علامه مصباح: کار هنری می‌تواند بزرگ‌ترین عبادت‌ها باشد

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت: بسیاری از مسلمانان و انقلابیان، مقوله هنر را توأم با بار منفی می‌دانند و تصور می‌کنند، هنر بدون گناه امکان ندارد؛ در حالی‌که چنین نیست؛ تعریف هنر با تعریف گناه تفاوت دارد؛ البته گاهی باهم تلاقی پیدا می‌کنند، اما همیشه چنین نیست. به عنوان نمونه گوشت گوسفند خوب است یا بد؟ طبیعی است که همه می‌گویند خوب است و در روایات هم سفارش شده است، حال اگر گوسفند ذبح شرعی نشد، باز هم خوب است؟ اگر کسی گوسفندی دزدید، آیا گوشت آن هم خوردنش مستحب است؟ گوسفند همان گوسفند است، خوردن گوشتش هم مستحب است، اما این گوسفند، خوردنش حرام است؛ چون عنوان دیگری بر روی آن آمده است؛ عدم تزکیه و غصب سبب شده که خوردن آن حرام باشد. بنابراین باید از هنر استفاده کرد، حتی نه به عنوان یک کار مباح، بلکه به عنوان بزرگ‌ترین عبادت‌ها.

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی آثار حضرت آیت‌الله مصباح یزدی، رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در اختتامیه اجلاسیه مسئولان انجمن‌های هنری سازمان بسیج هنرمندان کشور  با اشاره به نیاز امروز جامعه به کارهای هنری اظهار داشت: باید رابطه این فعالیت‌ها با فعالیت‌های اسلامی، انقلابی و دینی روشن شود تا اشخاص با انگیزه قوی‌تری این مسئولیت‌ها را بپذیرند و انجام دهند.

علامه مصباح یزدی با اشاره به این‌که در زندگی ابهاماتی وجود دارد که باعث بداندیشی‌ها، بدرفتاری‌ها و بدآموزی‌هایی می‌شود که غرض سوئی در آن‌ها وجود ندارد، افزود: گاهی کسانی به خاطر مسامحه، کم اطلاعی و ناآگاهی، رفتاری را انجام داده و متوجه آثار نامطلوب آن نیستند با این‌که اگر همان کار با شرایط دیگری انجام می‌شد، نه تنها آثار سوئی نداشت بلکه هر قدمی در آن زمینه برداشته می‌شد نزد خداوند، اجر و ثواب نیز ‌داشت.

وی ادامه داد: گاهی ارزش یک حرکت و فعالیت، با اندک تفاوتی در کیفیت کار یا نیت، تغییر بسیاری می‌کند. به عنوان نمونه همه ما می‌دانیم که بقاء انسانیت در گرو ازدواج مرد و زن است؛ حال اگر تولید مثل با ازدواج و یک قرارداد شرعی صورت گرفته باشد، عبادت خواهد بود و حتی نگاه زن و مرد به یکدیگر هم عبادت است؛ اما اگر این رابطه، آزاد و بدون هیچ عقدی بود، گناه و حرام است. همان‌گونه که ملاحظه می‌فرمایید هر چند در اصل رابطه، هیچ تفاوتی وجود ندارد، اما این کجا و آن کجا. افرادی که توجه ندارند، می‌گویند چه تفاوتی بین این دو رابطه وجود دارد؛ چگونه یکی را گناه می‌دانید و دیگری را عبادت!

استاد اخلاق حوزه علمیه قم با اشاره به مثال‌های دیگری اظهار داشت: اگر دو نفر در حال نماز باشند، اما یکی برای انجام وظیفه شرعی و عبادت و دیگری برای جلب توجه دیگران و ریا نماز بخوانند، نماز اولی عین عبادت است و نماز دیگری باطل و بی ارزش. این مثال‌ها در مسائل اجتماعی نیز وجود دارد.

