بسم الله الرحمن الرحیم

آن چه پیش‌رو دارید گزیده‌ای از سخنان حضرت آیت‌الله مصباح‌یزدی (دامت‌بركاته) در دفتر مقام معظم رهبری است كه در تاریخ 1392/05/05، مطابق با هجدهم رمضان 1434 ایراد فرموده‌اند. باشد تا این رهنمودها بر بصیرت ما بیافزاید و چراغ فروزان راه هدایت و سعادت ما قرار گیرد.

ملاك برتری اعمال

در بررسی روایات مربوط به صبر و بلا به مواردی برخوردیم كه در آنها برای شیعیان ویژگی خاصی ذكر شده است؛ از جمله این که «بِنَا یُبْدَأُ الْبَلَاءُ ثُمَّ بِكُمْ^‌1‌؛ بلا اول بر ما نازل می‌شود، و بعد به شما سرایت می‌کند.» در توضیح این روایت گفتیم بلاها، مصائب و امتحانات متناسب با سطح معرفت و شناخت افراد است؛ از همین رو ، سخت‌ترین امتحانات و شدیدترین بلاها و مصائب مربوط به انبیا و حضرات معصومین است که در بالاترین سطح معرفت هستند، و در مراتب بعد نوبت به کسانی می‌رسد که به آنها نزدیک‌ترند؛ بر همین اساس، چون شیعیان به برکت معارف اهل بیت صلوات‌الله علیهم اجمعین بیشتر از دیگران با حقایق اسلام آشنا شده‌اند و در مرتبه بالاتری از معرفت قرار دارند و به ائمه علیهم السلام نزدیك‌ترند، امتحان‌شان هم سخت‌تر است و بلا و مصیبت شدیدتری بر آنها وارد می‌شود. البته روشن است که همه شیعیان در یک سطح و مرتبه نیستند و تنها عنوان «شیعه» برای ملحق شدن به ائمه اطهار صلوات‌الله علیهم اجمعین کافی نیست. در بعضی روایات برخی از كسانی كه خود را شیعه می‌نامیدند، مورد مواخذه قرار گرفته و دروغگو معرفی شده‌اند. معروف است عده‌ای از شیعیان از راه دور برای زیارت امام رضا علیه‌السلام به مرو آمده و بارها برای دیدار ایشان به منزلشان مراجعه كرده بودند؛ اما آن حضرت اجازه ورود به آنها نمی‌دادند. بعد از مدتی كه این گروه متوجه شدند در این رفتار امام سری نهفته است، با خواهش و تمنا از خادم آن حضرت خواستند دلیل این برخورد امام با شیعیانشان را جویا شود. امام در پاسخ، پیام دادند كه آنها دروغ می‌گویند و شیعه ما نیستند. این افراد كه از پاسخ امام تعجب كرده بودند، به خادم حضرت گفتند: ما محب و علاقمند به امام هستیم؛ چرا امام به ما نسبت دروغگویی می‌دهد؟ وقتی خدمتكار امام این گفته آنها را برای امام رضا علیه‌السلام عرض كرد، آن حضرت فرمودند: شیعه، سلمان و ابوذر بودند؛ اما این‌كه گفتند محب و دوستدار ما هستند، راست می‌گویند. حالا به آنها اجازه بدهید.

