علامه مصباح: راهپیمایی اربعین ریشه در کمال‌طلبی انسان دارد

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی آثار حضرت آیت الله مصباح یزدی، رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) در دیدار با شورای علمی همایش ملی اربعین، با اشاره به اهمیت عزاداری برای سالار شهیدان، اظهار داشت: در اواخر دوران ستم‌شاهی، روضه خوانی از نگاه بسیاری از افراد، یک مراسم خشک تلقی می‌شد که نوعی دعوت جامعه به اشک و عزاداری بود که با تمدن عصر حاضر ناسازگار است، اما نهضت امام خمینی(ره) و تأکیداتی که ایشان بر حفظ عزاداری داشته و تعبیرات بلند و عمیقی که در مورد محرم و صفر داشتند، تأثیرات قابل توجهی در جهت تصحیح این نگاه در جامعه داشت.

آیت الله مصباح یزدی با بیان این‌که کشور ما، کشور سیدالشهدا (ع)، و انقلاب ما حسینی است، و هر چه داریم از امام حسین (ع) هست ادامه داد: باید ببینیم چه باید کرد که اولا بیشتر از این نعمت استفاده کنیم، و ثانیا چه تکلیفی در برابر این نعمت عظیم داریم.

وی پیشرفت‌ها و توسعه‌های کمی و کیفی عزاداری‌ها که درمحتوای نوحه‌های عزاداری نیز مشخص است، را موجب شکر بیشتر دانست و ادامه داد: متأسفانه از نظر علمی کمتر به این مسائل پرداخته می‌شود و تحقیقات کاملی در این زمینه صورت نگرفته است، هر چند کارهایی شده است و می‌توان امثال شهید مطهری را در این عرصه پیش قدم دانست.

وی با اشاره به لزوم بررسی و تحلیل‌های روانشناسانه و جامعه‌شناسانه در خصوص محبت مردم به امام حسین (ع) و کارهایی که در این راستا انجام می‌دهند، مخصوصاً پیاده روی اربعین، گفت: باید از نظر علمی مشخص شود که این مراسم ازنظر روانشناسی فردی و اجتماعی چه جایگاهی دارد؛ چگونه می‌شود که انسان ها آداب و رسومی را به وجود می‌آورند، و در کنار این تحقیقات، مسائل مربوط به جوامع و چرایی تحقق وقایع عینی نیز مورد بررسی قرار گیرد.

وی با اشاره به فایده انجام چنین تحقیقات علمی اظهار داشت: می‌توان نتایج به دست آمده را با آداب و رسومی که دین آن‌ها را تشریع کرده، مقایسه کرد و تناسب آن‌ها را با هم سنجید؛ زیرا در صورت تناسب و تطبیق داده‌ها، هم این رسوم اتقان بیشتری می‌یابد، و هم راه توسعه آن‌ها بهتر شناخته می‌شود.

آیت الله مصباح یزدی جشن نوروز را به عنوان مثال مطرح کرده و اظهار داشت: چرایی پرداختن به جشن نوروز و حتی سرایت آن به کشورهای دیگر قابل بررسی روانشناسانه و جامعه شناسانه است. در مجموع می‌توان گفت، نوعی احساس در افراد وجود دارد که در زندگی اجتماعی شکل جمعی می‌یابد و نیاز به ارضا شدن دارد. وقتی چند نفر کاری را انجام دادند، از آنجا که متناسب با احساس دیگران است، دیگران نیز پذیرفته و به همین طریق توسعه می‌یابد و به صورت آداب و رسوم در می‌آید.

وی افزود: همه مسائل فرهنگی، تقریبا همین سیر را دارند؛ آداب و رسوم نمادی از اشباع و رفع نیازی است که در درون انسان‌ها وجود دارد؛ البته این نیازها گاهی نیاز به تفریح و رفاه است که آن را با جشن و شادی ارضا می‌کنند، و گاهی نیاز به اظهار اندوه است که با گریه و مراسم عزاراداری آن را اشباع می‌کند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ادامه داد: در قضیه اربعین و امام حسین (ع) باید دید این احساس نسبت به امام حسین (ع) از کجا پیدا شده است، زیرا احساس پدیده ای است که در اثر شناخت حاصل می‌شود، و زمینه شناخت‌ها در فطرت آدمی وجود دارد.

وی در جمع بندی سخنان خود گفت: ریشه آداب و رسوم، ارضای نوعی احساسات و عواطف است که بر اساس نوعی شناخت، شکل گرفته، شکوفا می‌شود، و زمینه آن شناخت در فطرت آدمی وجود دارد؛ البته آداب و رسومی که در مورد امام حسین (ع) وجود دارد، به شناخت‌های مذهبی بر می‌گردد.