وی ادامه داد: به عنوان نمونه قبل از انقلاب، گروهی برای مقابله با پهلوی شروع به فعالیت کردند و چه بسا بانیان آن، قصد و انگیزه سالمی داشتند؛ اما دیگرانی به آنها ملحق شدند که هر چند نیت آن‌ها نیز مبارزه با شاه بود، اما این کار را نه برای انجام تکلیف شرعی، بلکه برای به دست آوردن قدرتی که آن را حق خود می‌دانستند، انجام می‌دادند! نتیجه آن نیز چنین شد که همین گروه بهترین فرزندان و ذخائر این ملت مانند دکتر بهشتی را از ما گرفتند؛ آن هم در دوره‌ای که بیشترین نیاز را به آن‌ها داشتیم. اگرچه انگیزه هر دو گروه، مبارزه با پهلوی بود، اما یکی با نیت الهی؛ اما دیگری به انگیزه رسیدن به قدرت مبارزه می‌کردند و از این‌رو کارشان به جایی رسید که بالاترین جنایت را در این کشور انجام دادند.

علامه مصباح یزدی با تأکید بر این‌که کارهایی که دارای نتایج دراز مدت است، باید با نیت و انگیزه درستی انجام بگیرد و پایه آن مستحکم باشد، گفت: اگر دیدیم کاری از روی هوس، منفعت، رقابت با دیگران و نظایر آن صورت گرفت، بدانیم که این کار فرجام مطلوبی نخواهد داشت.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به ظلم‌های دستگاه ستمشاهی به این کشور ادامه داد: ظلم دستگاه ستمشاهی، تنها به گرفتن برخی سرمایه‌های مادی کشور و ریختن آن‌ها به جیب درباریان محدود نمی‌شد، بلکه در کنار آن کارهایی انجام دادند که خسارتش بیشتر بود؛ آن‌ها با دین، سر جنگ داشتند. از جمله کارهای آن‌ها، ترویج سکولاریسم به صورت بی نام و نشان در جامعه بود. آن‌ها چنین ترویج می‌کردند که یکسری امور هستند که مربوط به زندگی اجتماعی مردم است و ربطی به دین ندارد؛ بلکه دین امری شخصی است و اگر شخصی سلیقه‌اش، داشتن دین بود، باید به سلیقه‌اش احترام گذاشت؛ اما این مسئله از مسائل جدی بشریت نیست. بذر این فکر را به صورت‌های مختلف از فیلم و کتاب درسی تا سایر فعالیت‌های هنری در جامعه افشاندند تا دین را از محتوای جدی زندگی انسان جدا کنند.

وی با اشاره به این‌که در این راستا از جمله مسائلی که آن را بی‌ارتباط با دین معرفی می‌کردند، مسئله هنر است، افزود: در این زمینه نیز بسیار تبلیغ کردند تا هنر را مقوله‌ای شخصی و تابع سلایق مختلف و بدون ارتباط با دین معرفی کنند. همان‌گونه که آشپزی اسلامی نداریم و هر شهر و محله‌ای غذاهای مخصوص به خود دارند و امری شخصی است، هنر نیز همین گونه است و هنر اسلامی و غیر اسلامی نداریم.

وی با اشاره به این‌که امروز بعد از برداشتن گام اول با موفقیت، وارد گام دوم انقلاب شده‌ایم، گفت: در این گام باید برخی مسائلی که مورد ابهام بود و سبب شده بود تا کمتر از آن بهره گرفته شود و یا بین برخی گروه‌ها تضاد پیش بیاید و نیروها هدر برود، بیشتر مورد دقت قرار بگیرد و حل شود. بفهمیم جایگاه هنر در جامعه کجاست؟ آیا این هنر با دین، انقلاب و اهداف آن، ارتباط دارد یا خیر و اگر ارتباط دارد چگونه باید از آن استفاده کرد؟ پس از پاسخ به این پرسش‌ها باید برنامه ریزی و طراحی برای انجام آن و تهیه مقدمات جهت اجرای آن فراهم شود.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم با اشاره به این‌که بسیاری از مسلمانان و انقلابیان، مقوله هنر را توأم با بار منفی می‌دانند و تصور می‌کنند که هنر بدون گناه امکان ندارد؛ در حالی‌که چنین نیست؛ گفت: تعریف هنر با تعریف گناه تفاوت دارد؛ البته گاهی باهم تلاقی پیدا می‌کنند، اما همیشه چنین نیست. به عنوان نمونه گوشت گوسفند خوب است یا بد؟ طبیعی است که همه می‌گویند خوب است و در روایات هم سفارش شده است، حال اگر گوسفند ذبح شرعی نشد، باز هم خوب است؟! اگر کسی گوسفندی را دزدید، آیا گوشت آن هم خوردنش مستحب است؟! گوسفند همان گوسفند است، خوردن گوشتش هم مستحب است، اما این گوسفند، خوردنش حرام است؛ چون عنوان دیگری بر روی آن آمده است؛ عدم تزکیه و غصب سبب شده که خوردن آن حرام باشد. بنابراین باید از هنر استفاده کرد، حتی نه به عنوان یک کار مباح، بلکه به عنوان بزرگ‌ترین عبادت‌ها.

