ـ مقدمه
شامل: زیاد نشدن چیزى بر قرآن
ـ كم نشدن چیزى از قرآن
چنانكه قبلا اشاره شد دلیل ضرورت نبوت، اقتضاء دارد كه پیامهاى الهى بطور سالم و دست نخورده، در دسترس انسانها قرار گیرد تا بتوانند از آنها براى پیمودن راه سعادت دنیا و آخرتشان بهره بگیرند.
بنابراین، مصونیّت قرآن كریم تا هنگام ابلاغ به مردم، مانند هر كتاب آسمانى، بعد از آنكه در اختیار مردم، قرار گرفت كمابیش دستخوش تحریفات و تغییراتى گردید و یا پس از چندى بدست فراموشى سپرده شد چنانكه امروز اثرى از كتاب حضرت نوح و حضرت ابراهیم (علیهماالسلام) در دست نیست و كتاب حضرت موسى و حضرت عیسى (علیهماالسلام) به صورت اصلى، یافت نمىشود. با توجه به این مطلب، سؤالى مطرح مىشود كه: از كجا بدانیم كه آنچه امروز بنام آخرین كتاب آسمانى در دست ماست همان كتابى است كه بر پیامبر اسلام (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم) نازل شده و هیچ گونه تغییر و تبدیلى در آن، راه نیافته و نه چیزى بر آن افزوده و نه چیزى از آن، كاسته شده است؟
البته كسانى كه اندك آشنایى با تاریخ اسلام و مسلمین داشته باشند و از اهتمام رسول اكرم و جانشینان معصومش (صلّى اللّه علیه و علیهم) به كتابت و ضبط آیات قرآن، آگاه باشند و همچنین از اهتمام مسلمانان به حفظ كردن آیات قرآن، مطلع باشند بطورى كه تنها در یك جنگ، عدد شهدایى كه حافظ قرآن بودند به هفتاد نفر رسید. و نیز از نقل متواتر قرآن در طول چهارده قرن و اهتمام به شمارش آیات و كلمات و حروف و مانند آنها با خبر باشند چنین
كسانى احتمال كمترین تحریف در این كتاب شریف را نخواهند داد. ولى صرف نظر از این قرائن یقین آور تاریخى، مىتوان مصونیّت قرآن كریم را با بیانى مركّب از یك دلیل عقلى و یك دلیل نقلى، نیز ثابت كرد یعنى مىتوان نخست، زیاد نشدن چیزى بر قرآن كریم را با دلیل عقلى ثابت كرد و بعد از ثابت شدن اینكه قرآن موجود، از طرف خداى متعال است با استناد به آیات آن، كاسته نشدن چیزى از آن را نیز به اثبات رساند.
از اینروى، موضوع مصونیّت قرآن شریف از هرگونه تحریف را در دو بخش جداگانه، مورد بررسى قرار مىدهیم.
زیاد نشدن چیزى بر قرآن كریم، مورد اجماع همه مسلمانان بلكه مورد اتّفاق همه آگاهان جهان است و هیچگونه حادثهاى كه منشأ احتمال افزایش چیزى بر قرآن شود روى نداده، و هیچگونه سندى براى چنین احتمالى، قابل ارائه نیست. در عین حال، مىتوان فرض افزایش را با دلیل عقلى نیز ابطال كرد به این بیان:
اگر فرض شود كه مطلب تامّى بر قرآن، افزوده شده معنایش این است كه آوردن مثل قرآن، امكان داشته است و چنین فرضى با اعجاز قرآن و عدم توانایى بشر برآوردن مثل آن، سازگار نیست. و اگر فرض شود كه تنها یك كلمه یا آیه كوتاهى (مانند «مُدْهامَّتانِ»)1افزوده شده لازمهاش این است كه نظم سخن بهم خورده باشد و از صورت اصلى اعجاز آمیزش خارج شده باشد و در این صورت، قابل تقلید و آوردن مثل آن خواهد بود. زیرا نظم اعجازآمیز عبارات قرآنى، به انتخاب كلمات و حروف نیز بستگى دارد و با دگرگونى آنها از حالت اعجازآمیز، خارج مىشود.
پس به همان دلیلى كه معجزه بودن قرآن كریم، ثابت شد محفوظ بودن آن از اضافات نیز ثابت مىشود. چنانكه با همین دلیل، كم شدن كلمات یا جملاتى كه موجب خروج آیات از حالت اعجاز باشد نفى مىگردد. و اما عدم حذف یك سوره كامل یا یك مطلب تامّ به گونهاى
1. ر. ك: سوره الرحمن، آیه 64.
كه موجب خارج شدن بقیه آیات از حالت اعجاز نباشد احتیاج به دلیل دیگرى دارد.
بزرگان علماء اسلام از شیعه و سنّى، تصریح و تأكید كردهاند به اینكه: همانگونه كه چیزى بر قرآن كریم، افزوده نشده چیزى هم از آن كم نشده است. و براى این مطلب، دلایل فراوانى آورده اند. ولى متأسفانه در اثر نقل پارهاى روایات مجعول در كتب حدیث فریقین، و برداشت نادرست از برخى روایات معتبر1 بعضى احتمال دادهاند و یا حتى تأیید كردهاند كه آیاتى از قرآن كریم، حذف شده است.