آیت الله مصباح یزدی با بیان این‌که انسان فطرتا طالب کمال و فضیلت انسانی است، ادامه داد: برای رسیدن به آن کمال، عواملی مؤثر است و افرادی زمینه را فراهم کرده اند که ما را به کمال برسانند. ما از آنجا که کمال خود را دوست داریم، به کسی که سبب شده تا زمینه رسیدن به کمال برای ما فراهم شود نیز محبت می‌ورزیم، و در اثر دوست داشتن او، هر چه که ما را به او نزدیک کند را نیز دوست داریم. این دوستی خود را در دو شاخه کلی نشان می‌دهد که یکی شادی و دیگری غم و اندوه است و البته هر کدام در جای خودش مطلوب است.

وی با طرح این سئوال که آیا احساسات و عواطف به هر صورتی که پدید آید مطلوب است، یا باید شکل و اندازه و مرز خاصی داشته باشد، پاسخ داد: فی الجمله احساسات و عواطف، مرز نمی شناسد و رشد آن بستگی به شرایط و زمینه‌ها دارد؛ اما ارضای احساسات و عواطف باید در پرتوی راهنمایی عقل باشد، یعنی باید با عقل مرز آنها را تعیین کرد. همان گونه که فرد گرسنه، غذا را دوست دارد، اما عقل میزان خوردن و وقت خوردن را مشخص می‌کند که خوردن بیش از آن یا کمتر از آن ضرر دارد.

آیت الله مصباح با بیان این‌که هر چند عقل انسان زمینه را برای شناخت کمال و جهت حرکت در مسیر کمال فراهم می‌کند، اما نمی تواند همه چیز را درک کند، ادامه داد: از این رو، دین به کمک عقل می‌آید و راه را مشخص می‌کند.

وی افزود: از آنجا که خود و کمال خود را دوست داریم، آنچه سبب رسیدن به کمال می‌شود را نیز دوست داریم؛ لذا دین و عقل را دوست داریم؛ اما احساسات و عواطف را نیز باید ارضا کرد؛ چرا که احساسات و عواطف همچون موتور محرکه هستند که انسان را به حرکت به سمت کمال وا می‌دارند، ولی در اینجا هم عقل و دین مرز آن را مشخص می‌کنند.

آیت الله مصباح در جمع‌بندی سخنان خود اظهار داشت: آداب و رسوم از مقوله فرهنگ بوده، از احساسات و عواطف انسان برخاسته است که باید در چارچوب راهنمایی‌های عقل ارضا شوند، و از آن جا که عقل نمی تواند همه چیز را بفهمد، باید به دین رجوع کرد. حال که دین مهمترین نقش را در رسیدن به تکامل آدمی دارد، باید دین را از همه چیز بیشتر دوست داشته باشیم، و طبیعی است که متعلق دین، یعنی خدا و اولیای خدا را نیز بسیار باید دوست داشت.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم با بیان این‌که همانطور که یک درخت برای رشد به آبیاری متناوب نیاز دارد، محبت مطلوب نیز به تقویت نیاز دارد که با انجام برخی کارها و آداب و رسوم تقویت می‌شود. به عبارتی عقل، محبت و انجام آداب و رسوم، تأثیرات متقابلی در هم دارند؛ توضیح اینکه معرفت موجب محبت می‌گردد، و محبت سبب می‌شود ما به برخی کارها انس بگیریم، و از سوی دیگر، با انجام این کارها، محبت بیشتر شده و به دنبال آن، کسب معرفت نیز صورت می‌گیرد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان این‌که باید ببینیم مطلوب فطری ما با احساسات دینی ما چه رابطه ای دارد و چه میزان باید وقت و نیروی خود را صرف عزا یا شادی کنیم تا آن عملی که انجام می‌دهیم در محبت ما تأثیرگذار باشد، ادامه داد: پس بحث علمی باید نتیجه ای را به ما بدهد که بفهمیم از نظر علمی، اربعین چه جایگاهی دارد و چرا و برای چه پیدا شده است؟ چرا باید برای امام حسین گریه کنیم؟ آیا او نیاز دارد که ما گریه کنیم و یا ما نیازمندیم؟ اگر گریه کردیم، طلبکار هستیم و یا بدهکار و مدیون عظمت امام حسین (ع)؟

استاد اخلاق حوزه علمیه قم سپس درمورد آفات و آسیب‌های چنین مراسمی هشدار داد و افزود: گاهی عالی ترین عامل تکامل به وسیله ای جهت درخواست‌های دنیوی و ارضای نیازهای مادی قرار می‌گیرد؛ مثلا فردی که در پیاده روی اربعین شرکت کرده و می‌تواند بالاترین فیوضات معنوی را از این راه کسب کند، هدف خود را تنها درخواست برخی مسائل مالی و دنیوی قرار می‌دهد!

آیت الله مصباح یزدی در پایان اظهار داشت: بررسی و روشن‌گری درباره جایگاه مراسم راهپیمایی اربعین در فرهنگ و زندگی ما، نقطه شروع و هدف آن، و آفات و تهدیدهای آن، زمینه ای برای انجام یک سلسله تحقیقات فراهم می‌کند که باید گروه هایی به آن بپردازند.

گفتنی است دیدار شورای علمی همایش ملی اربعین با علامه مصباح یزدی چهارم آبان ماه در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) برگزار شد.

برای دریافت فایل صوتی این جلسه این‌‌جا را کلیک کنید!