وی با بیان این‌که جامعه‌ای که از هنر بی‌بهره باشد، از  بسیاری عناصر سازنده محروم خواهد بود، ادامه داد: همه می‌دانیم هنرهای رایجی هستند که نتایج خوبی بر آن مترتب می‌شود؛ بسیاری از ارزش هایی که کودکان از سنین پایین یاد می‌گیرند به وسیله همین هنرها بوده است؛ از قصه‌گویی مادربزرگ‌ها گرفته تا تئاتر، کارتون، رمان و فیلم سینمایی.

رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با اشاره به لزوم حل مسائل بنیادین اظهار داشت: اولین مسئله این است که هنر یعنی چه؟ هنر در معنای عام به هرگونه تصرف در امور طبیعی به منظور فراهم کردن استفاده بهتر، گفته می‌شود؛ این تعریف شامل صنعت نیز می‌شود و هنرستان یا دارالفنون نیز بر اساس همین تعریف از هنر، چنین نامگذاری شده‌اند؛ اما هنر در اصطلاح رایج، ارتباط زیادی با زیبایی دارد و از این‌رو وقتی تغییر یا ترکیبی در امور طبیعی حاصل ‌شود که خوشایند مخاطب باشد، کاری هنری انجام شده است.

وی با اشاره به این‌که البته امروز زیبایی بیشتر در دیدنی‌ها و گاهی نیز در شنیدنی‌ها به کار می‌رود، ادامه داد: از این‌رو برای یک جسم نرم یا یک غذای خوشمزه، تعبیر زیبا را به کار نمی‌بریم؛ در حالی که تحلیل معنای زیبایی شامل آن هم می‌شود. به هر حال هنر با زیبایی توأم است.

آیت‌الله مصباح با اشاره به جایگاه زیبایی در زندگی انسان اظهار داشت:  برخی از امور وجود دارند که انسان ناچار به استفاده از آن‌هاست؛ استفاده از آب، هوا و خوراک برای ادامه حیات، از این امور هستند؛ اما در شرایط طبیعی که این نیازها برطرف شده است، باز هم در خود نوعی کمبود احساس می‌کنیم؛ به عبارتی به دنبال لذت‌هایی هستیم که با دیدن یا شنیدن یا نظایر آن به آن می‌رسیم.

وی با اشاره به آیاتی از قرآن کریم، به خلقت زیبای خداوند اشاره کرد و افزود: خداوند آسمان را به گونه‌ای خلق کرده است که انسان از دیدن ستاره‌ها لذت می‌برد؛ خداوند خود می‌فرماید که ما این آسمان را زینت داده‌ایم؛ اما به راستی چرا خدا چنین کرده است؟ خداوند در آیات دیگر به این سؤال پاسخ می‌دهد که همه این‌ها مقدمه‌ است تا شما با وجود این نعمت‌ها با اختیار خودتان راه صحیح را انتخاب کنید؛ از این‌رو می‌فرماید: " انا جعلنا ما علی الارض زینة لها لنبلوکم ایکم احسن عملا"؛ یعنی هرچه روی زمین خلق شده است، زینت‌هایی برای زمین است؛ اما آفرینش آنها برای این است که مورد آزمایش قرار بگیرید تا مشخص شود کدام یک عملتان بهتر است.