 شیعه، صبورتر از امام(ع)
روایت دیگری كه در زمینه صبر شیعیان بر مصائب و دشواری‌ها از امام صادق علیه‌السلام نقل شده،‌ و مشابه آن مكرراً از ائمه دیگر هم صادر شده، این است: «نَحْنُ‏ صُبَّرٌ وَ شِیعَتُنَا أَصْبَرُ مِنَّا‌^2‌؛ ما صابر و شکیبا هستیم؛ ولی شیعیان ما صبورترند.» در روایت دیگری كه به همین مضمون نقل شده، راوی تعجب خود از این فرمایش امام علیه‌السلام را این‌گونه اظهار می‌كند: «فَاسْتَعْظَمْتُ‏ ذَلِكَ فَقُلْتُ كَیْفَ یَكُونُ شِیعَتُكُمْ أَصْبَرَ مِنْكُم‏^‌3‌؛ این مساله به نظرم اعجاب‌آور آمد؛ پس پرسیدم چگونه شیعیان شما از شما صبور‌ترند؟» امام صادق علیه‌السلام در پاسخ می‌فرمایند: «وَ ذَلِكَ أَنَّا صَبَرْنَا عَلَى مَا نَعْلَمُ وَ صَبَرُوا هُمْ عَلَى مَا لَا یَعْلَمُون‏؛ ما بر آنچه به آن علم داریم، صبر می کنیم؛ ولی شیعیان بر چیزی صبر می‌كنند كه از آن آگاه نیستند.»
مرحوم مجلسی در مرآة‌العقول سه وجه برای توضیح این مطلب بیان فرموده‌اند: وجه اولش که به نظر ایشان اظهر است، این‌كه ائمه علیهم‌السلام از بلایی كه قرار است بر آنها نازل شود، آگاه هستند و از همین رو برای مواجهه با آن آمادگی دارند؛ ‌در حالی‌كه شیعیان به واسطه عدم آگاهی از مصیبت، بدون آمادگی قبلی و به صورت ناگهانی با آن مواجه می‌شوند. روشن است كه روبرو شدن با یك مشكل بدون آمادگی قبلی دشوارتر است؛ مثل كسی كه در حال حركت در جاده‌ای صاف، دفعتاً در گودالی بیافتد. بنا بر این وجه، تحمل مصیبت برای شیعیان به واسطه عدم آگاهی از وقوع آن سخت‌تر است.
وجه دوم این‌كه ائمه اطهار صلوات‌الله علیهم اجمعین می‌دانند حكمت نازل شدن هر بلایی چیست و خدای متعال در برابر صبر بر آن چه پاداشی مقرر فرموده است؛ اما ما نه از حكمت مصائب و گرفتاری‌ها آگاهیم و نه از حقیقت پاداش آنها خبر داریم. به همین جهت، صبر بر مشكلات برای ما دشوارتر است. در یکی از روایاتی که با این مضمون نقل شده،‌ تعبیر «نَصْبِرُ عَلَى مَا نَعْلَمُ‏ مِنَ‏ الثَّوَاب‏»^‌4‌ دیده می‌شود كه مؤید این وجه است؛ هر چند مرحوم مجلسی آن را اظهر نمی‌داند.
وجه سوم این‌که ائمه اطهار صلوات‌الله علیهم اجمعین با علم خدادادی‌شان می‌دانند در هر مصیبتی چه تحولاتی پیدا خواهد شد، جریان آن به کجا می‌انجامد و چه نتایجی بر آن مترتب می‌شود. امام می‌داند چه بركات و آثار خیری بر زندان رفتن، شکنجه‌ شدن و شهادت او مترتب می‌شود، تأثیر آن در هدایت دیگران چیست، و كسانی كه چنین ظلمی را در حق او روا می‌دارند، به چه سرنوشتی دچار می‌شوند. همه این‌ها تحمل مصیبت را آسان می‌کند؛ اما شیعیان از هیچ یك از این امور آگاه نیستند؛ حتی نمی‌دانند تا پایان، طاقت، تحمل و صبر بر این مصیبت را خواهند داشت و از این امتحان سر بلند بیرون خواهند آمد، یا نه. از همین‌رو تحمل مصیبت‌ها برایشان سخت‌تر است. پس شیعیان از ائمه صبورترند.
در خصوص این روایت چند نکته قابل توجه است: اول این‌كه سه وجهی كه مرحوم مجلسی برای توجیه این روایت ذكر كرده، مانعة الجمع نیست و ممكن است با یك‌دیگر جمع شوند. یعنی دشواری تحمل مصیبت برای ما ممكن است هم از جهت ناگهانی بودن آن باشد، هم به لحاظ عدم اطلاع از حكمت و ثواب آن، و هم به خاطر ناآگاهی از عواقب و ثمراتش.