اما علاوه بر وجود قرائن قطعى تاریخى بر مصونیّت قرآن كریم از هرگونه تحریفى خواه به زیاد كردن باشد و خواه به حذف كردن و علاوه بر اینكه حذفى كه موجب بهم خوردن نظم اعجازآمیز آن باشد بوسیله دلیل اعجاز، نفى مىشود مىتوان مصونیّت از حدف آیه یا سوره مستقل را از خود قرآن كریم، استفاده كرد.
یعنى بعد از آنكه ثابت شد كه همه قرآن موجود، كلام خداست و چیزى بر آن، افزوده نشده، مفاد آیات آن بعنوان محكمترین دلایل نقلى و تعبّدى، حجت مىشود. و یكى از مطالبى كه از آیات كریمه قرآن بدست مىآید همین است كه خداى متعال، مصونیّت این كتاب را از هرگونه تحریفى ضمانت كرده است برخلاف سایر كتب آسمانى كه نگهدارى آنها بعهده مردم گذاشته شده بود2.
این مطلب از آیه (9) از سوره حجر، استفاده مىشود كه مىفرماید: «إِنّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنّا لَهُ لَحافِظُونَ».
این آیه شریفه از دو جمله، تشكیل یافته است: در جمله اول «إِنّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْر» بر این مطلب، تأكید شده كه قرآن كریم از طرف خداى متعال، نازل شده و در هنگام نزول، هیچگونه تصرفى
1. مانند روایاتى كه در مقام تفسیر آیات و ذكر بعضى از مصادیق آنها، یا در مقام ابطال تفسیرهاى غلط و تحریفهاى معنوى است و از آنها چنین برداشت شده كه دلالت بر حذف كلمات یا عباراتى از قرآن كریم دارد.
2. چنانكه در آیه (44) از سوره مائده درباره علماء یهود و نصارى مىفرماید: «بِمَا اسْتُحْفِظُوا مِنْ كِتابِ اللّهِ وَ كانُوا عَلَیْهِ شُهَداء».
در آن، صورت نگرفته است. و در جمله دوم «إِنّا لَهُ لَحافِظُونَ» با استفاده مجدّد از ادوات تأكید و هیئتى كه دلالت بر استمرار مىكند محفوظ بودن همیشگى قرآن از هرگونه تحریفى تضمین شده است.
این آیه هر چند دلالت بر اضافه نشدن چیزى بر قرآن نیز دارد لیكن استدلال به آن براى نفى این قسم از تحریف، نوعى استدلال دورى است زیرا فرض زیاد شدن چیزى بر قرآن، شامل زیاد شدن همین آیه هم مىشود و ابطال چنین فرضى با خود این آیه، صحیح نیست. از اینروى، ما آن فرض را با استناد به دلیل معجزه بودن قرآن كریم، ابطال كردیم و سپس با استفاده از این آیه شریفه، محفوظ بودن آنرا از حذف آیه یا سوره مستقلّى (به نحوى كه موجب بهم خوردن نظم اعجازآمیز آن نشود) را نیز ثابت كردیم. و بدین ترتیب، مصونیّت قرآن كریم از تحریف به زیادى و حذف، با بیانى مركّب از یك دلیل عقلى و یك دلیل نقلى، ثابت مىشود.
در پایان لازم است این نكته را خاطر نشان كنیم كه منظور از مصونیّت قرآن شریف از تحریف این نیست كه هر جا كتابى بنام قرآن یافت شود قرآن كامل و محفوظ از اشتباهات كتابتى یا قرائنى باشد و یا هیچگونه تفسیر غلط و تحریف معنوى درباره آن، امكان نداشته باشد و یا آیات و سوره هاى آن به ترتیب نزول، تنظیم شده باشد، بلكه منظور این است كه قرآن كریم چنان در میان بشر باقى بماند كه طالبان حقیقت، امكان دسترسى به همه آیات آن بدان گونه كه نازل شده است داشته باشند. بنابراین، ناقص بودن یا غلط داشتن بعضى از نسخه هاى قرآن، یا اختلاف قرائن ها، یا تنظیم آیات و سوره هاى آن برخلاف ترتیب نزول، یا وجود تحریفهاى معنوى و انواع تفسیر بِرأى، منافاتى با مصونیّت قرآن كریم از تحریف مورد بحث ندارد.
1- زمینه طرح مسأله «مصونیّت قرآن از تحریف» را بیان كنید.
2- چه شواهد تاریخى بر مصونیّت قرآن، وجود دارد؟
3- مصونیّت قرآن را با چه بیانى مىتوان اثبات كرد؟
4- زیاد نشدن چیزى بر قرآن را اثبات كنید.
5- به چه دلیل، چیزى از قرآن، كم نشده است؟
6- آیا با همین دلیل مىتوان ثابت كرد كه چیزى بر قرآن، اضافه نشده است؟ چرا؟
7- توضیح دهید كه نقص و غلط در بعضى از نسخه هاى قرآن و اختلافات قرائات، یا اختلاف ترتیب كتابت آیات و سوره هاى آن با ترتیب نزول، یا وجود تفسیرهاى نادرست و تحریفهاى معنوى، منافاتى با مصونیّت قرآن از تحریف مورد بحث ندارد.