علامه مصباح یزدی با اشاره به آیه‌ای از قرآن کریم گفت: صبح‌گاه چوپان گوسفندان را برای چرا به صحرا می‌برد و هنگام عصر آن‌ها را بر می‌گرداند. خداوند می‌فرماید: این رفت و برگشت برای شما زینت و لذتبخش است. همان‌گونه که ملاحظه می‌فرمایید به غیر از موارد زیبای خلقت که همه انسان‌ها به آن توجه دارند، خداوند به زینت‌هایی اشاره می‌کند که ما نسبت به آن غافلیم. خداوند در این مورد می‌فرماید: "و لکم فیها جمال حین تریحون و حین تسرحون". معلوم می‌شود که خداوند به مسئله زیبایی بسیار اهمیت داده است که حتی به کوچک‌ترین زیبایی‌ها نیز اشاره می‌کند.

وی با اشاره به این‌که زندگی انسان بدون این زیبایی‌ها، خشک و خسته‌کننده خواهد بود، افزود: خوردنی‌هایی در این عالم وجود دارد که از آن استفاده می‌کنیم تا حیات و رشدمان تأمین شود؛ خداوند استعدادی در بشر قرار داده است که بتواند این خوردنی‌ها را با هم ترکیب کند و بپزد که طعم و عطری لذتبخش بگیرد. خداوند می‌توانست، از ابتدا خودش چنین طعم و مزه‌ای به غذاها بدهد، اما انسان مختار است و قرار است خلیفه الله شود و او باید با اختیار خود، رفتارهایش را انجام دهد و حتی برای خوردنش نیز  فکر کند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ادامه داد: در مورد زیبایی‌ها نیز همین طور است؛ برخی زیبایی‌ها به صورت عادی وجود دارد؛ اما برخی زیبایی‌ها با افعال اختیاری انسان‌ها ایجاد می‌شود که البته استعدادش را خداوند به بشر داده است.

وی با طرح این سؤال که استفاده از نعمت‌های الهی برای چیست؟ ادامه داد: کسانی تصور می‌کنند که استفاده از این نعمت‌ها، صرفا برای این است که انسان لذتی ببرد، شکمی سیر کند و غریزه‌ای را ارضا کند و همه کارهایشان نیز صرف رسیدن به همین امور می‌شود، اگر چنین باشد حیوانات نیز همین خواسته‌ها را دارند و به دنبال ارضای همین خواسته‌ها هستند.  دین آمده است که بگوید همه زندگی شما یک سفر است، شما بعد از این سفر به مقصدی خواهید رسید که بی نهایت در آن زندگی خواهید کرد. گمان نکنید که هدف همین دنیاست. شما برای این دنیا خلق نشده‌اید؛ بلکه دنیا آزمایشگاهی است که از طرفی مورد آزمایش قرار می‌گیرید و از طرفی می‌توانید خودتان را بسازید تا از زندگی‌ای بهره مند شوید که ابدی است و انتها ندارد.

آیت‌الله مصباح با اشاره به این‌که رسیدن به سعادت ابدی در گرو استفاده صحیح از نعمت‌های الهی است، افزود: خداوند راه استفاده صحیح از نعمت‌ها را به ما نشان داده است.