 صبر شیعه، برتر از صبر امام(ع)؟
نكته دیگر این‌كه ممكن است كسی تصور كند با توجه به این روایت، چون شیعیان صبرشان بیشتر است، از این جهت بر ائمه برتری پیدا می‌کنند. این نکته نیازمند توضیح است. برای دفع این شبهه ابتدا باید ملاک برتری یک صبر بر صبر دیگر را بشناسیم. اجمالاً می‌توان گفت بر اساس مضامین آیات و روایات مجموعه‌ای از عوامل موجب می‌شود فضلیت یك عمل بیشتر از عمل دیگر باشد. از بسیاری از روایات و نیز بعضی آیات می‌توان چنین استفاده كرد که عملی كه سخت‌تر و انجام دادنش مشکل‌تر باشد یا برای انجام آن انرژی بیشتری لازم است یا باید از راحتی‌هایی چشم‌پوشی كرد، از اعمال مشابه فضلیت بیشتری دارد؛ یعنی بین دو رفتار که از هر جهت مساوی هستند، آن كه هزینه بیشتری می‌برد، رنج و زحمت بیشتری را می‌طلبد، و یا زمان بیشتری را لازم دارد، افضل از رفتار دیگر است. این یکی از ملاک‌های برتری اعمال است؛ صد ركعت نماز مستحب افضل از دو رکعت نماز مستحبی است. با توجه به این ملاك، آیا می‌توان گفت چون شیعیان تحمل مصیبت‌ها و سختی‌ها برایشان دشوارتر است، صبر آنها افضل از صبر حضرات معصومین است؟
اگر ملاک فضلیت اعمال فقط همین بود، می‌توانستیم چنین ادعایی داشته باشیم؛ اما حقیقت این است که این عامل یکی از ضعیف‌ترین ملاک‌های برتری اعمال است. از میان عوامل فراوانی كه در این زمینه تأثیرگذار است، عمده‌ترین آنها معرفت و اخلاص است. این حدیث را كه با سندهای مختلف نقل شده، فراوان شنیده‌اید: «لَضَرْبَةُ عَلِیٍّ یَوْمَ‏ الْخَنْدَقِ‏ أَفْضَلُ مِنْ عِبَادَةِ الثَّقَلَیْن‏»^‌5‌؛ یک ضربه شمشیر که امیرالمومنین صلوات‌الله علیه در جنگ احزاب بر سر عمرو بن عبد ود وارد کردند، از عبادت همه جن و انس بالاتر است. یك ضربه شمشیر كه در لحظه‌ای فرود آمده، برتر است از عبادت همه افراد جن و میلیاردها انسان كه از ابتدای خلقت وجود داشته‌اند و تا پایان دنیا پا به عرصه عالم می‌گذارند و در میان آنها اهل ایمان، تقوا و معرفت كه به مراتب عالی رسیده بودند، از انبیا، اوصیا، اولیا و متقین فراوان بوده است. یك ضربت شمشیر در یك كفه ترازو؛ همه عبادات دیگران در كفه دیگر! علی كه یك ضربه شمشیرش به این اندازه ارزشمند است، بقیه عباداتش چقدر می‌ارزد؟ شاید اگر گفته شود یک تکبیر علی هم از عبادات همه جن و انس افضل است، حرف گزافی نباشد.

