درس پنجاه و هشتم

امتیازات مؤمنان

ـ مقدمه

ـ افزایش ثواب

شامل: آمرزش صغائر

ـ استفاده از اعمال دیگران

مقدّمه

در بخش خداشناسى1 دانستیم كه اراده الهى اصالتاً به خیرات و كمالات، تعلق مى‌گیرد و شرور و نقایص، بالتّبَع مورد اراده الهى، واقع مى‌شوند. طبعاً در مورد انسان هم اراده اصلى الهى، بر تكامل وى و رسیدن به سعادت ابدى و بهره مندى از نعمتهاى جاودانى، تعلّق گرفته است و عذاب و بدبختى تبهكاران كه در نتیجه سوء اختیار خودشان حاصل مى‌شود بالتّبع مشمول اراده حكیمانه الهى مى‌گردد، و اگر ابتلاء به عذاب و شقاوت اخروى، لازمه سوء اختیار خود انسانها نبود رحمت واسعه الهى اقتضاء مى‌كرد كه هیچ مخلوقى مبتلا به عذاب نشود2.

ولى همان رحمت فراگیر الهى است كه اقتضاى آفرینش انسان با ویژگى اختیار و انتخاب را داشته، و لازمه انتخاب هر یك از دو مسیر ایمان و كفر، رسیدن به سرانجام نیك یا بد آن است با این تفاوت كه رسیدن به فرجام نیك، متعلّق اراده اصلى، و سرانجام دردناك، متعلّق اراده تَبَعى است و همین تفاوت، اقتضاء دارد كه هم در تكوین و هم در تشریع، جانب خیر، ترجیح داده شود یعنى انسان تكویناً طورى آفریده شده كه كارهاى خیر آثار عمیق ترى در تكوین شخصیّت او بگذارد و تشریعاً به تكالیف سهل و آسانى مكلّف شود تا براى پیمودن راه

1. ر. ك: خداشناسى، درس یازدهم.

2. در دعاى كمیل مى‌خوانیم:

«فَبِالْیقینِ اَقْطَعُ لَوْ لا ما حَكَمْتَ بِهِ مِنْ تَعْذِیبِ جاحِدیكِ وَ قَضَیْتَ بِهِ مِنْ اِخْلادِ مُعانِدِیكَ لَجَعلْتَ النّارَ كُلّها بَرْدَاً وَ سَلاماً وَ ما كَانَتْ لِاَحد فِیها مَقَرَّاً وَ لا مُقاما».

سعادت و نجات از عذاب ابدى، نیاز به تكالیف شاقّ و طاقت فرسایى نداشته باشد1 و در مقام پاداش و كیفر هم كفه پاداش، ترجیح داده شود و رحمت الهى بر غضبش سبقت گیرد2 و این تقدّم و رجحان رحمت، در امورى تبلور مى‌یابد كه به چند نمونه از آنها اشاره مى‌شود:

افزایش ثواب

نخستین مزیّتى كه خداى متعال براى طالبان راه سعادت در مقام پاداش، قائل شده این است كه تنها معادل ثواب عمل را به ایشان نمى‌دهد بلكه بر آن مى‌افزاید. این مطلب در آیاتى از قرآن مجید صریحاً آمده است از جمله در آیه (89) از سوره نمل مى‌فرماید:

«مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیْرٌ مِنْها».

كسى كه كار نیكى انجام دهد بهتر از آن برایش خواهد بود.

و در آیه (22) از سوره شورى مى‌فرماید:

«وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِیها حُسْنا».

و كسى كه كار نیكى را انجام دهد بر نیكى آن بیفزائیم.

و در آیه (26) از سوره یونس مى‌فرماید:

«لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا الْحُسْنى وَ زِیادَة».

براى كسانى كه نیكى كرده‌اند نیك ترین است با افزایشى. و در آیه (40) از سوره نساء مى‌فرماید:

«إِنَّ اللّهَ لا یَظْلِمُ مِثْقالَ ذَرَّة وَ إِنْ تَكُ حَسَنَةً یُضاعِفْها وَ یُؤْتِ مِنْ لَدُنْهُ أَجْراً عَظِیما».

تحقیقاً خدا به اندازه یك ذرّه هم ستم نمى‌كند و اگر كار، نیك باشد آن را دو چندان مى‌كند و از نزد خود پاداشى بزرگ مى‌دهد. و در آیه (160) از سوره انعام مى‌فرماید:

«مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلا یُجْزى إِلاّ مِثْلَها وَ هُمْ لا یُظْلَمُون».

كسى كه كار نیكى انجام دهد ده برابر آن را خواهد داشت و كسى كه كار بدى انجام دهد

1. «یُرِیدُ اللّهُ بِكُمُ الْیُسْرَ وَ لا یُرِیدُ بِكُمُ الْعُسْرَ» (بقره / 158) «وَ ما جَعَلَ عَلَیْكُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَج» (حج / 78).

2. «سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَصَبهُ».

جز مانند آن كیفر نخواهد داشت و به ایشان ستم نمى‌شود.

آمرزش صغائر

امتیاز دیگر این است كه اگر مؤمنان از گناهان بزرگ، اجتناب كنند خداى مهربان گناهان كوچكشان را مى‌بخشد و اثر آنها را محو مى‌كند چنانكه در آیه (31) از سوره نساء مى‌فرماید:

«إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَیِّئاتِكُمْ وَ نُدْخِلْكُمْ مُدْخَلاً كَرِیماً».

اگر از منهیّات بزرگ، دورى كنید بدیهاى شما را محو مى‌كنیم و به جایگاه ارجمندى شما را وارد مى‌كنیم.

روشن است كه آمرزش گناهان كوچك براى چنین كسانى مشروط به توبه نیست زیرا توبه، موجب آمرزش گناهان كبیره نیز مى‌باشد.

استفاده از اعمال دیگران

دیگر از مزایاى مؤمنان این است كه خداى متعال استغفار فرشتگان و بندگان برگزیده خود را درباره آنها مى‌پذیرد1 و نیز دعا و استغفار سایر مؤمنان را در حق ایشان مستجاب مى‌كند و حتى ثواب اعمالى را كه دیگران براى شخص مؤمن، هدیّه كنند به او مى‌رساند.

این مضامین در آیات و روایات فراوانى بیان شده است ولى نظر به اینكه این موضوع، ارتباط مستقیم با مسأله شفاعت دارد و باید با تفصیل نسبى به بحث درباره آن بپردازیم از اینرو در اینجا به همین اشاره بسنده مى‌كنیم.

پرسش

1- راز سبقت رحمت الهى چیست؟

2- تبلور این سبقت را در تكوین و تشریع، بیان كنید.

3- موارد آن را در پاداش و كیفر انسان، شرح دهید.

1. ر. ك: غافر / 7، آل عمران / 159، نساء / 64، ممتحنه / 12، ابراهیم / 41 و...