجویز می‌شود باید ارزش‌های دینی در نظر گرفته شود.
ایشان ادامه داد: هر علم دستوری، متاثر از نظام ارزشی است و وقتی نظام ارزشی ما اسلامی است باید علوم دستوری ما نیز متأثر از این نظام باشد.
عضو مجلس خبرگان رهبری،‌ اظهار داشت: گاهی در متون دینی مطالبی ذكر شده كه جنبه ارزشی ندارد و لسان آن واقع‌نمایی است، در چنین مسائلی تئوری كلی این است كه هر جا علم قطعی باشد با بیان دینی قطعی تعارض ندارد و اگر تعارض دیده می‌شود یا در استفاده از متون دینی كوتاهی شده یا در اثبات مسئله علمی دقت كافی صورت نگرفته است.
ایشان با اشاره به راه حل این تعارض، گفت: راه حل این است كه وقتی این مسئله مطرح می‌شود، در كنار آن گفته شود که نظریه دیگری هم هست كه به نظر می‌رسد با شرع موافق‌تر است.
علامه مصباح در پایان تأكید كرد: سعی شود اصول موضوعه علوم، به درستی تبیین و اثبات شود و در علوم دستوری مبانی ارزشی را دخالت دهیم و مطابق آن عمل كنیم،‌ همه علوم را به اصول موضوعه برگردانیم و اصول موضوعه را نقد و بررسی كنیم.