وی با اشاره به انواع هنرها اظهار داشت: هنرها، غالبا دیدنی و شنیدنی هستند؛ همه ما می‌دانیم در اسلام دستوراتی مبنی بر استفاده از این زینت‌ها در زندگی برای اطاعت خدا وجود دارد. برای مثال خداوند می‌فرماید: خذوا زینتکم عند کل مسجد؛ به گونه‌ای لباس بپوشید و عطر بزنید و تمیز باشید، که وقتی در جمع خداپسندی حاضر شدید، دیگران لذت ببرند. کاری که سبب می‌شود این زینت‌ها در عمل ما نیز تحقق پیدا کند، هنر است.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم زیبا سخن گفتن را نیز هنر دانست و افزود: یکی از ویژگی‌های برجسته قرآن که خود قرآن نیز بر آن تأکید کرده است، همان زیبایی قرآن در فصاحت و بلاغت است. باید مقدماتی فراهم کنیم تا این زیبایی‌ها را درک کنیم. امیرالمؤمنین‌علیه‌السلام نیز این هنر را داشتند، ایشان امیر سخن بوده و حتی کفار از زیبایی سخن ایشان، لذت می‌بردند. بنابراین یکی از مصادیق هنر این است که به گونه‌ای صحبت کنیم که دیگران لذت ببرند. هنر مقوله‌ای است که شامل همه این‌ها می‌شود؛ از سخن زیبا گرفته تا فیلم، تئاتر و نظایر آن که هنرهای این عصر هستند و همه باید مورد توجه قرار بگیرند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ادامه داد: هر چند اصل فیلم و تئاتر و نظایر آن توسط دیگران اختراع شده و ما هم از غرب گرفته‌یم، اما این‌ هنرها نعمت‌های الهی است و باید از آن استفاده کرد؛ امروز ایران بسیاری از فرمول‌های داروسازی را از غرب فراگرفته است، آیا باید دیگر آن‌ها تولید نشوند؟ طبیعی است که باید استفاده کرد.ما باید از این هنرها استفاده کنیم، اما با نیت صحیح و در نظر گرفتن هدف؛ اگر هنری بتواند در رساندن ما و جامعه به هدف مؤثر باشد، باید از آن استفاده کنیم.

وی با اشاره به این‌که در انجام کارها و انتخاب مسیر باید هدف انسانی را که خداوند برای بشر در نظر گرفته است، مورد توجه قرار داد: اگر حکم چیزی را اسلام تعیین کرده است با جان و دل بپذیریم. برای مثال وقتی دین می‌گوید گوشت خوک حرام است، باید از آن اطاعت کنیم؛ خداوند می‌داند که مصرف این گوشت با هدف والای انسانی در تناقض است و مشکلات جسمی و روحی در مسیر رسیدن به سعادت ایجاد می‌کند؛ اما این‌که دین می‌گوید گوشت خوک نخورید، به این معنا نیست که اسلام خوردنی‌ها را منع کرده است، بلکه خداوند می‌گوید از خوردنی‌ها به گونه‌ای استفاده کنید که به هدف انسانی لطمه‌ای وارد نشود. لذا گوشت گوسفند بخورید، دیگران را هم اطعام بکنید و ثواب ببرید.

علامه مصباح یزدی افزود: از مقدمه فوق مشخص شد اگر اسلام هنری را منع کرده است، به این معنا نیست که اسلام با هنر مخالف است؛ اصلا خداوند خودش را هنرمند تعریف می‌کند و می‌گوید من زینت‌ها را ایجاد کرده‌ام. خداوند می‌خواهد شما نیز هنرمند باشید، اما هنری که کمال‌آفرین و سعادت‌بخش باشد، نه هنری که به کمالات انسانی ضرر می‌رساند؛ حتی ممکن است شما ندانید که فلان هنر ضرر دارد؛ همان‌گونه که نمی‌دانستید گوشت خوک مانع رسیدن انسان به کمالات است، اما وقتی خداوند به شما اعلام می‌کند، می‌پذیرید.

وی در پایان اظهار داشت: از مهم‌ترین نعمت‌های الهی، که باید از آن استفاده کرد، همین هنر است؛ اما باید مرز رعایت شود؛ برخی شنیدنی‌ها و دیدنی‌ها مانع کمال هستند، اما این به آن معنا نیست که نباید اصلا خواند و شنید و دید؛ بلکه می‌توان آن‌چه را که در چارچوب ارزش‌های اسلامی است و سبب کمال ما می‌شود، خواند و دید و شنید. متأسفانه ما در این زمینه کم کار کرده‌ایم و خیلی عقب هستیم و باید جدی‌تر در این زمینه کار شود.

گفتنی است اختتامیه اجلاسیه مسئولان انجمن‌های هنری سازمان بسیج هنرمندان کشور  بیستم اسفندماه سال‌ جاری در سالن همایش‌های مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) برگزار شد.

انتهای پیام/

برای دریافت فایل صوتی این جلسه این‌جا را کلیک کنید!