 ملاك برتری اعمال
از این روایت می‌توان فهمید ملاك برتری عبادت‌ها به حجم آنها و وقت و هزینه‌ای كه صرف آن شده نیست؛ البته اگر دو عمل از همه جهات برابر باشند، این عوامل  ممكن است جهت مزیت یكی بر دیگری باشد.
عمده‌ترین ملاك برتری اعمال، معرفت، اخلاص و ایمان است. بنا بر این معنای این‌كه صبر و تحمل شیعیان بیشتر از ائمه معصومین صلوات‌الله علیهم اجمعین است، این نیست که افضل هم هست. صبر برای شیعه سخت‌تر و دشوارتر است؛ اما افضل از صبر ائمه نیست؛ چون ملاك‌های دیگر بین ایشان قابل مقایسه نیست؛ معرفت، ایمان و اخلاص ما قطره‌ای از دریای ایمان، ‌اخلاص و معرفت آن بزرگواران نیست. آنها در افقی فراتر از آن هستند که ما طمع داشته باشیم به آن برسیم یا حتی آن را درك كنیم؛ این مضمونی است كه در زیارت جامعه به آن اعتراف می‌كنیم: «لَا یَطْمَعُ‏ فِی إِدْرَاكِهِ طَامِعٌ». مقام آن بزرگواران به قدری عالی است که ما باید خدا را شكر كنیم كه بر ما منت گذاشته و آنها را بشر قرار داده تا بتوانیم با ایشان حرف بزنیم و به اندازه پرتویی از شعاع نور آن‌ها استفاده کنیم.
پس، از این كلام كه «شِیعَتُنَا أَصْبَرُ مِنَّا» توهم نشود که یعنی صبرشان افضل است؛ معنای این كلام همان است كه مرحوم مجلسی رضوان‌الله علیه فرمودند: تحمل مکروهات و مصیبت‌ها برای شیعیان سخت‌تر است. چون ائمه از مسایلی آگاه هستند كه تحمل مصیبت‌ها را برای ایشان آسان‌تر می‌کند. اما آنها در مرتبه‌ای از معرفت، ایمان و اخلاص قرار دارند كه دشواریِ تنها نمی‌تواند عاملی برای برتری یا برابری صبر شیعه با صبر آنها باشد.
یکی از برتری‌های ایشان همین است که از فرط محبت و مهربانی تا این حد نسبت به ما لطف و عنایت دارند كه  به ما می‌گویند صبرتان از ما بیشتر است؛ ‌تا به ما بفهمانند نسبت به ما توجه دارند و می‌دانند ما سختی‌ها را تحمل می‌کنیم؛ ما را فراموش نمی‌کنند و برای ما دعا و استغفار می‌کنند و‌ در سختی‌ها و مواجهه با مشکلات، از خدا برای ما کمک می‌خواهند. اگر این رابطه بین ما و امام علیه‌السلام بر قرار باشد، ما می‌توانیم از الطافش بهره‌‌مند شویم؛ اما اگر ـ‌خدای ناکرده‌ـ آن چنان به دنیازدگی، غفلت، پایبندی به هوس‌ها و چیزهایی از این قبیل مبتلا شویم که سنخیتی بین خودمان و آنها احساس نکنیم تا جایی که گویا ارتباطی با آن بزرگواران نداریم، از دریای لطف آنها محروم خواهیم شد. 
 اگر ارتباطی هر چند ضعیف بین ما و ائمه معصومین صلوات‌الله علیهم اجمعین برقرار باشد، می‌توانیم از برکات ایشان استفاده کنیم و مشمول لطف، رحمت و دعاهای امام زمان صلوات‌الله علیه واقع شویم. وقتی آن حضرت می‌فرماید ما از حال شما غافل نیستیم؛ برای گناهان شما استغفار می کنیم و برای دعایتان آمین می‌گوییم؛ این‌ها نشانه کمال لطف‌شان است. این امر اختصاص به افراد خاص ندارد؛ یکایک افراد شیعه در هر گوشه‌ای از دنیا، با هر پایه‌ای از معرفت، كه ارتباطی با امام علیه‌السلام داشته باشند، مشمول عنایت آن حضرت واقع می‌شوند؛ اما اگر با ارتكاب گناه،‌ و با دلبستگی به دنیا حلقه وصل ولایت ائمه را بریدیم، نباید انتظار بهره‌ای از این رحمت بیكران داشته باشیم.
از خدای متعال درخواست می‌کنیم به برکت وجود مقدس ولی عصر ارواحنافداه و عباداتی که در این شب این بزرگوار انجام می‌دهد، که شاید یک تکبیرش بر همه عبادت‌های انس و جن برتری داشته باشد، به برکت او و از صدقه سر او، به همه ما عنایت کند؛ گناهان ما را بیامرزد؛ بر ایمان‌، معرفت و ولایت ما بیافزاید و همه بلاها را از سر همه مسلمانان، به خصوص شیعیان برطرف بفرماید؛ سایه مقام معظم رهبری را تا ظهور ولی عصر بر سر همه ما مستدام بدارد؛ همه ما را عاقبت به خیر کند؛ ان‌شاءالله

وصلی الله علی محمد وآله الطاهرین